Abraham en de belofte - Renata Fuciková

 Renata Fuciková: De belofte

Kijk naar de sterren

door José Verheule

‘Hoop doet leven,’ zeggen we vaak. En daar zit veel in. Maar net zo waar kan een uitdrukking uit het bijbelboek Spreuken zijn: ‘Te lang uitgestelde hoop maakt het hart ziek.’ Aan beide moest ik denken kijkend naar deze plaat met Abraham en Sara onder een nachtelijke hemel vol ontelbare sterren.

Twee oude mensen met een gezicht vol rimpels staren omhoog. Abraham met opgetrokken wenkbrauwen en open mond, alsof in zijn hoofd nog de stem van God nagalmt: ‘Zo ontelbaar als die sterren zullen je nakomelingen zijn.’ Vol verwachting strekt zijn rechterhand zich uit, met de open kant naar boven: de Joodse gebedshouding en ook de wijze waarop Maria vaak wordt afgebeeld op Oosters orthodoxe iconen. Haar linkerhand om het kind Jezus en haar rechterhand open, vol verwachting naar boven gekeerd.

Met dit gestileerde gebaar tekent Renata Fučiková Abraham als een icoon van verwonderde verwachting. Naast hem, aan zijn rechterhand, staat Sara. Ook zij kijkt naar boven, maar haar gefronst gelaat lijkt eerder zorgelijk dan verwachtingsvol. Met haar rechterhand trekt ze haar mantel dichter om zich heen alsof de koude nacht haar doet huiveren. Wat gaat er in haar om?

Met dat ik erover nadenk, besef ik dat zij daar helemaal niet naast Abraham gestaan heeft, toen God zijn belofte aan hem gaf. In het verhaal van Genesis staat steeds dat ‘God aan Abraham verscheen’. Sara heeft alles alleen van horen zeggen en mag het op het woord van haar man geloven, terwijl ondertussen de jaren kinderloos voorbijgaan. Vijfenzeventig en vijfenzestig zijn Abraham en Sara als ze in het land Kanaän aankomen. Een leeftijd waarop ze menselijkerwijs gesproken geen kinderen meer kunnen krijgen. Inmiddels zijn ze weer tien jaar ouder en lijkt het zelfs Godsonmogelijk!

‘Te lang uitgestelde hoop maakt het hart ziek.’ Soms hoop je zo lang en vurig op iets, terwijl het maar niet wil gebeuren, dat je er letterlijk of figuurlijk ziek van wordt. Zo vergaat het Sara. Ik kan helemaal met haar meevoelen als ze zich begint af te vragen of Abraham Gods belofte misschien al te letterlijk heeft genomen. Ziet Abraham er behalve iconisch, zo van opzij ook niet wat naïef uit, met half open mond?

In die tijd was het niet ongebruikelijk bij vooraanstaande mensen om, als de vrouw des huizes geen kinderen kon krijgen, een andere vrouw, vaak een slavin, draagmoeder voor haar te laten zijn. Aan haar naam af te lezen is Sara van hoge komaf. Zowel in het Akkadisch (Saraï) als in de Hebreeuwse vertaling (Sara) betekent haar naam ‘vorstin, prinses, edelvrouw’.

En zo komt Hagar, de slavin van Sara, in beeld. Op de afbeelding bevindt zij zich nog onwetend in een van de tenten op de achtergrond, die vredig in de nacht onder de terebinten van Mamre staan. Maar zo vredig zal het niet blijven. Als Hagar werkelijk in verwachting raakt en zich meer dan letterlijk boven haar meesteres uit voelt groeien, wordt de tent te klein! Hagar vlucht in wanhoop weg de woestijn in, waar ze door een engel gevonden wordt bij een bron. God zoekt haar en ziet naar haar om in haar onmenselijke situatie. Hij belooft haar dat zij zelf de moeder van haar kind zal blijven.

Naast Sara zal ook Hagar de aartsmoeder worden van ontelbare nakomelingen, een vrijgevochten woestijnvolk. Laat God zo zien dat hij niet afhaakt als wij op onze (al te) menselijke wijze omgaan met zijn belofte? Begrijpt hij hoe vaak wij als mens in het duister tasten? En houdt zijn verbond met ons ook in dat hij inhaakt op onze onzekere pogingen en die ten goede wil keren?

In de tijd van Abraham en Sara geldt de man in alles als aanspreekpunt. Maar God gaat blijkbaar niet altijd met die tijdgeest mee. Het is weer jaren later als er op een dag drie mannen verschijnen bij de tenten van Abraham en hun eerste vraag is: ‘Waar is uw vrouw Sara?’ Uiteindelijk stuurt God maar liefst drie engelen om haar persoonlijk te vertellen dat zij volgend jaar een zoon zal hebben.

Vanaf dat moment zie ik haar samen met Abraham onder de sterrenhemel staan.

*******

Renata Fuciková: De belofte, 1996, boekillustratie, gekleurde inkt.

Renata Fuciková werd in 1964 in Praag geboren. Ze studeerde illustratie en grafisch ontwerp aan de Academie voor Kunst, Architectuur en Design in Praag. Ze heeft zich vooral toegelegd op boekillustratie. Ze heeft o.a. de sprookjes van de gebroeders Grimm, H.C. Andersen en Oscar Wilde geïllustreerd, sprookjes uit China en Arabië en de Narnia boeken van C.S. Lewis. Verder illustreerde ze de verhalen van het Oude en Nieuwe Testament (1996 en 1997) en boeken over Tomáš Garrigue Masaryk (2006) en Jan Amos Komenský (2008). Haar opus magnum is een boek over de geschiedenis van Europa uit 2011, waarin ze bijzondere woord-beeld combinaties toepast. In 2012 illustreerde ze een komische biografie van Antonín Dvorák (2012). 

José Verheule is theoloog. Ze is met vervroegd emeritaat na als predikant werkzaam te zijn geweest in de PKN in Zaandam. Ze leidt kerkdiensten in een verzorgingshuis en geeft Nederlandse les aan vluchtelingen. 

ArtWay beeldmeditatie 7 december 2014