Somos, Gyula - BM - Aniko Ouweneel

Gyula Somos: Voorlaatste zet

De onsterfelijke partij

door Anikó Ouweneel-Tóth

Wat een schilderij! Een intense blik houdt je aandacht gevangen en er is net een spannende zet op het schaakbord gaande, die je wilt ontcijferen. Beweging overal. Je ogen blijven gericht op de tafel, maar worden ook naar buiten getrokken. Er schijnt van alles te gebeuren dat van groot belang moet zijn. Toch is er ook rust: je bent aanwezig in een rommelige gang van een plattelandshuis op een stille zonnige middag. Het lijkt gewoon alledaags leven, maar het beeld is ook doorspekt met mysterie van het Leven, simpel en heftig tegelijkertijd. Een boodschap uit de eeuwigheid gevangen in de menselijke tijd.

Dit is een mysterieus beeld geschilderd met minutieuze precisie. ‘Spiritueel realisme’, zo typeert de kunstenaar zijn werk. Hoe Gyula Somos werkt en wat hij maakt komt voort uit zijn visie dat achter de zichtbare realiteit een hogere werkelijkheid verborgen gaat. Hij werkt vanuit een katholieke levensovertuiging.

Wie naar Voorlaatste zet kijkt, wordt persoonlijk onderdeel van de ongewone compositie. De tafel op de voorgrond is maar deels geschilderd, alsof wij eraan zitten of ernaast staan. Wij maken deel uit van het proces dat gaande is en worden uitgedaagd door de peinzende blik van de schaker. Maar wat is er gaande?

Stap voor stap proberen we de symboliek te ontcijferen. De schaker is duidelijk een Christusfiguur met zijn zichtbare stigmata, zijn doornenkroon opgehangen aan zijn stoel, zijn voeten op een slang in het motief van het tapijt. Het schaakbord aan de muur achter hem weerspiegelt een vaag, donker gezicht – van de tegenspeler, ergens achter ons in de ruimte, van Satan zelf? Deze weerspiegeling wordt gebroken door een lelie in een vaas ervoor. De witte lelie is vanouds een symbool van licht, vrede, opstanding en koninklijke waardigheid. In het jodendom werd het vaak als aanduiding van de stam Juda gebruikt. In het christendom verwijst de lelie vaak naar de maagdelijke geboorte, naar Maria, naar reinheid, onschuld en zuiverheid.

Op de muur in de gang zien we de oude Romeinse graffiti van een gekruisigde ezel, die bedoeld was om de spot te drijven met de christenen. De gang is aan de rechterkant besmeurd met het bloed van het lam. Het lam is gestopt bij Maria. Beiden zijn geschilderd met symbolische attributen: een eeuwig brandende lamp en een kruis. Het lam is op weg naar buiten, naar de heuvel, naar Golgota. Onze blik wordt door het perspectief in het schilderij geleid van het intense gebeuren binnen naar buiten, de verte in.

Maar wat gebeurt er op het schaakbord? Hier is de voorlaatste zet van de historische ‘onsterfelijke partij’ tussen Anderssen en Kieseritzky geschilderd. Een van de mooiste partijen ooit gespeeld. Zwart heeft weinig pionnen verloren en lijkt te winnen. Wit lijdt zware verliezen. En dan komt de voorlaatste zet. Wit is aan zet en waagt het zijn koningin op te offeren voor de overwinning. Met minimale middelen, met twee paarden en een loper, wordt zwart schaakmat gezet.

Door de oude beeldtaal en iconografie met persoonlijke associaties te verbinden ontstaat er een nieuwe, gelaagde boodschap. De oplossing is er al, zegt het werk, hier en ver weg, aan het begin en aan het einde van de tijden. Bezien vanuit de eeuwigheid kan alles in één beeld gevangen worden en heeft alles tegelijkertijd zijn tijd. De overwinning is al behaald en moet toch nog elke keer weer in ons bevochten worden, tot de volheid der tijden. Wij zijn erbij betrokken. Wat een schilderij!

*******

Gyula Somos: Voorlaatste zet, 2005, olieverf op doek, 1,2 x 1,2 m.

Gyula Somos studeerde aan de Hongaarse Academie voor Beeldende Kunsten bij Pál Gerzson. Nadat hij zijn studie heeft voltooid, vestigt hij zich in Amsterdam. Sinds 1991 is hij docent aan de Ruudt Wackers Academie in Amsterdam. In die tijd begint hij zijn vroege, expressieve stijl te combineren met een zeer precieze realistische manier van werken. www.somosartgallery.com

Anikó Ouweneel-Tóth is cultuurhistoricus en kunstadviseur. Ze is gespecialiseerd in hedendaagse christelijke kunst. Zij is o.a. initiatiefnemer van het Platform Kerk en Kunst. Samen met Marleen Hengelaar-Rookmaaker stelde zij het Handboek voor kunst in de kerk (Buijten & Schipperheijn 2015) samen. 

ArtWay beeldmeditatie 18 oktober 2015