Jones, David - BM - Anne Price-Owen

  David Jones: Flora in calix-licht

Lentelicht

door Anne Price-Owen

In eerste instantie vroeg ik mij af of een bespreking van dit schilderij wel paste bij de veertigdagentijd, een tijd van soberheid, inkeer en voorbereiding. De veertigdagentijd is een voorbode van Goede Vrijdag, de droevigste en donkerste dag van het kerkelijk jaar: troosteloos, verdrietig en naar het lijkt definitief. Maar al gauw realiseerde ik me dat David Jones’ meesterwerk Flora in calix-licht wel degelijk toepasselijk is voor deze tijd van het jaar.

Op het eerste gezicht lijkt Flora in calix-licht een uitbundig stilleven met bloemen in een doorschijnend glas (calix betekent kelk) in het centrum van de tafel. Op de achtergrond kunnen we een open raam ontwaren dat over een landschap uitkijkt. Er staan twee kleinere wijnglazen zonder bloemen aan weerszijden van het centrale glas. De bovenkant van de tafel wordt extra benadrukt, doordat we er van boven op kijken – het is een verticaal vlak in het schilderij. De bloemen en glazen bevinden zich echter op ooghoogte, zodat we de weelderige vegetatie en drie vazen van voren bezien.

Het gebruik van dit dubbele perspectief dient een tweeledig doel. Jones was zich bewust van de trends van zijn tijd en tekende de tafel opzettelijk als een plat vlak om als eigentijds kunstenaar daarbij aan te sluiten. Het perspectief van de drie glazen, het raam en de bloemen laten de kijker de tafel als het ware van voren naderen. Dit sluit aan bij de betekenis van dit schilderij, daar deze tafel staat voor de tafel van het laatste avondmaal, waar Jezus het avondmaal instelde op de dag voor de kruisiging.

De drie glazen of ‘bekers’ verwijzen naar de drie kruizen op Golgota. De wijde centrale kelk bevat Jezus’ bloed en water dat voor ons vergoten werd. De flora van de titel wordt rechtop gehouden door deze beker van waaruit zich een zacht licht over het hele schilderij verspreidt. Jones tekende bijna nooit schaduwen, daar de contrasten van licht en donker een element van tijdelijkheid in zich dragen. Om zijn schilderijen boventijdelijk te laten zijn ging Jones democratisch om met het licht in zijn werk.

Geboren en getogen in Wales was hij bekend met de legendes en volksverhalen van deze regio, waarin mythische goden nogal eens veranderen in andere gedaanten. Dit was voor Jones een kenmerk van de geestelijke wereld en hij vergeleek deze magische metamorfoses met de transsubstantiatie. Dienovereenkomstig is de heilige Geest hier aanwezig als een windvlaag die de stengels, bladeren, bloemen en bloemblaadjes aanblaast en over de hele oppervlakte verspreidt. Ze vullen het werk met een lichte en dynamische goddelijke tegenwoordigheid.

De nauwkeurige weergave van het raam en de bijbehorende hengsels introduceert echter een serieuzer element. De metalen spiralen verwijzen wellicht naar de instrumenten van Jezus’ passie, net als de wilde rozen met hun doornen aan de doornenkroon refereren.

De verwijzingen naar het avondmaal zijn bepalend voor de betekenis van dit werk. Ondanks de droevige toespelingen op zijn lijden aan het kruis kondigt Jezus tijdens de laatste maaltijd met zijn discipelen zijn opstanding aan en de vernieuwing van het leven. David Jones’ schilderij verwacht en viert dit nieuwe leven.

*******

David Jones: Flora in calix-licht, 1950, grafiet & aquarel op papier, 57 x 77 cm.

David Jones (1895-1974) was een Welse schilder-dichter. Na voor de Eerste Wereldoorlog de kunstacademie te hebben gevolgd, sloot hij zich in 1915 aan als soldaat bij de Royal Welsh Fusiliers. Hij vocht aan het front en liep verwondingen op. Zijn oorlogservaringen achtervolgden hem de rest van zijn leven en hij leed aan periodes van posttraumatische stress, die meerdere malen zijn carrière als kunstenaar en schrijver onderbraken. Opgevoed als Anglicaan, bekeerde hij zich door toedoen van een incident in de loopgraven tot het katholicisme. Ook droeg de katholieke beeldhouwer en letterkunstenaar Eric Gill, die hij zeer bewonderde, hiertoe bij. Zijn kunst werd steeds goed ontvangen. In 1928 begon hij een lang episch gedicht over zijn ervaringen in de oorlog dat in 1937 werd uitgegeven met als titel In Parenthesis. Het werd warm ontvangen alsook zijn volgende lange gedichten. Hij bleef schilderen en schrijven tot het eind van zijn leven. Zijn schilderijen werden steeds meer complexe geordende composities vol symboliek, terwijl zijn gelaagde poëzie refereerde aan auteurs, karakters en gebeurtenissen uit de geschiedenis. De geschiedenis, het christendom en christelijke rituelen vormden een voortdurende bron van inspiratie voor zijn werk. Zowel zijn literaire als beeldende werk waren een voertuig voor de ‘herinneraar’, wat hij zag als de ‘specifieke taak’ van de kunstenaar/dichter, waarmee hij het belang benadrukte van het verleden en diens impact op het heden.

Anne Price-Owen is een gepensioneerde lector van het Dynevor Centre for Art, Design & Media aan de University of Wales Trinity St David, Swansea. Na een opleiding aan de kunstacademie schreef zij een dissertatie over David Jones en richtte in 1995 de David Jones Society op, waarvan zij sinds die tijd directeur is. Ze publiceerde over beeldende kunst en poëzie en organiseerde conferenties en tentoonstellingen over David Jones en over de samenhang tussen woord en beeld. Ze is ook actief als kunstenaar.   

Artway beeldmeditatie 30 maart 2014