Job en zijn vrienden - A.W. den Beer Poortugael

 Jonkheer A.W. den Beer Poortugael: Job en zijn vrienden 

Misplaatst pastoraat 

door Wim Eikelboom 

Bij welke scene in het bijbelboek Job past dit schilderij? 

De ontreddering is af te lezen van de man links in beeld. Het is Job. Als geplaagd bijbelfiguur staat hij symbool voor het lijden dat een mens te dragen kan krijgen. Job zit er uitgemergeld bij op de puinhopen van zijn leven. Zijn magere ribbenkast is zichtbaar. Hij scheurde zijn kleren van zijn lijf, nadat hem de doodstijding was gebracht over zijn kinderen. 

Tegenover hem zitten drie vrienden: Elifaz, Bildad en Sofar. Het bijbelverhaal meldt dat ze Job opzochten nadat ze hoorden over de rampspoed die hem had getroffen. Echte vriendschap dus. Ze kwamen om hem te troosten. Hoe bied je troost? Om te beginnen door aanwezigheid. Jij bent er voor de ander. En daarna door ruimte te geven aan het verdriet en de pijn.  

Dan volgt een troostrijk zwijgen. ‘Ze bleven zeven dagen en zeven nachten naast hem op de grond zitten zonder iets tegen hem te zeggen, want ze zagen hoe vreselijk hij leed,’ vertelt het bijbelboek Job. Zwijgen ervaar ik vaak als een zwaktebod. Dit schilderij van Job en zijn vrienden bepaalt me erbij dat ik in de confrontatie met het lijden niet altijd wat hoef te  zeggen of verklaren. Dat ik met bewogenheid en compassie stil mag zijn. 

Na het lange zwijgen begint Job een klaagzang over zijn lot. Aansluitend volgen monologen van zijn vrienden die beurtelings Job de les lezen. Dat gaat er stevig aan toe: ‘Hou toch eens op Job, je kraamt verbijsterende onzin uit,’ zegt Bildad. 

De wederzijdse monologen leiden tot een gespannen sfeer waarin verwijten klinken. Job slaakt op een zeker moment: ‘Onzalige troosters zijn jullie. Komt er geen eind aan die nonsens?’ Die oplopende spanning maakt dit schilderij zichtbaar door de vrienden tegenover Job te plaatsen en niet naast hem. 

Zo op het eerste gezicht straalt het schilderij een pastorale sfeer uit. Als je wat langer kijkt, zie je dat de mannen het elkaar moeilijk maken. Job zit ietwat naar achteren geleund, in de verdediging gedrukt. Hij reageert op de zoveelste zedenpreek van zijn vrienden tegenover hem. Een van hen heeft een opgeheven vingertje. De mannen vormen een front tegenover Job. Tot een echt gesprek wil het maar niet komen. En dan neemt God zelf het woord... 

******* 

Jonkheer A.W. den Beer Poortugael: Job en zijn vrienden, begin 20e eeuw, 43 x 28 cm, olieverf op paneel. 

A.W. den Beer Poortugael (1864-1940) was beroepsmilitair, kunstverzamelaar en kunstschilder. In 1936 schilderde jonkheer Den Beer Poortugael de stamboom van het huis van Oranje-Nassau in de raadszaal van het 15e-eeuwse stadhuis van Veere. Dat is nog altijd een bezienswaardigheid. De jonkheer maakte zich in zijn woonplaats Amersfoort verdienstelijk als regent en bestuurslid in het culturele leven. In 1922 werd hij benoemd tot erelid van de Amersfoortsche Kunstkring, waaruit museum Flehite ontstond. Museum Flehite heeft vier werken van hem in de collectie. Overig werk bevindt zich veelal in privébezit. 

Wim Eikelboom is journalist en liefhebber van schilderkunst. Hij werkt bij de Evangelische Omroep als eindredacteur van Dit is de Dag op Radio 1.

ArtWay beeldmeditatie 26 januari 2014