Seumeren, René van - BM - Rob den Boer

René van Seumeren: Bartholomeus 

Bartholomeus, strijdbare zoon uit Utrecht 

door Rob den Boer

Jarenlang liep ik vrijwel dagelijks in mijn geboortestad Utrecht over de Bartholomeusbrug, die de Catharijnesingel verbindt met de Lange Smeestraat. Een basculebrug zoals er zoveel zijn in Nederland, maar met een bijzonder fraai beeld ernaast dat de apostel Bartholomeus voorstelt. Tot voor kort had ik het nooit opgemerkt. Nu viel het me opeens op en omdat ik zelf beeldend kunstenaar ben, afgestudeerd in beeldhouwen, vroeg dat om onderzoek. 

Toen ik het beeld ging fotograferen, trof het me dat Bartholomeus met zijn rug naar de Catharijnesingel toe staat. Hoewel beeldhouwer René van Seumeren het beeld driedimensionaal goed gedacht heeft qua vorm en compositie, lijkt het duidelijk de bedoeling dat de beschouwer het frontaal bekijkt. De apostel staat bovendien niet op de stoep naast de brug, maar op een hoge gemetselde pilaar van dezelfde steensoort, die gefundeerd is in de kade aan de Stadsbuitengracht. Zo is het beeld vanaf de brug en de singel op ooghoogte zichtbaar. 

Hoewel het beeld figuratief is, is de lijnvoering sober gehouden en zijn details slechts met grote terughoudendheid aangebracht. René van Seumeren toont ons Bartholomeus als een kalende man, met een wollige baard en een gemoedelijke blik. Zijn ogen lijkt hij gesloten te hebben. Lichaam en kleding vormen welhaast een geheel, waarbij het net op zijn schouder schijnbaar als een soort gewaad fungeert. Zo vaart hij op een bootje, nauwelijks groter dan de omtrek van zijn voeten, over de golven van het meer, die zo precies aansluiten op de bovenkant van de pilaar dat het beeld op een soort van sokkel lijkt te laten staan. Tussen zijn benen zijn gevangen vissen uitgehakt. 

Toen de Lange Smeestraat rond 1900 werd doorgetrokken, bouwde men de Bartholomeusbrug als verbinding naar de Catharijnesingel. Haar naam ontleende zij aan het Bartholomeusgasthuis, dat vlakbij staat. De brug was niet voor de eeuwigheid bestemd, want al in 1939 meldde de afdeling  Gemeentewerken aan het College van B&W dat zij dringend aan vervanging toe was. Op 1 februari 1941, tijdens de Duitse bezetting, werd het plan hiervoor goedgekeurd. 

Aardig is de volgende passage uit een brief van Gemeentewerken aan B&W: ‘Teneinde de omgeving van de brug te verfraaien en tevens werkgelegenheid voor beeldende kunstenaars te scheppen, zou op het aanbrengen van eenig beeldhouwwerk kunnen worden gerekend.’ In oorlogstijd werd dus geld uitgetrokken om een kunstenaar aan een opdracht te helpen, kom daar nu eens om. 

Het onderwerp van een beeld in deze omgeving lag voor de hand, maar de toelichting daarop in de notulen van een vergadering van de Fabricagecommissie is mooi: ‘De heer Van Sasse van Ysselt (lid van de commissie) vraagt of er in verband met het historisch gewordene geen reden is het beeld van Bartholomeus op te richten. De Voorzitter (de verantwoordelijke wethouder) is van mening dat aan de kunstenaar moet worden overgelaten, wat hier zal worden aangebracht.’ Ook toen werd nadrukkelijk rekening gehouden met de positie van de kunstenaar. 

Het commissielid gaf echter niet op: “De heer Van Sasse van Ysselt wil dan aanraden om, indien het een beeld zal worden, dit een beeld van Bartholomeus te doen zijn. Hiervoor bestaat temeer reden omdat Bartholomeus beteekent ‘strijdbare zoon’ en over deze brug veel strijdbare mensen gaan.” Een duidelijke hint naar de bezetter. 

Wegens geldgebrek na de oorlog kwam het definitieve ontwerp voor de nieuwe brug pas in 1950 gereed. Een jaar later bracht de Kunstraad het advies uit om beeldhouwer René van Seumeren het werk te gunnen. Hij was Utrechter en op de Rijksacademie in Amsterdam een leerling van de destijds zeer vermaarde professor Jan Bronner geweest, die veel Nederlandse beeldhouwers van die generatie opleidde en als grondlegger van de zogenaamde figuratieve abstractie wordt gezien. Eind 1952 werd de brug in gebruik genomen en het beeld onthuld.  

Door de jaren heen is het van oorsprong witte beeld onder invloed van de elementen grauw geworden, met plaatselijk groene uitslag. Een schoonmaakbeurt zou het goed doen. Nu ‘verdwijnt’ Bartholomeus – als je hem vanaf de Lange Smeestraatzijde bekijkt – optisch in de rijk gedecoreerde gevel van het monumentale gebouw van de Rechtbank aan de Catharijnesingel en het lelijke grijze kantoorgebouw links ervan. Geen wonder dat ik het al die keren niet opgemerkt had.    

*******

Marinus Franciscus Maria (René) van Seumeren: Bartholomeus, 1952, kalksteen, hoogte 2 m. Foto's: Rob den Boer.

Marinus Franciscus Maria (René) van Seumeren (Utrecht, 1923 – Toulouse, 1989) was een Nederlandse beeldhouwer die zijn opleiding ontving aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. Hij kreeg daar onder andere les van Gerrit Bolhuis, Jan Bronner en Piet Esser. In 1949 won hij de zilveren medaille voor beeldhouwkunst in het kader van de Prix de Rome. Van Seumeren was ondermeer lid van de Algemene Katholieke Kunstenaarsvereniging en het Schilder- en teekengenootschap Kunstliefde. Hij maakte vooral figuratief werk, met mensen en dieren, meestal als onderdeel van religieuze voorstellingen. Naast beelden in de openbare ruimte, voerde hij onder andere opdrachten uit voor altaren en heiligenbeelden in kerken. Belangrijke werken van René van Seumeren zijn onder andere de beeldengroep op het Concordia-gebouw in Utrecht (1951), het Maria-altaar voor de Gerardus Majellaparochie in Utrecht (1951), het hoogaltaar voor de kerk van de Sint-Adelbertabdij in Egmond (1954), de St. Jozef met kind voor HH. Michaël en Laurenskerk in De Bilt (1956) en een beeldje van de orgelbouwers Smits in Reek (1983).

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdige beroepspraktijk op als beeldend kunstenaar. Hij maakte vele series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Bermuda. Hij woont in Culemborg en is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam. Verder is hij belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie www.robdenboer.nl.

ArtWay beeldmeditatie 20 juli 2014