Carracci, Annibale - BM - Paul van Dongen

Annibale Carracci: Een engel bevrijdt de zielen in het vagevuur

Allerzielen en het vagevuur

door Paul van Dongen

O tranenrijke dag,
waarop uit de as zal herrijzen
de schuldige mens, om berecht te worden.
Spaar deze dan, O God,
Goede Heer Jezus:
Geef hun rust. Amen.

Lacrimosa dies illa,
Qua resurget ex favilla
Judicandus homo reus.:
Huic ergo parce, Deus:
Pie Jesu Domine:
Dona eis requiem. Amen.

Deze tekst maakt deel uit van het Requiem, een mis die in de katholieke eredienst wordt opgedragen voor de doden tijdens uitvaartdiensten, op het feest van Allerzielen (2 november) en als votiefmis voor de doden. Volgens de katholieke leer bekort het opdragen van een requiemmis het verblijf van geredde zielen in het vagevuur.

Hoewel na de dood het leven voor ieder mens op beslissende wijze is afgesloten, is daarmee voor katholieke gelovigen nog niet gezegd dat op dat moment de definitieve bestemming van de mens al bereikt is. Zij die sterven in de genade en de vriendschap van God maar nog niet volkomen gelouterd zijn, ondergaan na hun dood een loutering of zuivering om de noodzakelijke heiliging te verwerven om in de vreugde van de hemel te kunnen binnengaan.

Die staat van loutering, dit gebeuren, niet zozeer een plaats, heet ‘vagevuur’. Een term die overigens in de leerstellige teksten van de katholieke kerk niet voorkomt. Kernelementen uit de vagevuurleer zijn ontstaan uit een mengeling van de antieke, joodse en christelijke traditie. Centraal is daarbij de gedachte dat het lijden van de gestorvene in het hiernamaals door gebed opgeheven kan worden.

Belangrijk is te begrijpen dat het verblijven in purgatorio niet iets is als het verblijf in een concentratiekamp, waarin de mens straffen moet uitzitten die hem min of meer als dictaat zijn opgelegd. De Heer zelf is het kritische vuur dat de mens transformeert en gelijkvormig maakt aan zijn verheerlijkte lichaam. De boete is zo de vorm waarin de genade zich aandient, waarbij degene die vergeving krijgt bereid is tot verandering. Het gaat hier dus duidelijk om een innerlijk veranderingsproces waarin de mens naar Christus en God toe moet groeien.

Het bidden voor de overledenen treffen we al van meet af aan bij de joodse overlevering. Deze praktijk, die in de katholieke kerk nog steeds essentieel is, wil uitdrukken dat plaatsvervangende liefde een centraal christelijk gegeven is. De mogelijkheid om te helpen en om lief te hebben houdt niet op na de dood, zij omvat heel de communio sanctorum aan deze en gene zijde van de dood. De mens bestaat niet op zichzelf. Ook in het geloof is hij zichzelf in anderen, met anderen en door anderen. Waar het om onszelf gaat, moeten wij onze hoop stellen op de ander.

Kunstenares en fotografe Claudia Rogge heeft een (overigens prachtige) veelzeggende foto gemaakt met de titel EverAfter Purgatory III. Hier zien we op een indringende manier een beeld gegeven van het vagevuur, zoals dat mede onder invloed van de illustraties van de hel bij Dante door Gustav Doré is gegroeid. Hier is het vagevuur weldegelijk een helse plek waar alleen geleden wordt en waarin voor de onderlinge liefde van de levenden en de gestorvenen geen plaats lijkt te zijn. Twee centrale figuren in de compositie reiken naar een lichtpuntje, maar een zwevende figuur met een drietand (Duivel?) reikt hun niet de hand.

Als we naar een willekeurige afbeelding uit de katholieke traditie kijken, zien we een andere invalshoek. In een schilderij van Annibale Carracci (Italië, 1560-1609) zien we hoe een engel de zielen in het vagevuur bij de hand neemt om ze naar Maria en haar goddelijke zoon te brengen. Daarom bidden we op Allerzielen dat onze overledenen die in Christus gestorven zijn, maar van wie we niet kunnen weten in welke staat zij zich bevinden, eens mogen horen bij al de heiligen in de hemel.

*******

Annibale Carracci: Een engel bevrijdt de zielen in het vagevuur, ca. 1609, olieverf op doek, 44 x 51. Pinacoteca Vaticana.

Claudia Rogge: EverAfter Purgatory III, 2012, foto.

Annibale Carracci (Bologna, 3 november 1560 – Rome, 15 juli 1609) was een Italiaans kunstschilder en graveur. Samen met zijn neef Ludovico en broer Agostino was hij de grondlegger van de kunststroming die bekend is geworden als de Bolognese School. De werken van Annibale Carracci behoren tot de barok, al is er verwevenheid met classicistische elementen.

Claudia Rogge (Düsseldorf, 1965) is kunstenaar en fotograaf. Ze maakt vaak foto’s in barokke stijl. Schoonheid, lust en zonde zijn terugkerende thema’s. Voor meer informatie Facebook Claudia Rogge artiest.

Paul van Dongen (1958) is katholiek kunstenaar te Tilburg. Voor meer informatie www.paulvandongen.com of Facebook Paul van Dongen artiest.

Bronnen: Catechismus van de Katholieke Kerk en Concilieteksten van Trente.

Voor wie meer wil weten over het onderwerp vagevuur beveel ik van harte de mooie studie aan van paus Benedictus XVI: Dood en eeuwig leven, Uitgeverij Lannoo.

Tevens aanbevolen: Hongerige zielen, verschijningen uit het vagevuur van Gerard J.M van den Aardweg, Uitgeverij De Boog.

ArtWay beeldmeditatie 1 november 2015