Dahlberg, Jonas - BM - Reinier Sonneveld

Jonas Dahlberg: Gewond landschap   

Het gewonde landschap

door Reinier Sonneveld 

We kennen allemaal de verbijstering na een groot verlies dat de wereld gewoon doordraait. Dat de dingen er zich niks van aan lijken te trekken, voelt als een grote belediging voor wat er is gebeurd. De zon zou moeten wijken, de aarde zou moeten scheuren, de gebouwen breken! 

Eén keer gebeurt het: bij Jezus’ kruisiging. 

Maar dat is de uitzondering. De bekende Nederlandse kunstenaar Armando muntte dan ook de term ‘schuldig landschap’. Het Museum Valkhof schreef in 2008 bij een tentoonstelling van zijn werk: “Armando verklaart het landschap schuldig, niet omdat het gruwelijkheden heeft laten passeren, maar omdat het getuigenis weigert. Wat er ook gebeurt, het groeit gewoon door. Het bos is niet schuldig aan lijdzaamheid, maar aan het wissen van sporen. En dat terwijl het alles heeft zien gebeuren: ‘Veel bosranden. Veel schuldig geboomte. Het stikt hier van de schuld, boom voor boom,’ luidt een aantekening in Armando’s Dagboek van een dader uit1973.”  

De Noorse kunstenaar Jonas Dahlberg straft het landschap voor zijn schuld. 

Vóór 22 juli 2011 kende bijna niemand het eilandje-in-een-meer Utøya. Toen vermoordde Anders Breivik er 69 jongeren. Sindsdien is het onmogelijk nog aan dit eilandje te denken zonder aan die 69 te denken. Dat zal ook over een eeuw nog zo zijn. En toch gaven de bomen geen krimp. Alles groeide onverstoorbaar door. Zelfs de vogels bleven fluiten. 

Daarom verwondt Dahlberg nu ook dit eiland. Hij noemt het een ‘herinnering-wond’. Ook het landschap zal moeten gedenken wat wij niet kunnen vergeten. En ook over een eeuw nog, over 1000 jaar zal deze scheur zichtbaar blijven. 

Misschien zelfs op de Nieuwe Aarde. Ook toen Jezus was opgestaan, had hij nog littekens. Waarom zou de aarde dan haar littekens niet behouden op de jongste dag? 

Dahlbergs ‘wounded landscape’ is nog een plan. Volgend jaar, precies vier jaar na de verwonding, zal de ‘gedenkleegte’ worden onthuld. Een gedenkpad zal over het eiland lopen naar de wond toe en  uitkomen in een soort observatorium, waar men de 69 namen van de gestorvenen kan lezen op de muur aan de overkant. Het zand dat uit de kloof is gehaald, zal in Oslo, waar Breivik ook diverse mensen doodde met een autobom, een tweede monument vormen. 

Een gat is een mysterieus iets. Het is iets, maar ook weer niet. Zonder het omringende is het niets. In de christelijke traditie is het kwaad vaak vergeleken met een gat (in duur Latijn: privatio boni). Dat is een stoere en brutale visie. Het betekent dat het kwaad niets is zonder het goede. Het kan alleen maar stelen. 

Dat betekent dat het goede altijd voorloopt en in de meerderheid is. En dat is de troost van die landschappen die maar zo respectloos doorbloeien. De schoonheid ervan weigert zich te laten knechten door een Breivik, een Hitler, een ISIS en blijkt altijd sterker. 

*******

Jonas Dahlberg: Wounded Landscape, 2015, Utøya, Noorwegen. 

Jonas Dahlberg werd in 1970 in Uddevalla in Zweden geboren. Hij onderzoekt in zijn werk hoe wij de fysieke ruimte – architectuur, de straat, een interieur – ervaren en hoe hij daar als kunstenaar invloed op kan uitoefenen. De beschouwer wordt uitgedaagd om vrij te associëren en persoonlijke herinneringen op het werk te projecteren. Zie www.jonasdahlberg.com. 

Reinier Sonneveld (1978) is schrijver. Hij leeft van maken van korte films en het schrijven van (veelal theologische) boeken. Hij won de Publieksprijs voor het Beste Christelijke Boek. Reinier is bestuurslid van ArtWay.  

ArtWay beeldmeditatie 19 oktober 2014