A jaar Epifanie - Karoly Ferenczy Driekoningen

Károly Ferenczy: Háromkirályok (Driekoningen)

Verlangen naar de ontmoeting

door Aniko Ouweneel-Tóth

Volgens de overlevering reed Károly Ferenczy, meester van het Hongaarse impressionisme, vaak op zijn paard de zonsopgang tegemoet in de lommerijke omgeving van de schilderskolonie in Nagybánya (Transsylvanië, tegenwoordig in Roemenië). Hij lag dan in het gras van de heuvels en keek naar de rand van de uitgestrekte bossen. Daar speelden de grijze tinten van de vroege ochtend een mysterieus spel, totdat de dageraad doorbrak en de lichtstralen de kleuren tot leven brachten. Deze sfeer inspireerde hem tot het maken van dit schilderij.

Impressionisten schilderden graag en plein air, terwijl zij de veranderlijkheid en werking van het natuurlijke licht onderzochten. Het is nog niet zo eenvoudig om een compositie ‘te componeren’ als de omstandigheden niet constant zijn. Ferenczy creëerde een Hongaarse variant op dit plein air impressionisme.

Het resulteerde in een anders dan anders schilderij over de drie koningen. Als wij de overlevering mogen geloven, begon hij niet met het thema maar met de verwondering over het moment dat de zon de schemering doorbreekt. Vandaaruit maakte hij een schilderij over een van de bekendste bijbelverhalen. Als begenadigd kunstenaar was hij niet alleen in staat om opnieuw te kijken naar de wereld om zich heen, maar ook naar dit thema. Al scheppend probeerde hij te delen wat het in hem opriep (er zijn acht voorstudies van dit schilderij bekend).

Het betoverende spel tussen licht en kleur roept associaties op met epische verhalen en vervlogen tijden. Zachte geluiden in de halfschaduw, ruisende takken en zijden gewaden, brokaat en ruiters met kroon of tulband. De vormen en kleuren komen tot leven door de doorbrekende ochtendzon. Over de zijdeachtige haren van de paarden schemert een zachtgroene gloed en donkergroene schaduwen van takken spelen lichtjes over de figuren. De scharlaken draperie om het middel van de donkere koning vormt een contrapunt met de vele schakeringen grijs en groen. De compositie is gegroepeerd rondom dit middelpunt, in een kalme beweging en een nobele kleurenharmonie.   

Twee koningen rijden plechtig in het zadel, één leidt zijn paard. Ze zijn in gedachten verzonken. Wij zien een moment van hun tocht vanaf de zijkant alsof wij onderdeel van het bos uitmaken. Het geheel heeft een serene en feestelijke uitstraling. Het ademt verwachting. En dát het verwachting ademt komt niet door de uitgewerkte uitdrukking van de figuren of de voorstelling van wat ze doen. Hier rijden drie losjes en poëtisch geschilderde figuren in het bos. De verwachting zit in het zien van de drie koningen op het moment van het ochtendgloren. Het zou een raadselachtig tafereel kunnen zijn, maar wij weten dat de drie koningen op weg zijn naar de kribbe. Zij zijn eerder mysterieus (hoewel menselijk) dan koninklijk afgebeeld. Zij verbinden het mythische verleden met de verlangens van de kijker in het nu. Ze worden geleid door een zekerheid. En wij delen een essentieel menselijk verlangen met ze: de ontmoeting met het goddelijke op aarde. De zon breekt net door en wij zijn samen met hen op weg naar de ontmoeting. God roept en in de stilte van het ochtendgloren volgen we ons diepe verlangen om de Zoon te ontmoeten.

*******

Károly Ferenczy: Háromkirályok (Driekoningen), 1898, olieverf op doek, 155,5 x 197 cm, Magyar Nemzeti Galéria.

Károly Ferenczy: (1862-1917), een van de grootmeesters van het impressionisme in Hongarije, werd geboren in een bevoorrecht gezin in Wenen. Nadat hij rechten en landbeheer had gestudeerd, volgde hij zijn passie en ging schilderkunst studeren in Italië, München en Parijs. Hij was initiator en leidende meester van de invloedrijke schilderskolonie in Nagybánya (tegenwoordig in Roemenië). Werken van Ferenczy zijn o.a. te vinden in de Nationale Galerie in Budapest. Museum Ferenczy in Szentendre stelt ook werken van zijn drie kinderen tentoon, die eveneens bekende beeldende kunstenaars werden.

Aniko Ouweneel-Tóth is cultuurhistoricus en kunstadviseur. Ze is gespecialiseerd in hedendaagse christelijke kunst. Zij behoort tot de initiatiefnemers van het Platform Kerk en Kunst. Samen met Marleen Hengelaar-Rookmaaker stelde zij het Handboek voor kunst in de kerk (Buijten & Schipperheijn 2015) samen. 

ArtWay beeldmeditatie 10 januari 2016