Servaes, Albert - BM - Reina Folkerts

Albert Servaes: Eerste kruiswegstatie

Tot de kruisdood verwezen

door Reina Folkerts

Dit is de eerste statie van de kruisweg van de Vlaamse expressionistische schilder Albert Servaes (1883-1966). Hij vervaardigde de kruisweg in 1919 voor een kerkje in het Belgische Luithagen, waar deze sinds die tijd veel aandacht heeft gekregen. Deze kruisweg wordt gezien als een hoogtepunt in het werk van Servaes. Een van de geliefkoosde thema’s van deze diepgelovige kunstenaar was het lijden van Jezus. Servaes werd daarbij geïnspireerd door de vreselijke gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog, die hij van nabij meemaakte.

Servaes’ veertien staties van de kruisweg tonen de lijdensgeschiedenis van Christus in al zijn rauwheid en onmenselijkheid. De donkere houtskooltekeningen en de dikke lijnen laten het lijden van Jezus zonder opsmuk en in al zijn gebrokenheid zien.

Het realistische karakter van deze kruisweg stond in fel contrast tot de gewoonlijke manier van weergave. In 1919 werd er al vrij snel na de plaatsing van het werk een veroordeling over uitgesproken en moest het op last van het Vaticaan uit het kerkje van Luithagen worden verwijderd. Na vele omzwervingen kwam de kruisweg in 1952 in de Abdij van Koningshoeven bij Tilburg terecht, waar hij sindsdien zijn plaats heeft gekregen in de kloostergangen. Daar is de kruisweg niet te bezichtigen voor bezoekers. Van 29 maart tot en met 21 april 2014 is de kruisweg echter te zien in de Kloosterbibliotheek van het klooster van Wittem in Limburg.

Traditioneel ziet een eerste kruiswegstatie er als volgt uit: Pilatus is op een troon gezeten en laat een knecht water over zijn handen gieten om duidelijk te maken dat hij geen schuld heeft aan Jezus’ veroordeling. Jezus staat voor hem, omringd door soldaten. Servaes heeft echter voor een andere benadering gekozen. De voorstelling beperkt zich tot slechts drie figuren: Jezus en twee soldaten. Jezus staat met een lendendoek en los gewaad in het midden van het tafereel. Zijn lichaam is hoekig en zonder sierlijke lijnen getekend. Hij staat onbeweeglijk, de ogen ten hemel geheven, op zijn hoofd een doornenkroon. Zijn handen zijn ongebonden, maar zijn armen en polsen worden stevig door de twee mannen omkneld. We staan hier oog in oog met een drama. Pilatus heeft geen schuld kunnen vinden in Jezus, maar laat hem toch kruisigen. Servaes toont hier het moment van zijn verbijsterende keuze tussen goed en kwaad.

Dit brengt ons direct bij het wezen en doel van de kruisweg: de contemplatie. Een kruisweg nodigt de gelovige toeschouwer uit om na te denken over het mysterie van de verlossing van de zondige mens door het onschuldige lijden van God. Op dit uiterst spannende moment staat Jezus onbeweeglijk stil in een frontale opstelling. De tekening laat ons niet de confrontatie met Pilatus, de soldaten of het Joodse volk zien, maar confronteert onszelf met Jezus. Hij staat in het licht en kijkt hemelwaarts. De soldaten staan in het duister. Er is een sterke lichamelijke gelijkenis tussen Jezus en de twee soldaten, allen zien er even uitgemergeld uit. Maar de gelijkenis is slechts schijn. Er is een duidelijk verschil, een tegenstelling tussen licht en donker. De lichtaccenten op het hoofd en het lichaam van Jezus geven zijn glorie en majesteit weer. Al is Jezus uitgeput, vuil van bloed en gekroond met een doornenkroon, al die ellende kan hem niet de glans van zijn majesteit benemen. Jezus is de Verlosser!

*******

Albert Servaes: Eerste kruiswegstatie, 1919, houtskool op Japans papier, 100 x 100 cm.

Albert Servaes (1883-1966) was een Belgische kunstschilder en tekenaar en wordt beschouwd als de eerste Belgische expressionist. In 1905 trok hij naar Sint-Martens-Latem waar hij zich in een houten keet vestigde. Hij was een diep religieus mens die in zijn kunst graag de reeds verkende paden verliet. Een van zijn geliefkoosde thema's was het lijden van Christus. De rooms-katholieke kerk en veel van zijn tijdgenoten ergerden zich aan de rauwe manier waarop hij dit uitbeeldde. Daarnaast schilderde hij ook landschappen en portretten. Vanwege zijn sympathieën voor de Duitse cultuurpolitiek tijdens het nationaal socialisme moest hij na de Tweede Wereldoorlog de wijk naar Zwitserland nemen, waar hij in 1966 overleed.

Reina Folkerts kwam enige tijd geleden in aanraking met de kruisweg van Servaes. Voor deze meditatie heeft zij gebruik gemaakt van het werk van Lydia Schoonbaert (Lydia M.A. Schoonbaert, Albert Servaes, Tielt, Lannoo, 1984). Haar interesse voor deze en andere kruiswegen is gegroeid deels vanwege de kunstzinnige schoonheid, maar meer nog vanwege de spirituele betekenis. Op verzoek geeft Reina lezingen over dit onderwerp en worden kruiswegen uit haar collectie tentoongesteld. Op haar website www.kruiswegstaties.nl is verdere informatie beschikbaar.    

ArtWay beeldmeditatie 6 april 2014