Magal, Ben-Zion - BM - Marc de Klijn

 Ben-Zion Magal: Heilige ark

De ontmoeting tussen de Eeuwige en zijn volk 

door Marc de Klijn 

Ben-Zion Magal is in 1908 geboren in Kishinev, gelegen in het huidige Moldavië. Hoewel hij aan de kunstacademie aldaar afstudeerde, emigreerde hij reeds op 25 jarige leeftijd in 1933 naar Israël dat toen nog Palestina heette. Hij woonde aanvankelijk in Haifa. Twintig jaar later werd Magal een van de oprichters van het unieke kunstenaarsdorp Ein-Hod. De artistieke nalatenschap van Magal wordt in dit dorp beheerd door twee dochters van de kunstenaar.

Magal is een rasschilder en werkt in een krachtige expressieve stijl, die vaak volstaat met krachtige en trefzeker geplaatste contouren en diep doorleefde contrastrijke kleurvlakken, waarbij de weergegeven werkelijkheid eerder wordt aangeduid dan realistisch weergegeven. 

Zijn werk en thematiek zijn somber gestemd wanneer zij zijn geïnspireerd op het Joodse leven in Oost Europa, maar winnen aan licht en kleur als Magal door het landschap van Israël wordt geraakt. In dat opzicht doet hij mij denken aan Vincent van Gogh, die een volkomen ander kleurenpalet gaat gebruiken zodra hij in Arles in Zuid-Frankrijk gaat werken. 

Magal streeft vooral naar de weergave van de essentie van zijn onderwerp. Hij past zijn vormentaal en kleurgebruik daar geheel op aan. Als onderwerpen zien wij naast landschappen ook dorpstaferelen, café’s, straatgezichten, Joodse bruiloften en feestdagen, vissers en uitzichten op het meer van Galilea (Kineret). Specifiek religieus is het werk van Magal niet. Zijn werk Heilige ark is een uitzondering. 

Het tamelijk grote olieverfschilderij Heilige ark (Aron Hakodesh) stamt uit 1962 en heeft als afmetingen 97 bij 130 cm. Onmiddellijk valt het krachtige en warme kleurgebruik op. Het donkerrood in de middenpartij wordt omsloten door krachtige donkere contouren. Daardoor wordt de rechtopstaande ark afgezet tegen een contrastrijke hemelsblauwe achtergrond en wordt de blik omhoog gericht. Bovenop de poort zijn twee Torarollen geplaatst, heel vaag aangeduid met nauwelijks te ontcijferen Hebreeuwse lettertekens. Toch is de aanduiding en betekenis van deze Torarollen onmiskenbaar. 

In Exodus 25:10-22 staat precies beschreven hoe de ark gebouwd en van passende ornamentiek moest worden voorzien. Magal heeft deze teksten ongetwijfeld bestudeerd, maar niet naar de letter opgevolgd. In het schilderij is bijvoorbeeld niet te zien dat de ark uit kwalitatief hoogwaardig acaciahout werd vervaardigd en bovendien met bladgoud overtrokken. Ook het verzoendeksel met de cherubs is niet zichtbaar gemaakt. Toch heeft Magal de ark op dit grote doek door zijn monumentale afmetingen levensgroot present willen stellen en is alleen al door de afmetingen zelf de heiligheid zichtbaar indrukwekkend. 

Te midden van een donkerrood vlak is een goudgele davidster te zien. Het goud wordt gesuggereerd door verticale banen met geel en vaag gehouden decoraties. Ook een fijnmazige netwerk van uiterst dunne lijnen onderstreept dat wij mensen voor het heilige moeten halt houden. Deze lijnen werken als een sluier. 

Aan weerszijden van de ark ontdekken wij nog enkele mensfiguren, die aanduiden dat de ark functioneerde om mensen met God te verzoenen. In deze toegevoegde figuren mogen wij het onderlinge gesprek herkennen over onze Schepper, maar ook de confrontatie van de enkeling met zijn Maker, aan wie een mens tenslotte zijn leven te danken maar zich ook te verantwoorden heeft. De ark was immers bij uitstek de plaats waar de Eeuwige sprak met zijn dienstknecht Mozes en waar hij bekend maakte wat hij van de Israëlieten verwachtte. 

