Kunstenaars

Nupen, Kjell - BM - Caroline Levisse

   Kjell Nupen: De kerken van Geilo en Søm en de kapel van Ansgar 

 Schilderen met licht

 door Caroline Levisse

Kjell Nupen (1955-2014) is een Noorse kunstenaar, wiens belangrijkste medium de schilderkunst is. Zijn schilderijen zijn contemplatieve meditaties in verf. Hun sfeer is vaak ietwat melancholisch, net als 'het blauwe uur', de schemering waarin de tijd tot zichzelf komt in een verstild tussenin - een perfect moment voor meditatie.

  

Het diepe blauw speelt een hoofdrol in het werk van Nupen. Zijn werk is niet volledig abstract, maar is er anderzijds ook niet op uit om verhalen te vertellen. Er komen weliswaar herkenbare elementen op zijn doeken en ramen voor, maar die vormen niet een duidelijk verhaal. De kunstenaar heeft een voorliefde voor motieven uit de natuur, met name voor bomen en vogels. Verder komt een boot vaak voor als een loflied op de reis. 

 

De kerk van Geilo (waarvan hierboven foto’s) voorzag hij van 2 grote ramen van 13 meter hoog. Ze rijzen achter het altaar omhoog, van elkaar gescheiden door een klein stuk muur. De kleuren en het gekleurde licht bepalen het effect, onderaan paars en blauw, bovenaan oranje en geel, als een mandorla. Het licht dat door de ramen schijnt, wordt geprojecteerd op de nabijgelegen muren, maar bovenal wordt het weerspiegeld door het liturgische meubilair dat ook door Nupen ontworpen is, met name door het doopvont en het gladde oppervlak van het granieten altaar. De kunstenaar zegt hier zelf over: ‘Hier schilder je echt met licht. Het licht verandert voortdurend en ik heb er met name op gelet hoe het licht binnenvalt tijdens de zondagse eredienst en hoe het over het doopvont speelt.’ Verder maakte hij een bronzen crucifix van 2 meter hoog, die hij op de muur rechts van de ramen hing. De kunstenaar gaf de ramen, altaar, doopvont en crucifix samen de naam ‘De oneindige reis’ (Den uendelige reise), een naam die niet zozeer een gesloten interpretatie wil opleggen alswel een sfeer oproepen. Het is dan ook belangrijk voor Nupen dat ieder zijn eigen betekenis in zijn overwegend abstracte werk mag zien, zodat ieder het op eigen manier voor zichzelf betekenisvol kan maken.

Zijn werk in 2010 voor de kerk in Geilo was niet Nupens eerste kerkelijke opdracht. Hij maakte ramen en interieurontwerpen voor meerdere kerken. Zijn eerste opdracht betrof de kerk van Søm in Kristiansand (zijn geboorteplaats), waarvoor hij tussen 2002 en 2004 ramen, doopvonten, het altaar en een crucifix maakte. De gelijkenis met zijn werk voor de kerk van Geilo is frappant. 

 

In Søm deelt het monumentale raam de kerk in tweeën. Het loopt van achter het altaar naar het plafond, vervolgt zijn weg dwars door het midden van het plafond tot aan de achterkant van de kerk en loopt daar weer naar beneden tot boven de toegangsdeur. Nupen noemde het raam ‘Van de duisternis naar het licht’.

 

In 2008 kwam de kapel van Ansgar in Kristiansand tot stand. De kapel maakt deel uit van de Bijbelschool Ansgarskolen van de Noorse Zending (Det Norske Misjonsforbund). Nupen maakte dit keer zijn opmaak bij de betreffende commissie met een totaalontwerp van de kerk. De afmetingen van de betonnen kubus zijn gelijk aan die van het heiligdom van de Tempel van Salomo: 9 x 9 x 9 meter (9 meter is 20 el), zie 1 Koningen 6:20.  

We zien weer dezelfde kleuren terugkomen alsook een boot en laddermotieven. Ook hier delen de ramen het plafond doormidden in de vorm van een driehoek waarvan de punt naar beneden wijst. De kunstenaar plaatste ramen in de hoeken van het vierkante gebouw, des te opmerkelijker daar de hoeken doorgaans bij uitstek stevig en stabiel horen te zijn.  

Hier zijn de hoeken van glas, hetgeen resulteert in een dynamische ruimte die iets tegenstrijdigs heeft, zowel open als dicht, breekbaar als solide, donker en licht. Voor de bisschop van het lutherse bisdom Agder, Olav Skjevesland, is het geheel geladen met een diepe theologische betekenis, daar de afmetingen van de kapel het Oude Testament symboliseren en het licht dat door de ramen valt Christus en het Nieuwe Testament. 

 

Dit keer bevindt zich geen groot raam achter het altaar, maar een klein vierkant geel raam. Voor de meeste kerkgangers en bezoekers zijn het de kleuren en het licht die het wezen van deze kerk uitmaken, niet zozeer om hun symbolische of theologische betekenis, maar omdat ze een stille serene sfeer scheppen die aanzet tot meditatie. Dit is precies waar Kjell Nupen op uit is. In Ansgar kon hij een ruimte scheppen, waarin de bezoeker letterlijk ondergedompeld wordt dankzij het effect van het licht dat de liturgische ruimte met kleur overgiet. An-Magritt Granli, de predikant van kerk in Geilo, merkte op dat de ruimte de bezoekers optilt in een andere dimensie. Om dit effect te bereiken maakt Nupen geen gebruik van bijbelverhalen of christelijke motieven. Om deze sfeer op te kunnen roepen zoekt hij naar een houding van ‘nederigheid, diep respect en verwondering’ en jaagt hij de stilte na. 

******* 

Dit is een vertaling en bewerking van het artikel ‘Kjell Nupen : “le peintre de lumière” à l'œuvre dans l'église culturelle de Geilo’, dat in 2011 werd gepubliceerd op de Narthex website, zie www.narthex.fr/blogs/chroniques-scandinaves/kjell-nupen-le-peintre-de-lumiere-a-loeuvre-dans-leglise-culturelle-de-geilo. Hier kunt u nog meer foto’s van deze kerken bekijken.  

Kjell Nupen (1955-2014) werd in Kristiansand geboren. Toen hij 13 was, besloot hij kunstenaar te worden. Hij studeerde aan de Nationale Kunstacademie in Oslo en de Staatsacademie in Dusseldorf. Hij brak door als schilder en grafisch kunstenaar toen hij nog relatief jong was en is een bekende hedendaagse Noorse kunstenaar. Nupen stelde tentoon in vele landen en zijn werk werd door allerlei belangrijke kunstinstellingen aangekocht. Hij voerde meerdere publieke opdrachten uit, waarvan het Otterdalpark in Kristiansand uit 1991 het meest bekend is. In de 1970’s was zijn werk maatschappijkritisch. In de 1980’s nam het politieke en agressieve aspect af en werd zijn werk contemplatief. Hij ging landschappen maken en kleur en vorm gingen een bepalende rol spelen. 

Caroline Levisse is een Franse kunsthistorica, die momenteel in Londen woont, waar ze kunstgeschiedenis doceert. Haar proefschrift gaat over kunst en religie in Scandinavië (Art et religion en Scandinavie depuis 1990, Université Paris 8, 2013).

Op 13 juli 2013 opende boekhandel Waanders zijn deuren in de Broerenkerk in Zwolle.Kjell Nupen voorzag de oude kerk van een prachtig nieuw raam.  

ArtWay beeldmeditatie 16 september 2018