Hirst, Damien - BM - Kevin Burns

Damien Hirst: Fallen Angel

De schoonheid van heiligheid

door Kevin Burns

Damien Hirst oogstte de afgelopen drie decennia lof, spot en zelfs minachting. Zijn kunst kunnen we dan ook kortweg omschrijven als controversieel. Hij werd het meest bekend door zijn grote installaties, met name de werken met in formaldehyde ondergedompelde doorgesneden dieren. Hirst houdt zich ook bezig met religieuze ideeën en thema’s, zoals in het werk The Incomplete Truth (2006), dat een witte duif toont die met gespreide vleugels boven het niets hangt, en in God Alone Knows (2007), een installatie met drie koeien die net als Christus en de twee misdadigers gekruisigd naast elkaar hangen. Evenals deze twee werken, die de realiteit van het christendom en het geweld van de kruisiging bevragen, bekritiseert veel van zijn kunst de kerk.

Toch kunnen we een deel van dit werk op een positieve manier interpreteren, zoals zijn veelgeprezen beeld The Virgin Mother (2005). Hoewel bedoeld als kritiek op het idee van een jonge bezwangerde vrouw, kan men er ook een onderstreping in zien van de realiteit van de menswording van God. Wat we er ook van vinden, het werk van Hirst zet altijd aan tot denken. Een recente sculptuur, Fallen Angel, gaat op een prachtige manier in op vergeving en verlossing.

Fallen Angel (2014) werd voor het eerst tentoongesteld in de beeldenexpositie 'Crucible2' in de kathedraal van Gloucester. Het werk toont Maria Magdalena in een houding van boetedoening. Deze voorstelling van Maria Magdalena, bekend als ‘de boetvaardige zondares’, is een terugkerend thema in de geschiedenis van de kunst. Donatello, Titiaan, Caravaggio en Georges de la Tour maakten er beroemde versies van. De Magdalena van Hirst is geïnspireerd op het neoklassieke werk van Antonio Canova uit 1796. Ze neemt dezelfde houding aan als die van Canova en beide kunstenaars beelden haar af met een schedel als memento mori (een waarschuwing voor de naderende dood en een aanmaning tot berouw), maar Hirst brengt enkele opvallende veranderingen aan.

Antonio Canova: De boetvaardige zondares

Hoewel Hirst impliceert dat Maria Magdalena gered is uit een leven van prostitutie – een algemeen aanvaarde opvatting die teruggaat op Paus Gregorius I – tracht hij haar te moderniseren door haar te laten worstelen met drugsmisbruik en zelfmoordgedachten. Hirst heeft op haar mooie vergulde armen wonden van zelfbeschadiging aangebracht en boven haar linker ellenboog zien we een aangetrokken band. De signalen van drugmisbruik worden bevestigd door de naald en de lepel bij haar rechterknie. De woorden ‘LOVE ME’ zijn in haar buik gekerfd. Ze benadrukken haar pijn en verdriet. Toch is deze ‘gevallen’ Magdalena niet zonder hoop.

Dit wordt treffend weergegeven door de meest opvallende verandering die Hirst maakt ten aanzien van de traditionele iconografie van de boetvaardige zondares: haar opmerkelijke vleugels. Deze verrijzen glorieus uit haar gevallen lichaam en wijzen naar de hemel. In het beeld van Canova wordt de mogelijkheid van hoop en redding weergegeven door het houten kruis dat Magdalena vasthoudt. De Maria van Hirst toont haar verbondenheid met het kruis door de boom waar zij tegenaan leunt. De korte stompe takken omlijsten haar berouwvolle pose.

Alsof de vleugels al niet voldoende voor zich spreken, heeft Hirst het bronzen beeld bovendien overtrokken met puur goud. Dit is interessant in het licht van zijn recente serie genaamd ‘Kaleidoscope Paintings’ uit 2001 tot 2008, die aan glas-in-loodramen doen denken hoewel ze zijn gemaakt van vlindervleugels. Hirst vertelt hoe iemand hem erop wees dat prachtige vlindervleugels in het midden uitkomen in een afzichtelijk harig lichaam. Terwijl zijn ‘Kaleidoscope Paintings’ alleen het mooie gedeelte van de vlinder gebruiken, lijkt Hirst in Fallen Angel te suggereren dat schoonheid kan worden verkregen ook als die is verbonden met een weerzinwekkend harig lichaam van menselijke zonde en onkunde.

Maria Magdalena ondergaat deze transformatie dankzij de allesomvattende genade van God. Het spanningsveld tussen haar ellendige staat en haar prachtige gevleugelde weergave, alsmede haar plaats dichtbij het hoogaltaar, zet vraagtekens bij onze ideeën over wat het betekent om verlost te zijn en heilig.

*******

Damien Hirst: Fallen Angel, 2008-14, 166 x 88 x 70 cm, verguld brons. © Damien Hirst and Science Ltd. Alle rechten voorbehouden, DACS 2015 c/o Pictoright Amsterdam.

Damien Hirst (1965) is een Engelse kunstenaar die vooral bekend is door zijn installaties. Hij is lid van de Young British Artists (YBAs) en hij werd beroemd in de negentiger jaren met zijn installaties A Thousand Years (1990) en The Impossibility of Death in the Mind of Someone Living (1991). Hirst won de Turner Prize in 1995 en wordt vaak beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars van de 20ste eeuw. 

Kevin Burns is masterstudent aan het Institute for Theology, Imagination and the Arts aan de Universiteit van St Andrews in Schotland.

ArtWay beeldmeditatie 6 maart 2016