Nederland: De Nicolaaskerk in Amsterdam

 De Nicolaaskerk te Amsterdam 

Glas-in-loodramen als dienaars van het licht 

door Rob den Boer 

De Basiliek van de Heilige Nicolaas, ingewijd in 1887, doemt vrijwel meteen op als je het Centraal Station in Amsterdam via het stationsplein verlaat. Vanwege haar markante kruiskoepel, die nog hoger is dan de beide torens, steekt de kerk duidelijk boven de naaste bebouwing uit. Door de donkere, bruinige steen en de relatief kleine vensters is het een massief uitziend bouwwerk, dat door de verticale structuur toch een zekere rankheid verkrijgt. Dat past ook bij de typisch Amsterdamse grachtenpanden die de kerk grotendeels omringen. Van afstand lijkt het welhaast een geheel. 

Het overwegend groene interieur van de Nicolaaskerk is zeer rijk gedecoreerd. De schilder Jan Dunselman (1863-1931) werkte bijna veertig jaar aan de kruiswegstatie en de vele andere muurschilderingen. Het beeldhouwwerk op het hoogaltaar en de preekstoel werd vervaardigd door de beeldhouwer Pierre Elysée van den Bossche (1849-1921). Alle ramen zijn voorzien van bijbelse taferelen in glas-in-lood, met als sluitstuk een sterrenhemel in veelkleurig glas-in-lood, helemaal bovenin de 58 meter hoge koepel. In de jaren '60 werd de koepel dichtgemetseld om instorting te voorkomen, waardoor het interieur vrijwel in duisternis werd gehuld. Toen in 1997 uiteindelijk werd begonnen met de restauratie van de Nicolaaskerk, was het de vraag wie het licht weer zou aandoen. 

Verrassend genoeg was dat de conceptuele kunstenaar Jan Dibbets, befaamd vanwege zijn ‘perspectiefcorrecties’ en beschilderde foto's van vensters. Hoewel hij nooit eerder met glas-in-lood had gewerkt, ontving hij in 1992 de opdracht voor 33 glas-in-loodramen voor de kathedraal van Blois in Frankrijk. Na de voltooiing daarvan in 2002, was zijn naam op dit gebied gevestigd en kreeg Dibbets opdrachten voor glas-in-loodramen in kerken in Wijlre, Ransdaal en de Nicolaaskerk in Amsterdam. 

De acht ramen in het schip van de Nicolaaskerk bezitten een hoge mate van sereniteit door de zeer evenwichtige composities, opgebouwd uit kleine vierkantjes met verticale glasstroken in primaire kleuren of daarvan afgeleide tinten. Geheel in de geest van Dibbets zijn deze nauwkeurig van te voren uitgedacht in hele series van tekeningen en experimenten met stukjes gekleurd glas. Het raster dat een glas-in-loodraam van zichzelf al is, is daarbij als uitgangspunt genomen. 

Bewust vermeed Dibbets de weergave van bijbelse voorstellingen in de nieuwe ramen, zoals in vroegere eeuwen gangbaar was. Ramen vervulden die functie omdat veel gelovigen niet konden lezen, maar in de moderne tijd is dat niet meer nodig. Dibbets noemt zijn ontwerpen dan ook ‘een moderne oplossing in een klassiek kader’. Het licht dat rustig naar binnen valt is de essentie. Per venster blijft het aantal kleuren bewust zeer beperkt. De kleur moet het licht geleiden en niet andersom. Dit effect kan contemplatief worden genoemd. 

Hoewel vorm en kleur eenvoudig lijken, moest de glazenier die het ontwerp uitvoerde zeer precies te werk gaan. Alle lijnen dienden exact op de juiste afstand van elkaar te liggen, anders zou het werk meteen aan kracht verliezen. Toen de grote restauratie van de Nicolaaskerk in 2001 voltooid was, had de koepel haar vensters teruggekregen en de kerk haar lichtinval. 

Zelden heb ik in een gebouw zo'n sprekende combinatie van oude en moderne kunst aangetroffen. De kunst functioneert als dienaar van het licht, dat nu weer volop de kans krijgt het interieur te beschijnen. Daardoor kunnen de gelovigen, toeristen en andere bezoekers Gods nabijheid weer voelbaar ervaren, zoals geschreven staat in 2 Korintiërs 4:6: “De God die heeft gezegd: ‘Uit de duisternis zal licht schijnen,’ heeft in ons hart het licht doen schijnen om ons te verlichten met de kennis van zijn luister, die afstraalt van het gezicht van Jezus Christus.” 

******* 

Jan Dibbets werd in 1941 geboren in Weert. Na een opleiding tot tekenleraar studeerde hij in Londen aan het Central Saint Martin’s College of Art and Design. Geheel in de geest van de jaren '60 begon hij vervolgens conceptuele werken te maken in parken, tuinen en op het strand. Hij gebruikte ook als een van de eerste kunstenaars foto's in zijn schilderijen. In 1969 zette hij het Stedelijk Museum op een 'sokkel' door aan alle vier hoeken aarde weg te halen en de fundamenten bloot te leggen. Door zijn 'perspectiefcorrecties' wist hij vanaf 1969 internationaal de aandacht op zich te vestigen. Met behulp van fotografie veranderde hij de waarneming van heldere vormen, die hij tekende op vloeren, muren of met lijnen uitzette in het gras of zand. Jan Dibbets nam zowel in 1972 als 1977 deel aan de Dokumenta in Kassel. Nadat hij al enige jaren begeleider aan de kunstopleiding Ateliers '63 in Haarlem was geweest, werd hij in 1984 professor aan de kunstakademie van Düsseldorf, waar hij twintig jaar zou blijven. In zijn kunst spelen vensters een belangrijke rol. Foto's van vensters in gebouwen krijgen een andere lading doordat Dibbets ze met verf beschildert. De centrale thematiek in zijn werk is het waarneembare beeld, de vorm, de illusie en het licht. 

Foto boven: GlasBewerkingsbedrijfBrabant, www.gbb.nl. Foto onder: Rob den Boer.

Website van de Nicolaasparochie in Amsterdam, http://www.nicolaas-parochie.nl/index.php?menu=2&page=9 

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdige beroepspraktijk op als beeldend kunstenaar. Hij maakte vele series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Bermuda. Hij woont in Culemborg en is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam. Hij is belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie www.robdenboer.nl.  

ArtWay beeldmeditatie 25 mei 2014