Benjamin, Zak - BM - Erna Buber-deVilliers

Zak Benjamin: Nagasaki

Motten

door Erna Buber-deVilliers

Dit schilderij is geïnspireerd door het boek Song for Nagasaki dat het verhaal vertelt van Takashi Nagai, wiens vrouw slachtoffer werd van de atoombom. Nagai stierf later aan de gevolgen van de straling, waaraan hij blootstond tijdens zijn pionierswerk als radioloog.

Op het schilderij zijn de vleugels van de mot tegelijkertijd de paddenstoelwolk van de atoomexplosie. ‘Fat Man’ – de bom – werd ‘per ongeluk’ op Nagasaki gegooid. Door slecht weer kon de piloot het oorspronkelijke doel niet vinden en toen de benzine opraakte, liet hij de bom vallen. Midden in het gebied waar hij neerkwam bevond zich de katholieke kathedraal van Nagasaki. In een paar seconden werden 8000 Japanse christenen verbrand.

Op de linkervleugel zien we de opkomende zon van de Japanse vlag en daaronder een vierhoek waarop in het Japans ‘Nagasaki’ geschreven staat. In deze stad, met name in het gebied rond de kathedraal, woonden meer christenen bij elkaar dan waar ook in Japan. Takashi Nagai vertelt dat ze dagelijks hadden gebeden voor het einde van de oorlog en zichzelf daarbij aan God hadden aangeboden als ‘levende offers’. De kleine figuur met aureool zou voor genezing kunnen staan: de bereidheid om te vergeven die het naoorlogse Nagasaki karakteriseerde.

Op de rechtervleugel staat het insigne van de Amerikaanse bommenwerper. De woorden ‘Where the buffalo roam (waar de buffels rondzwerven)’ met een buffel die er ziek uitziet, is ironisch bedoeld. Samen met een laatste restje van de ‘Old Glory’, de vlag van de Verenigde Staten, is dit een aanklacht tegen de mensen die besloten de bom te laten vallen.

Na Nagasaki keerde de Japanse Keizer zich tegen de oorlogspartij en zei: ‘Genoeg!’ Hij tekende de onvoorwaardelijke overgave en de Tweede Wereldoorlog was voorbij.

Wat heeft de mot op het schilderij hiermee te maken? Heeft u ooit hulpeloos toegekeken, terwijl een insect om een kaars heen draait totdat het levend verbrandt? Waarom doet het dat? Niemand weet het zeker.

Een theorie is dat motten licht gebruiken om hun weg te vinden. Wetenschappers hebben vastgesteld dat de activiteit van motten toeneemt als de duisternis toeneemt. Niet dat duisternis toe kan nemen. Duisternis is niet zelf iets, het is de afwezigheid van iets – de afwezigheid van licht. De motten die door het licht aangetrokken worden moeten het wel volgen, tegen iedere prijs.

Een andere theorie veronderstelt dat de vlam van een kaars dezelfde trillingen uitstraalt als de feromonen van de vrouwtjesmot: de mannetjesmot sterft uit liefde. Jim Elliot was een jonge zendeling, wiens dood door toedoen van de Auca Indianen diep in het Zuid-Amerikaanse oerwoud de weg opende om hen met het evangelie te bereiken. Hij schreef: ‘Het leven is alleen het leven waard, als je leeft voor iets dat het waard is om voor te sterven.’  

Een vriendin vertelde me dat een mot eens in de vlam van een kaars op haar tafel vloog. Hij kwam vast te zitten in de was en versmolt met de wiek. Vervolgens werd hij zelf de wiek en brandde de rest van de nacht. Het deed haar denken aan een verhaal in een boek over de vroege woestijnvaders: Abba Lot ging bij Abba Jozef op bezoek en zei tegen hem: ‘Abba, ik zeg zo goed mogelijk mijn kleine gebeden. Ik vast een beetje en mediteer. Ik leef in vrede en tot zover ik dat kan reinig ik mijn gedachten. Wat kan ik nog meer doen?’ De oude man stond op, spreidde zijn handen uit naar de hemel en zijn vingers werden als tien kaarsen. Hij sprak: ‘Als je het wilt, kun je een en al vlam worden.’

Als je het wilt, het is je eigen keuze. Je kan bezwaar blijven maken tegen je eigen moeilijke, oneerlijke, schijnbaar zinloze omstandigheden of je kan ervoor kiezen ze te aanvaarden en ze God aan te bieden in het geloof dat jij ook een beetje mag bijdragen aan de verzoening tussen de schepping en de Schepper. In Kolossenzen 1:24 schreef Paulus over zijn eigen situatie: ‘Ik ben blij dat ik nu voor u lijd en dat ik in mijn lichaam mag aanvullen wat er nog aan Christus’ lijden ontbreekt.’ Je kan je pijn en lijden omzetten in verlossend lijden: je kan ervoor kiezen er betekenis aan te verlenen.

*******

Zak Benjamin: Nagasaki, 2013, acryl op doek, 110 x 150 cm.

Zak Benjamin, geboren in 1951 als Izak Benjamin de Villiers, is een Zuid-afrikaanse schilder en prentmaker. Voor meer over hemzelf en zijn werk, zie www.zakbenjamin.com.  

Erna Buber-deVilliers is een gepensioneerde kunstlerares op het middelbaar onderwijs. Ze is getrouwd met Zak Benjamin. 

ArtWay beeldmeditatie 8 maart 2015