Het is deze intieme plek van de ontmoeting tussen de Eeuwige en zijn volk, die de essentie van dit schilderij uitmaakt. Magal heeft met uiterst subtiele middelen maar niettemin op krachtige wijze dit mysterie aangeduid. Ik ken geen ander werk van deze kunstenaar waarin op een dergelijk ontwapenende wijze de menselijke confrontatie met de Schepper wordt verbeeld. Hoeveel vrijheden Magal zich ook heeft veroorloofd, hij is er in geslaagd om de intieme kwetsbaarheid van het heilige verbond zichtbaar te maken. In deze expressieve kleurrijke schilderstijl treft mij vooral de uiterste bescheidenheid waarmee Magal in wezen onzegbare dingen visueel weet te maken. Misschien is het feit dat Magal suggereert, aanduidt en veel weglaat wel de reden dat hij onze eigen fantasie aanspoort en ons uitnodigt op zoek te gaan naar onze eigen interpretatie van dit schilderij. 

******* 

Ben-Zion Magal: Heilige ark (Aron Hakodesh),1962, olieverf op doek, 97 x 130 cm. 

Ben-Zion Magal is geboren in 1908 in Kishinev, het huidige Moldavië. Hij studeerde aan de kunstacademie aldaar en leerde er zijn vrouw Chaja kennen, een keramisch kunstenaar, waarmee hij in 1932 trouwde. Reeds het volgende jaar emigreerden zij naar Israël dat toen nog Brits mandaatgebied was. Magal woonde aanvankelijk in Haifa waar hij een kunstenaarsassociatie oprichtte. Er was geen enkele steun van musea of galerieën en de Magals moesten rondkomen van het spaarzame inkomen dat Chaja met kunstlessen verdiende. In 1953 was Magal een van de oprichters van het kunstenaarsdorp Ein Hod op de Karmel, waar ook tegenwoordig nog zijn artistieke nalatenschap beheerd wordt door hun twee dochters. Chaja en Ben Zion zijn beide in 1999 overleden. Het werk van Magal is geïnspireerd door zijn vroege jeugdherinneringen aan het Joodse dorpsleven en de warme kleuren en de felle zon van het Israëlische landschap. 

Marc de Klijn (1939) volgde een opleiding tot grafisch ontwerper aan de AGS te Basel. Terug in Nederland werkte hij jaren als ontwerper voordat hij in 1976 besloot de vrije schilderkunst te willen beoefenen en daartoe een tweede vakopleiding tekenen/schilderen te volgen. Vanaf 1979 tot 1996 werkte hij als docent grafische vormgeving aan de Christelijke Hogeschool voor de Kunsten in Kampen. In die periode gaf hij ook gastlessen aan de kunstacademies in Riga, Timisoara en Bremen. Zijn autonome werk bestond aanvankelijk uit landschappelijke aquarellen, die zich geleidelijk tot abstracties ontwikkelden. Sinds 1975 heeft hij zowel in Nederland als het buitenland veelvuldig geëxposeerd. Een dramatisch hoogtepunt in zijn werk vormt de uitgebreide serie schilderijen  over de Shoah, ontstaan na een bezoek aan Auschwitz – Birkenau in 1995. Met deze thematiek heeft hij zich ongeveer tien jaar lang bezig gehouden, hetgeen resulteerde in de publicatie van een autobiografisch kunstboek De doden zullen herrijzen dat in 2004 verscheen. Andere thema’s in zijn werk zijn o.a. ‘Licht schijnt in het duister’, ‘Een nieuwe hemel en een nieuwe aarde’ en momenteel de problematiek van het Midden-Oosten. In de jaren 2007-2011 ontstond een tweede kunstboek Schouder aan Schouder – Vindplaatsen in het beloofde land met aquarellen van zijn hand, foto’s en gedichten van zijn vrouw Henny van Hartingsveldt en meditaties uit de Bijbel. Sinds 2013 woont het echtpaar de Klijn in Israël. www.artmahe.com 

ArtWay beeldmeditatie 5 oktober 2014