28 december - Vlucht naar Egypte

Henry Ossawa Tanner: Vlucht naar Egypte

Jezus als vluchteling

door Laurel Gasque

De vlucht naar Egypte (Matteüs 2:13-15) was een geliefd bijbels thema van de Afrikaans-Amerikaanse kunstenaar Henry Ossawa Tanner (1859-1937). Hij schilderde het tenminste zes keer. Het was waarschijnlijk zo’n belangrijk onderwerp voor hem, omdat hij zelf in 1891 de vervolging en vooroordelen van Amerika ontvluchtte om in Frankrijk te gaan wonen en werken. Tanner was de meest vooraanstaande zwarte kunstenaar van de 19e eeuw en de eerste zwarte Amerikaanse kunstenaar die ook in Europa bekend werd. Hij was bovendien de eerste kunstenaar die de Afrikaans-Amerikaanse mens in zijn volle waardigheid afbeeldde en zo inging tegen de onwaardigheid van de gangbare karikaturen.

Als je door je medestudenten de kunstacademie wordt uitgegooid met je ezel als een kruis op je rug gebonden, is dat geen veelbelovende manier om je loopbaan als kunstenaar te beginnen. Maar Tanner zette door, ook al speelden twijfels en angsten hem danig parten. Zijn christelijke familie en zijn geloof waren hem hierbij tot steun en gaven hem de moed om door te gaan. Zijn ouders waren bijzondere mensen, die alle stereotype beelden van de zwarte 19e-eeuwer wisten te doorbreken. Zijn moeder, Sarah Miller, was een slavin die door haar familie vanuit het zuiden van de Verenigde Staten via de Underground Railroad naar Pittsburgh werd gezonden. Deze omstandigheden weerhielden haar er niet van om welbelezen te zijn. Tanners vader, Benjamin Tucker Tanner, was dominee in de African Methodist Episcopal Church. De familie streek uiteindelijk in Philadelphia neer, waar hij bisschop werd. In Philadelphia ontdekte de jonge Tanner zijn liefde voor de kunst.

Tanners schilderij uit 1899 van de vlucht naar Egypte beeldt Jozef en Maria af met verborgen gezicht en met Jezus weggestopt onder de kleren van zijn moeder. Het drietal vervolgt onverschrokken zijn weg in de maanverlichte nacht, weg van Palestina, weg van het rijk van Herodes naar Egypte, dat toentertijd binnen de grenzen van het Romeinse rijk lag. 

Ironisch genoeg vormde Egypte nu een veilige plek voor de heilige familie, terwijl het eerder een plaats van slavernij voor het volk Israël was (zie Exodus 1-15). Dit doet in zekere zin denken aan Duitsland, dat in de 20ste eeuw de Joden vervolgde maar in de 21ste eeuw vluchtelingen uit het Midden-Oosten verwelkomt. Het hoeft ons niet te verrassen dat de kunst van de koptische christenen in Egypte een bijzondere plaats inruimt voor het thema van de vlucht naar Egypte. Kopten voelen zich in hun hun actuele situatie van discriminatie gesterkt door de lange reis van hun verlosser naar hun land als vluchteling.

Dit schilderij herinnert ons aan onze kleinheid als we nadenken over de komst van onze Heiland. Het toont ons de broosheid van het leven in een onzekere wereld vol geweld. Het toont ons Jezus als kwetsbare vluchteling.

*******

Henry Ossawa Tanner: Vlucht naar Egypte, 1899, olieverf op doek, 50.2 x 64.8 cm. Detroit Institute of Arts

Henry Ossawa Tanner (1859-1937) was een Amerikaanse kunstenaar die in Pittsburgh, Pennsylvania werd geboren. Hij bracht zijn jeugd door in Philadelphia, waar hij in de dierentuin veel studies maakte. Daarnaast maakte hij in zijn jonge jaren veel landschappen en havengezichten. In de jaren tachtig studeerde hij aan de Pennsylvania Academy of Fine Arts, waar hij de enige zwarte student was. In 1888 opende Henry Tanner een fotostudio in Atlanta, Georgia. De onderneming rendeerde niet en Tanner ging daarom lesgeven aan de Universiteit van Atlanta. Hij had deze positie bemachtigd dankzij bemoeienis van bisschop Joseph C. Hartzell. Hartzell hielp Tanner ook aan een tentoonstelling in Cincinnati. Geen enkel werk op deze tentoonstelling werd verkocht, waarna zijn beschermheer de hele collectie zelf aankocht. Hierdoor kon Henry Tanner in 1891 de overtocht naar Europa betalen. In Parijs studeerde Henry Tanner aan de Académie Julian. In de jaren negentig waren zijn schilderijen regelmatig te zien op de Parijse salons. Hij kreeg veel waardering voor zijn bijbelse motieven. In 1897 maakte hij een studiereis naar Palestina. Na dit bezoek ontstond Nicodemus bezoekt Jezus in de nacht (1899), Daniël in de leeuwenkuil (1895) en De opwekking van Lazarus (1897). Tanner bleef in Parijs en exposeerde zowel in de Verenigde Staten als Frankrijk. Ook kreeg hij vele onderscheidingen, waaronder die van het Franse Legioen van Eer.
Henry Tanner overleed in mei 1937 in Parijs. (bron: www.cultuurarchief.nl/kunstenaars/tannerhenryossawa1859.htm)

Laurel Gasque is associate editor van Artway. Ze woont en werkt in Canada als kunsthistorica en auteur. Ze doceert theologie en kunst aan Regent College in Vancouver en kunstgeschiedenis aan Trinity Western University in Langley, B.C., Canada. Zij publiceerde het boek Art and the Christian Mind: The Life and Work of H.R. Rookmaaker.

ArtWay beeldmeditatie 20 december 2015