David en Saul - Willem H. van den Berg

Willem Hendrik van den Berg: David speelt voor Saul

Koninklijke muziektherapie

door Wim Eikelboom

De harp van David is het klanksymbool,
waarmee hij heethoofd Saul uit het riool
van zijn gedachten naar de weide riep.

Deze dichtregels van Lenze Bouwers typeren de tegengestelde stemmingen op dit schilderij.

Languit op het paleisbed ligt koning Saul, met een hoofd op onweer. De depressie is van zijn gezicht af te lezen. Zijn speer, waarmee hij naderhand zal toeslaan, houdt hij binnen handbereik.

Tegen de achtergrond dromt de hofhouding van Saul in de wandelgangen van het paleis samen. Je hoort ze smoezen: ‘Zou dit de oplossing zijn om de koning mentaal uit de put te halen?’

Op advies van zijn hovelingen gaf Saul eerder de opdracht: ‘Zoek iemand die me wat kan opbeuren met goede muziek.’ En zo belandt herdersjongen David (en koning in de dop) als muziektherapeut aan het hof van een somberende vorst.

Saul kiest voor muziektherapie. Dat past in de lijn van de geneeskundige inzichten in oude tijden. Bij de gemoedstoestand in de sfeer van droefheid en depressie  werd muziek geadviseerd als medicijn. Telkens als Saul overvallen werd door sombere duistere gedachten – demonen noemt de Bijbel ze in 1 Samuel 16 – speelt David helende klanken. 

Dit schilderij toont het contrast tussen twee gemoedstoestanden: Saul in een stemming van depressie die hem verstart. We zien strakke gelaatstrekken en een gebalde vuist. David in een sfeer van serene verinnerlijkte vredigheid met gesloten ogen en een rustige houding.Wat David heeft gespeeld voor de depressieve koning, vermeldt de bijbel niet. Je zou haast denken dat een aantal psalmen van David aan het psychisch ziekbed van Saul moeten zijn ontstaan. Psalmen die gaan over de wanhoop van het leven en hoe je daar met Gods hulp bovenuit kunt stijgen.

De Duitse dichter R.M. Rilke (1875-1926) kwam in zijn verbeeldingskracht tot deze gedachten bij Davids citerklanken:

Koning, hoor je hoe mijn snarenspel
verten ontsluit, waardoor wij ons bewegen?

Ik begeleid je herinneringen, omdat ik ze voel.
Maar waar zijn de snaren
tegen het duistere gekreun dat in je woont?

*******

Willem Hendrik van den Berg: David speelt voor Saul, 1937, olieverf op doek, 130 x 112 cm.

Willem Hendrik van den Berg (1886-1970) is een leerling van zijn vader Andries van den Berg. Hij schilderde in romantische decoratieve stijl talloze portretten van boeren op het land en vissers. Zijn bijnaam is de Hollandse Brueghel, omdat zijn koppen soms een karikaturaal trekje tonen. Daarin staat de schilder onder invloed van  Nicolaas Eekman. In 1958 verkreeg Willem van den Berg de Artimedaille. Hij schilderde verschillende bijbelse voorstellingen. Hiermee won hij in 1959 de tweede prijs op een internationale tentoonstelling van bijbelillustraties in Edinburgh. Van 1938 tot 1953 was hij directeur-hoogleraar van de Rijksacademie voor beeldende kunst in Amsterdam. Werk van Willem Hendrik van den Berg hangt in diverse musea. Dit schilderij is in privébezit.

Wim Eikelboom is journalist en liefhebber van schilderkunst. Hij werkt bij de Evangelische Omroep als eindredacteur van Dit is de Dag op Radio 1.

ArtWay beeldmeditatie 26 juli 2015