Caro, Anthony - BM - Jerome Cottin

 Anthony Caro: Het laatste oordeel

Protest in hoop

door Jérôme Cottin

Het bijbelse thema van het laatste oordeel dat zo vaak werd afgebeeld in de westerse middeleeuwse kunst, is in de hedendaagse kunst nauwelijks aanwezig. Toch maakte de onlangs overleden Engelse beeldhouwer Anthony Caro (1924-2013) een indrukwekkende serie sculpturen, semi-abstract, semi-figuratief, over dit thema.

Het Würth Museum voor moderne en hedendaagse kunst in Erstein, iets ten zuiden van Straatsburg in Frankrijk, toont tot 4 januari 2015 een opmerkelijke collectie monumentale sculpturen van Caro. Het is de grootste expositie over zijn werk sinds die in de Tate Modern in Londen in 2005. Ook Het laatste oordeel is hier te zien.

Dit imposante en complexe werk werd voor het eerst getoond op de Biënnale van Venetië in 1999. Het is samengesteld uit 28 ‘staties’, waaronder twee ‘poorten’, de Klokkentoren en de Hemelpoort, de laatste met vier ‘laatste trompetten’. Deze collectie sculpturen vraagt om een zaal van groot formaat, die je binnengaat door onder een poort door te gaan die de oordeelspoort zou kunnen zijn. In de zaal word je omgeven door sculpturen of ‘staties’ die zowel verwijzen naar de Bijbel als naar oorlog en geweld. Je herkent de trompetten uit Openbaring 8:6-9,19.

Het is een oordeel zonder veel hoop, daar de mensheid overgelaten wordt aan haar eigen geweld, haar destructieve daden tegen zichzelf en haar Schepper. Maar net zoals het boek Openbaring ondanks al de beschreven gruwelijkheden een boek van hoop is, zo zijn ook deze sculpturen dragers van hoop ondanks hun sombere thema.

Ik zie in dit raadselachtige en majestueuze werk drie redenen voor blijdschap.

Ten eerste maakt dit vrijwel abstracte werk – dat ten dele gemaakt is van hergebruikte materialen – duidelijk dat de kunst van vandaag zich richt op zowel vorm als inhoud. Het spreekt de zintuigen aan (hier vooral zien en voelen) om vragen op te werpen over de zin van het leven en de dood en over een mogelijke aanwezigheid van God in de wereld van vandaag. Want wie spreekt over een laatste oordeel, spreekt over een rechter en een gerechtigheid buiten ons, een persoon buiten ons, een God.

Ten tweede moeten we de context van de schepping van het werk in het oog houden. Anthony Caro vertelt dat hij dit werk maakte ten tijde van de bloedbaden in Bosnië en Kosovo, tijdens de burgeroorlog die volgde op de ineenstorting van Joegoslavië in de jaren 90. Sinds die tijd zijn er nog zoveel andere oorlogen uitgebroken: Algerije, Irak, Afghanistan, Syrië... en momenteel Egypte, Mali, Centraal Afrika, Sudan, Oekraïne... Maar ik zie een teken van hoop in het feit dat een kunstenaar op deze oorlogsituaties reageert met een krachtig werk dat verwijzingen in zich draagt naar de Bijbel. Het is een protest tegen het lijden.  

Een derde reden voor vreugde is hierin gelegen dat het kunstwerk niet alleen toespelingen maakt op een woeste en verwilderde wereld, maar ook op de Schrift, met name op Matteüs 25 en het boek Openbaring. Dit heeft als gevolg dat de kunstenaar en de toeschouwer deze moeilijke en vergeten teksten moeten herlezen om de betekenis van het werk te kunnen verstaan. De teksten over het oordeel vormen een Woord van veroordeling en vrijspraak, oordeel en bevrijding, voor de mens van vandaag. God zegt ons dat we verantwoordelijk zijn voor onze daden voor zijn tribunaal en dat van de geschiedenis. We kunnen niet ongestraft geweld gebruiken, daar God het veroordeelt die een God is van liefde en genade.

*******

Anthony Caro: Het laatste oordeel, 1995-1999, keramiek, beton, koper, staal, jarrah, ekki en eikenhout.

Sir Anthony Caro (1924-2013) was een Engelse beeldhouwer. Hij werd in 1924 geboren in Argentinië, maar leefde en werkte in Engeland. Hij was een van de sleutelfiguren van de moderne beeldhouwkunst en medegrondlegger van de minimal art. Caro's kunstwerken zijn meestal grote constructies van stalen T- en I balken en plaatstaal. Het karakter en gewicht van het staal wordt weggemoffeld achter een huid van felgekleurde lak waarmee hij het beeld meestal in één kleur bespoot. De elementen waaruit zijn beelden bestaan lijken vaak toevallig en willekeurig bijeengezet. Zijn Kapel van licht opende in het Franse Bourbourg (zie www.youtube.com/watch?v=6DgoXLzomtM) in 2008 – ook hier komt een geestelijke/bijbelse kant van Caro naar voren). Voor meer, zie www.anthonycaro.org.  

Jérôme Cottin is professor in de praktische theologie aan de Faculteit voor protestantse theologie aan de Universiteit van Straatsburg. Hij schreef vele artikelen en meerdere boeken over christendom en kunst (zie www.protestantismeetimages.com/Publications-de-Jerome-Cottin-1990.html) en is verantwoordelijk voor de website www.protestantismeetimages.com.  

ArtWay beeldmeditatie 6 juli 2014