Ezechiël, visioen van God - Rafaël

Rafaël: Het visioen van Ezechiël

De glorie van God

door Keith White

Op de vijfde dag van de vierde maand in het dertigste jaar opende zich de hemel en kreeg ik een visioen van God.

Als een kunstenaar van de Renaissance was Rafaël (1483-1520) er op uit om de Griekse en Romeinse tradities met die van de Bijbel te combineren. Zijn begrip van God was daarom beïnvloed door verbeeldingen van de Romeinse god Jupiter. Dit onderstreept het probleem dat iedere kunstenaar ondervindt als hij God wil afbeelden: iedere poging is gedoemd tot eenzijdigheid en onvolledigheid, doordat deze altijd de conventies en vooronderstellingen van een bepaalde tijd en plaats weerspiegelt. Soms lijkt het er zelfs op dat de gangbare beelden eerder tussen God en ons in staan in plaats van ons inzicht in hem te verschaffen. Rafaël probeert hier vooral met al de tot zijn beschikking staande middelen de glorie van de goddelijke majesteit weer te geven.

Ezechiël was een van de Israëlieten die gevangen waren genomen en als vreemdelingen in Babel woonden. Daar kreeg hij een reeks visoenen waarin de hemelen werden geopend. Ze vormen de basis voor veel van de latere opvattingen over de goddelijke natuur (inclusief in het boek Openbaring). In dit eerste visioen zag hij een stormwind, een grote wolkenmassa, die gloeide door de bliksemflitsen. Het centrum was als vuur. In het midden van het vuur zag hij vier levende wezens: een os, een leeuw, een adelaar en een mens. Een stem sprak tot Ezechiël en gaf hem de opdracht om in naam van God tot de Israëlieten te spreken. De kracht van het visioen was zodanig dat Ezechiël nooit is afgeweken van zijn roeping.

Rafaël heeft enerzijds getracht de bijbeltekst goed weer te geven en deze anderzijds zo aan te passen dat de samenhang en eenheid van zijn werk werd bevorderd. God beweegt zich voort boven het uitspansel ondersteund door speelse cherubijnen en de vier wezens (die later werden gelijkgesteld met de vier evangelisten). De zes schepselen vormen samen met de centrale persoon (die God voorstelt) een bijna volmaakt geheel, solide maar in beweging en met ruimtes tussen hen in. De kleuren die de glorie van God weergeven worden versterkt door de sombere wolken eromheen en de donkere silhouetten van de vleugels, terwijl de ruimtes tussen de figuren die heerlijkheid de gelegenheid bieden om door hen heen te schijnen. Het realisme van de figuren en hun huidskleur betekent dat het geheel wordt gedomineerd door het geel en goud van de goddelijkheid.

De ogen van de godheid zijn gericht op het minuscule figuurtje van Ezechiël in de linkerbenedenhoek van het schilderij. Het contrast in schaal kan nauwelijks groter zijn zonder dat Ezechiël volledig verdwijnt! De lichtschacht waarin hij staat is onderdeel van een landschap dat geen deel uitmaakt van het visioen. Het is alsof er twee werkelijkheden zijn, een hemelse en een aardse, die alleen met elkaar verbonden zijn door de lichtstralen. Op deze manier onderstreept Rafaël dat dit een visioen is en geen historische gebeurtenis: echt en overweldigend voor ons en Ezechiël, maar één waarvoor veel van Ezechiëls toehoorders blind zijn (zoals ook het mannetje dat op Ezechiël toe loopt en zich nergens van bewust lijkt te zijn).

Het is best mogelijk dat Rafaëls uitbeelding van dit visioen voor velen net zoveel heeft bijgedragen aan hun besef van de goddelijke heerlijkheid als het geschreven woord.

*******

Rafaël: Het visioen van Ezechiël, c.1518, olieverf op paneel, 40 x 30 cm. Uffizi, Florence.

Bijbelse achtergrond: Ezechiël 1:1-14; Ezechiël 10:14 en Openbaring 4:6-8.

Rafaël (1483-1520), ook wel Raffaello Sanzio, was een Italiaans schilder, architect en tekenaar, geboren in Urbino. Rafaël ging reeds als 11-jarige in de leer bij Perugino en gaf al snel blijk van een groot talent. Van 1504 tot 1508 werkte hij in Florence; daarna tot zijn dood in Rome, waar hij zijn monumentale stijl ontwikkelde. Uit zijn Florentijnse periode dateren vooral veel madonna's. In Rome liet paus Julius II hem werken aan de decoratie van een aantal vertrekken in het Vaticaan: de Stanza della Segnatura (o.a. het fresco School van Athene) en de Stanza di Eliodoro met De verdrijving van Heliodorus uit de tempel en de Bevrijding van Petrus). Paus Leo X gaf Rafaël in 1514 de leiding over de bouw van de Sint-Pieter. Rafaël wordt net als Michelangelo en Leonardo da Vinci gezien als een van de voornaamste kunstenaars van de renaissance. Kunsthistorici beschouwen zijn sterfjaar 1520 als het einde van de hoge Renaissance.

Keith J. White is de leider van Mill Grove, een christelijke leefgemeenschap die sinds 1899 zorgt voor kinderen en jonge mensen in de East End van London. Hij studeerde Engels aan de Universiteit van Oxford. Hij schreef en redigeerde een hele lijst boeken, waaronder The Changing Face of Child Care; The Art of Faith; en Now and Next. Keith geeft les over Holistic Child Development aan de Malaysia Baptist Theological Seminary in Penang, Maleisië en doceert aan Spurgeons College in Londen en de Asian Graduate School of Theology.

ArtWay beeldmeditatie 1 juli 2012