November - Herfstritme van Jackson Pollock

Jackson Pollock: Herfstritme

 De opstanding verbeelden 

door Linda Stratford 

  Een scepticus zal vragen: ‘Toon mij hoe de opstanding werkt. Teken een diagram, beeld het voor mij af. Hoe ziet het opstandingslichaam eruit?’ 

1 Korintiërs15:15, The Message (vertaling) 

In het Westen hebben kunstwerken lange tijd een afbeeldende functie vervuld. Vanaf het einde van de 19^e eeuw, van de impressionisten en de symbolisten tot de volledig abstracte experimenten van Kandinsky en anderen, begonnen kunstenaars echter de weergave van de herkenbare wereld te vervangen met werken die bedoeld waren om zelf ervaringen op te roepen.  

Ieder die de moderne kunst afdeling van het Metropolitan Museum of Art in New York heeft bezocht, weet wat voor impact zo’n werk kan maken. Jackson Pollocks Herfstritme, een groot doek van 267 x 526 cm, confronteert de bezoeker niet alleen vanwege zijn afmetingen maar ook vanwege zijn gedurfde vormgeving. Het is een levendig en wild werk, gemaakt met behulp van stokken, troffel en hard geworden kwasten terwijl de kunstenaar over het doek op de grond heen en weer danste. Sommige bezoekers lopen meteen door. Andere worden opgenomen in het verfijnde netwerk van complexe wentelingen en wervelingen en ritmische witte en zwarte lussen die aan de buitenkant van het werk tot rust komen.   

Met dit doek liet Pollock zijn op Jung geïnspireerde figuratieve manier van werken achter zich en ging hij over op expressie door middel van beweging en gebaar. Pollock was voortaan niet meer alleen maar bezig met het vervaardigen van schilderijen, maar ging het schilderen nu ook ervaren als een ‘persoonlijk, heilbrengend proces’. De mensen die hem goed kenden spraken van zijn zoektocht naar geestelijke expressie. Ook was hij, toen hij aan Herfstritme werkte, bezig met een ontwerp voor een kerk waarvan zijn actieschilderijen onderdeel zouden uitmaken. 

Met welk doel gaf men ‘drip paintings’ als Herfstritme een plek in een christelijk kerkgebouw? Hoe kunnen dit soort werken een christelijk getuigenis geven? 

In veel opzichten zou een kerk wel eens een betere plaats kunnen zijn dan een museum om de actionpaintings van Pollock ten volle te laten spreken. In zijn voorstel voor het kerkproject zouden zijn schilderijen opgehangen zijn rond het altaar als een soort ‘heilige omheining’. Hier zou het avondmaal zijn gevierd en andere materie-geest mysteries als de incarnatie en opstanding gepredikt.   

Paulus schreef aan de gelovigen in Korinte: ‘Een scepticus zal vragen: ‘Toon mij hoe de opstanding werkt. Teken een diagram, beeld het voor mij af. Hoe ziet het opstandingslichaam eruit?’ (1 Korintiërs15:15, The Message) 

Pollocks werken geven hierop een opvallend lichamelijke visuele reactie. In het springen, duiken en dansen van de verf wordt ons een beeld geschetst van lichamelijk leven over de grenzen van tijd en ruimte heen. Herfstritme’s abstracte weergave van de bezieling van het ‘vlees’ door de heilbrengende ‘geest’ maakt het werk geschikt voor de viering van onze hoop in de opstanding.    

Pollock beperkte zich niet tot expliciet christelijke uitlatingen in zijn zoektocht naar de ‘lichaam-ziel’ natuur van ons bestaan.  Maar bekeken vanuit een christelijk perspectief is Herfstritme een interessante allegorische weergave van het toekomstige leven, waarin we opstandingslichamen zullen hebben. Of het nu om de incarnatie gaat, de opstanding, het avondmaal of het lichaam-ziel karakter van de mens, Pollocks actionpaintings bezitten een uniek vermogen om iets van deze christelijke noties te laten zien.      

******* 

Jackson Pollock, Herfstritme (nummer 30), 1950, olieverf op doek, 267 x 526 cm. Metropolitan Museum of Art, New York.  

Jackson Pollock (1912-1956) is een Amerikaanse kunstenaar, die behoort tot de stroming van het abstract expressionisme. Zijn werk onderzoekt het vermogen van de mens om steeds te veranderen en vernieuwen. Hij ontwikkelde een revolutionaire schilderstechniek, waarbij hij het doek op grond legde en spontaan (maar wel gecontroleerd) de verf op het doek aanbracht. www.metmuseum.org/toah/works-of-art/57.92  

Linda Stratford (Ph.D., SUNY-Stony Brook) is mede-oprichter van de Association of Scholars of Christianity in the History of Art (ASCHA).Ze deed meerdere publicaties het licht zien over de receptie van het abstract expressionisme na WO II in Frankrijk.www.asbury.edu/academics/departments/art/faculty-staff/linda-stratford  

ArtWay beeldmeditatie 11 augustus 2013