Schoof, Ria - BM - Marleen Hengelaar-Rookmaaker

Ria Schoof: Herinneringskapel in Santpoort-Noord 

De herinneringskapel: ervaring van verbondenheid 

door Marleen Hengelaar-Rookmaaker 

Gedenken is voor de christelijke gemeente een kernactiviteit. Wij gedenken Gods grote daden in de geschiedenis en in de levens van onszelf en onze geliefden zoals hij ook ons en allen die ons zijn voorgegaan gedenkt. Hij vergeet ons niet. Hij houdt ons in ere. Onze namen zijn geschreven in de palm van zijn hand. 

De kerk heeft van oudsher een ruime plek ingeruimd voor de gedachtenis van de doden en dat niet alleen met woorden en rituelen, maar ook letterlijk door graven, rouwborden en gedachteniskapellen een plaats te geven binnen de muren van het kerkgebouw. Zo rustten de overledenen in het midden van de gemeente in het huis van God, de plaats waar Jezus’ dood en opstanding in woord en sacrament present worden gesteld. De gelovigen wisten zich omgeven door het voorgeslacht met wie ze waren verbonden als een schakel in een lange stoet op weg naar Gods toekomst. 

In de 18^e eeuw werd het begraven in de kerk verboden. In de protestantse traditie was er lange tijd weinig aandacht voor het gedenken van de overledenen. In katholieke kerken was hier meer ruimte voor in de vorm van speciaal aan de overledene opgedragen missen, gedenkdagen als Allerheiligen en Allerzielen en kapellen om te bidden en een kaarsje te branden. 

Onder invloed van de liturgische beweging werd echter in de loop van de vorige eeuw ook in protestantse kring de roep steeds luider om hier meer aan te doen. In veel protestantse gemeentes wordt nu ieder jaar een speciale zondag gereserveerd voor het gedenken van de overledenen. Ook gedenkhoeken of gedachtenisplaatsen raakten in zwang, vooral na het jaar 2000. Deze bestaan uit een hoek of een wand voorin of aan de zijkant van de kerk, waar men zich in alle rust kan terugtrekken om stil te zijn en gevoelens en gedachten bij God te brengen. In deze plaats van troost en verdriet branden sfeervolle kaarsen en kan men zelf een kaars aansteken. Er ligt een open Bijbel of een boek waarin men gedachten en verzoeken voor gebed kan schrijven. Er liggen stenen of hangen kruisjes met de namen van de overledenen erop. Ook vinden symbolen die verwijzen naar leven en dood er een plaats. De stiltehoek bevindt zich bij een gebrandschilderd raam, er hangt een schilderij, er staat een beeld of een kunstig vormgegeven kaarsenstandaard. 

De opgeschreven namen van de overledenen en de verzoeken om voorbede kunnen vervolgens in de dienst aan de orde komen. Op de zondag waarop de doden van dat jaar worden herdacht kunnen de stenen en kruisjes met de namen erop in het liturgisch centrum worden neergelegd en na de dienst aan de nabestaanden meegegeven. Het gedenken wordt zo een concreet en levend onderdeel van het gemeenteleven. De gemeente staat als een gemeenschap om de treurenden heen, die in de gedenkhoek een plek gekregen hebben waar ze terecht kunnen met hun gemis. 

In de katholieke traditie zijn gedenkhoeken in de vorm van gedachtenis- of herinneringskapellen altijd aanwezig geweest. In 2007 besloot de gemeente van de katholieke Naaldkerk (O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand) in Santpoort-Noord twee oude biechtstoelruimtes om te bouwen tot een doopkapel en herinneringskapel. Men vroeg kunstenares Ria Schoof dit te realiseren.  

In de doopkapel ging Ria Schoof uit van het thema water. Alles stroomt, golft en bruist hier van leven. Dit in tegenstelling tot de herinneringkapel ertegenover waar rust en harmonie heerst. Op de schelpen, opgehangen aan een blauw of roze lint, staan de namen van de dopelingen. De schelpen blijven een jaar hangen.      

In de herinneringkapel is ‘takken die naar de hemel reiken’ het thema. De houten kruisjes waarop de namen van de overledenen staan geschilderd, zijn onzichtbaar opgehangen zodat ze lijken te zweven. Hier heerst een sfeer van rust en bezinning door de toepassing van warme herfstachtige kleuren. De schildering is vanuit het centrale lichte kruis op de muur opgebouwd en loopt door op het plafond, waar de takjes overgaan in fijne aderen. Ook de bijpassende kaarsen en kaarsenstandaards werden door Ria Schoof zelf ontworpen en gemaakt. Door het glas-in-loodraam zien we de takken tastend naar elkaar bewegen. Binnen en buiten, leven en dood, komen hier samen. 

******* 

Ria Schoof: De herinneringskapel in de Naaldkerk (O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand) in Santpoort-Noord, 2007. 

Ria Schoof komt uit een katholiek nest en is als beeldend kunstenaar opgeleid aan de Rietveldacademie te Amsterdam. Behalve schilderijen, wand- en plafondschilderingen, beschildert zij glas, metaal en keramiek, zowel haar eigen keramische werken als ook standaard steengoed. Ria maakte religieuze boekillustraties, werkt met textiel en beheerst ook de oude decoratietechnieken zoals o.a. marmeren en kaarsen decoreren. Met gebruik van verschillende disciplines richtte Ria enkele stiltecentra en een rouwhuiskamer in. Eveneens mocht zij meerdere kleine en grote kerkopdrachten uitvoeren. Voor meer, zie www.riaschoof.nl. 

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay. 

ArtWay beeldmeditatie 2 november 2014