Hoek, Bart van - BM - Rob den Boer

Bart van Hoek: St. Anna te Drieën

Een omalegende die voortleeft in de Moeder Gods

door Rob den Boer

Had Jezus een oma? Iedereen kent Maria, zijn moeder, maar zijn vermeende grootmoeder Anna komt in de Bijbel niet voor. Zij is aan ons overgeleverd vanuit een legende (het Proto-evangelie van Jacobus, een apocriefe tekst uit het NT) en werd in het Midden-Oosten al vanaf de 5e eeuw vereerd. Van daaruit verspreidde haar faam zich naar Europa, waar zij in de 15e eeuw een van de bekendste en geliefdste heiligen werd, vooral in de Rijnlanden. Veel gelovigen hoopten op haar voorspraak bij haar kleinzoon Jezus. Talloze kerken, kapellen en instituten zijn naar Sint Anna genoemd. Ook komt haar beeltenis op diverse middeleeuwse schilderijen voor en werd ze door beeldhouwers in brons en steen vereeuwigd. Zelfs in onze tijd nog, want in 1990 maakte beeldhouwer Bart van Hoek in opdracht van de Stichting Hasseltse kapel Tilburg een bronzen groepsportret van St. Anna te Drieën.

Wie Van Hoeks schepping wil bekijken, komt terecht in een driehoekig parkje in een soort enclave in Tilburg. Aan de ene kant ligt een oude arbeiderswijk, die overloopt in een nieuwbouwwijk met veel grote flatblokken en rechte straten. Daartegenover bevindt zich een groot ziekenhuis. In het parkje zitten Anna en Maria met het kindje Jezus op schoot gemoedelijk naast elkaar op een bankje. Als het formaat van de beeldengroep niet zo bescheiden was, zou je van een afstandje bijna denken dat St. Anna en haar nazaten daar echt zitten. Anna onderwijst, met haar wijsvinger gericht op Jezus. Het kindje staat op uit de armen van Maria en schijnt de hem aangereikte kennis met beide handjes te willen aanpakken. De gewaden van beide dames vormen een soort van golvend landschap, waaruit hun lichamen oprijzen. Toch staat de bronzen groep op een solide betonnen sokkel, even groot als het beeld zelf. In het gras er omheen is een vierkant perkje uitgespaard, dat in de lente door vrolijke bloemen wordt ingekleurd.

Het verhaal van Anna is klassiek. Zij en haar man Joachim waren gelovige mensen die omzagen naar anderen. Tot hun grote verdriet waren zij kinderloos gebleven. Om die reden weigerde op een dag de priester een offer van Joachim, want volgens de geestelijke was hun kinderloosheid een straf van God. Joachim schaamde zich zo dat hij de woestijn introk. Na verloop van tijd verscheen er een engel aan hem, die hem berichtte dat Anna zwanger zou worden van een meisje dat zij Maria moesten noemen. Toen keerde hij naar huis terug. Bij de Gouden Poort in Jeruzalem kwam zijn vrouw hem tegemoet en gaf hij haar de beroemde kus, die onder andere door Giotto in zijn fresco De kus van Anna en Joachim werd vereeuwigd. Sommige bronnen zeggen dat Anna tijdens de kus werd bevrucht. Volgens de Pauselijke Bul 'Ineffabilis Deus', afgekondigd op 8 december 1854, werd Maria 'onbevlekt ontvangen', omdat zij als toekomstige moeder van Jezus immers niet met de erfzonde of enige andere zonde belast kon zijn. Maria groeide voorspoedig op en werd uitgehuwelijkt aan de timmerman Jozef, een oudere weduwnaar. Toen ik dit las, zag ik meteen een parallel met de bijbelse verhalen over Sara en Elisabet, beiden Godvrezende mensen, die eveneens pas op hoge leeftijd zwanger werden. Hun zonen, Isaak en Johannes de Doper, groeiden later ook uit tot belangrijke heiligen.

