Murillo, Bartolomé-Esteban - BM - Louise Holert

Bartolomé-Esteban Murillo: De geboorte van Johannes de Doper

Het lied van Zacharias

door M. Louise Holert

Dankzij de liefdevolle barmhartigheid van onze God zal het stralende licht uit de hemel over ons opgaan en verschijnen aan allen die leven in duisternis en verkeren in de schaduw van de dood, zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede. Lucas 1:78,79.

Het wonder, de betekenis en de implicaties van de geboorte van Johannes zijn in dit tedere tafereel prachtig weergegeven. Het wonder van zijn geboorte ligt besloten in de hoge leeftijd van zijn moeder Elisabeth, die hier op bed een versterkende kom soep krijgt aangereikt. De bejaarde Zacharias, links op het schilderij, richt zich tot zijn zoon die zojuist is gewassen.

Murillo brengt hier het moment in beeld waarop Zacharias een profetie uitspreekt over zijn pasgeboren zoon en zijn opdracht en boodschap voorzegt: ‘En jij, kind, jij zult genoemd worden: profeet van de Allerhoogste, want voor de Heer zul je uit gaan om de weg voor hem gereed te maken, en om zijn volk bekend te maken met hun redding door de vergeving van hun zonden.’ De volledige tekst van het lied van Zacharias staat in Lucas 1:68-79.

Het schilderij geeft de bijbelse wereldbeschouwing weer, die in het toenmalige Europa door het merendeel van mensen werd omarmd. Bovenaan het doek zien we cherubijntjes of putti, die blij toekijken bij deze belangrijke gebeurtenis. Op deze manier verbindt Murillo hemel en aarde in dit werk en herinnert hij de kijker eraan dat Johannes ‘door God gezonden’ is (Johannes 1:6).   

Johannes is net gebaad, waarmee Murillo een toespeling maakt op zijn missie als de Doper. Het bad verwijst naar de doop, de geestelijke schoonwassing die plaatsvindt als mensen gehoor geven aan Johannes’ boodschap van berouw en bekering. De vele witte handdoeken, die staan voor reinheid, nemen een centrale positie in op het schilderij. 

Johannes de Doper is de laatste en grootste van de Oudtestamentische profeten, de wegbereider van de Messias. Als bode zal hij voor de Messias uit gaan ‘met de geest en de kracht van Elia’ (Lucas 1:17). Om de betekenis van Johannes te begrijpen kunnen we ook de profetie in Maleachi 3:23 lezen: ‘Voordat de dag van de Heer aanbreekt, die groot is en ontzagwekkend, stuur ik jullie de profeet Elia.’

Murillo’s overdadige gebruik van de kleur rood heeft symbolische betekenis, daar rood de kleur van de kerk is voor martelaren. Murillo gebruikt deze kleur hier om te verwijzen naar Johannes’ dood door het zwaard van Herodes. Hij wijst in dit schilderij over Johannes’ geboorte dus al vooruit naar zijn dood. De hond op de stoel rechts is een symbool voor Johannes’ trouw aan zijn roeping als profeet, die uitliep op zijn dood als martelaar. Zijn martelaarschap wordt nogmaals onderstreept door het rode tafelkleed achter de hond.

Het lied van Zacharias kan fungeren als model voor ons eigen bidden en lofprijzen. Zacharias’ profetie gaat niet alleen maar over zijn zoon, maar begint met het prijzen van God voor zijn verlossing. Hij richt zich vervolgens kort tot zijn zoon met een profetie over zijn toekomst als ‘profeet van de Allerhoogste’, die ‘de weg gereed zal maken voor de Heer.’ Zacharias sluit zijn lied af met een aantal regels over Gods liefdevolle barmhartigheid, waardoor ‘het stralende licht uit de hemel over ons zal opgaan … zodat we onze voeten kunnen zetten op de weg van de vrede.’ 

*******

Bartolomé-Esteban Murillo: De geboorte van Johannes de Doper, ca. 1655, olieverf op doek, 145 x 185 cm. Norton Simon Museum, Pasadena, CA, VS.

Bartolomé-Esteban Murillo (1617-1682) was de laatste schilder van de Spaanse Gouden Eeuw. Rond 1645 maakte hij zijn eerste succesvolle werken – elf schilderijen voor een klooster in Sevilla – waarna vele opdrachten volgden. Murillo schilderde voornamelijk religieuze onderwerpen. Murillo was diep beïnvloed door Franciso de Zurbaran, van wie hij het expressieve effect van licht en schaduw leerde. Ook de Italiaanse schilder Federico Barocci was een belangrijk voorbeeld voor hem. Murillo, wiens kunst altijd zacht en teder is, bewonderde Barocci om de aangename zachtheid van zijn stijl.

M. Louise Holert is emeritus predikant van de Presbyteriaanse kerk. Het is haar passie om anderen de rijkdom van kunst als hulp bij gebed te laten ervaren. De afgelopen tien jaar leidde zij Praying with the Arts retraites. Louise woont in Seattle, USA. Haar website is www.prayingwiththearts.com. 

ArtWay beeldmeditatie 17 december 2017