Aanvankelijk werd Sint Anna vooral uitgebeeld met een meisje (Maria) op haar arm, dat een klein kind (Jezus) vasthoudt. Men noemt deze voorstelling: St. Anna te Drieën. Vanaf de 16e eeuw werd Maria als volwassen vrouw geportretteerd, naast haar moeder, met het kindje Jezus op schoot of staand tussen beide vrouwen. Anna heeft meestal een opengeslagen Bijbel in haar handen, wat verwijst naar het Oude Testament en de belofte van de Messias. Sint Anna is ondermeer beschermheilige van moeders, zwangere vrouwen, kraamverzorgsters, weduwen en onderwijzeressen, maar ook van mensen die een beroep uitoefenen dat met het huishouden te maken heeft, zoals kleermakers, huishoudsters en naaisters. Zij wordt vaak aangeroepen voor een goed huwelijk, vruchtbaarheid, een succesvolle zwangerschap of ter genezing van diverse ziekten en kwalen. Als gevolg van de Reformatie nam de Annaverering na 1578 geleidelijk af. 

Af en toe loopt er iemand het parkje in en gaat de Hasseltse kapel binnen waar men van 9.00u 's ochtends tot 19.00u 's avonds een kaarsje kan branden. Daar blijven de meeste mensen een tijdje zitten, hun gedachten overgeleverd aan een intieme stilte. Want in de stilte ontmoet je God. Soms bidt een oude vrouw de rozenkrans, anderen staan na verloop van tijd op en slaan een kruis voordat zij de kapel verlaten. Officieel heet het kerkje Kapel Onze Lieve Vrouw Visitatie, omdat hij werd gesticht voor troost en voorspraak door Maria. Zo leeft de missie van Sint Anna voort in haar dochter.

*******

Bart van Hoek: St. Anna te Drieën, brons. Foto's: Rob den Boer.

Bart van Hoek, beeldend kunstenaar, (Goirle 1940) laat zich inspireren door de onuitputtelijke verschijningsvormen van de vrouw, die hij als 'almoeder' ziet met 'goddelijke, vrouwelijke trekken'. De lichaamstaal en emoties van de vrouw worden door Van Hoek zorgvuldig ontrafeld en vervolgens met krachtige, vloeiende lijnen vastgelegd in schilderijen en beelden. De schilderijen zijn rijk aan kleurschakeringen en bevatten vaak typisch Hollandse wolkenluchten. Met een groot gebaar, dat eindigt in een zorgvuldige toets, geeft Van Hoek zijn fascinatie voor de vrouwfiguur vorm: "Ik sta er zelf versteld van. Het is nooit op. De vrouw blijft mij steeds inspireren." Dat grote gebaar en die zorgvuldigheid zijn ook terug te vinden in zijn bronzen vrouwensculpturen. Daarnaast maakte Bart van Hoek onder andere ook een beeld van zijn ouders, de kunstschilder en schrijver Luc. van Hoek en de violiste Helena Sieben, dat in 1991 in Goirle werd onthuld. Zijn broer Frans is componist. Meer informatie: www.bartvanhoek.eu.

De Hasseltse kapel is rond 1540 gesticht door de bewoners van het buurtschap Hasselt en behoorde organisatorisch tot de Parochie van Tilburg. Het houten Mariabeeld werd in 1796 geplaatst, toen de kapel, na bijna een anderhalve eeuw gesloten te zijn geweest vanwege de gevolgen van de Reformatie, weer gebruikt mocht worden voor gebed. Door er een woning in te bouwen, had de buurt de kapel toch weten te behouden. Na de restauratie in 1972 werd de Stichting tot Beheer van de Hasseltse Kapel opgericht, waarin de parochie en de gemeente Tilburg participeren. Sindsdien wordt de kapel zowel voor religieuze als culturele activiteiten gebruikt. Naast de beeldengroep van St. Anna te Drieën bevindt zich in het parkje een levensgroot beeld van Maria, gemaakt door de beeldhouwer Charles Vergouwen, in 1998 geplaatst. De Hasseltse kapel is dagelijks geopend van 9.00u-19.00u en om 13.30u wordt een rozenkrans gebeden. 

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdige beroepspraktijk op als beeldend kunstenaar. Hij maakte vele series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, de Verenigde Staten en Bermuda. Hij woont in Culemborg en is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam. Verder is hij belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie www.robdenboer.nl. 

ArtWay beeldmeditatie 26 april 2015