ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
Goede Vrijdag - Pilatus van Luc-Peter Crombé
Luc-Peter Crombé: Statie 7, De Romein
Lijden aan onrecht
door Reina Folkerts
De Romein maakt deel uit van een kruisweg die de Vlaamse kunstenaar Luc-Peter Crombé rond 1960 vervaardigde. Een kruisweg is de weergave van de lijdensweg van Christus van zijn veroordeling tot zijn dood. In de eerste eeuwen van onze jaartelling bezochten pelgrims Jeruzalem om de weg te gaan die Jezus op zijn laatste levensdag had afgelegd. Een bedevaart naar Jeruzalem was echter voor slechts een beperkt aantal mensen mogelijk. Daarom groeide het gebruik om Jezus’ lijdensweg in kloosters en kerken af te beelden in de vorm van beeldengroepen, fresco’s of schilderijen. De gelovigen konden dan al biddend en mediterend stilstaan (vandaar het woord ‘statie’) bij de verschillende voorstellingen.
Aanvankelijk hield men zich aan de verhalen zoals ze voorkomen in de vier evangelies. Al snel werden echter ook details uit andere bronnen verwerkt, zoals de ontmoeting van Veronica met Jezus. Veronica, zo wil de legende, reikte Jezus een doek aan om zijn bloedige zweet af te vegen, waarna een afdruk van Jezus’ gezicht zou zijn achterbleven op de doek.
Omdat het aantal staties hier en daar verschilde, bepaalde Paus Clemens XII rond 1740 dat de kruisweg uit 14 staties moest bestaan en werden de staties beschreven. Ze zijn in vrijwel alle rooms-katholieke kerken in West-Europa te vinden.
In 1959 keert Luc Crombé (1920-2005) na een aantal studiereizen naar Zuid-Europa en Noord Afrika terug naar het klooster waar hij al eerder verbleef. De stilte van de kloostergangen en het gebed geven hem inspiratie en resulteren in veel religieus werk. In deze periode schildert hij ook een kruisweg. Het is geen officiële kruisweg, daar Crombé afwijkt van de gebruikelijke thema’s en maar 13 staties schildert in plaats van de gebruikelijke 14. Het is bovendien in belangrijke mate een verbeelding van zijn eigen kruisweg.
De Romein is bij Crombé de zevende statie. Bij de traditionele kruisweg is dit doorgaans de eerste. Blijkbaar wil de kunstenaar extra nadruk leggen op het lijden dat Jezus treft tijdens de eerste uren na het Laatste Avondmaal: als hij zijn vrienden moet achterlaten, de confrontatie met zijn angst moet aangaan, zijn beste vrienden hem verraden en verloochenen en hij wordt onderworpen aan schrijnend schijnproces.
Op bovenstaande afbeelding zien we Pontius Pilatus met enkele priesters, die Jezus aanklagen vanwege godslastering en ophitsing tegen de Romeinse keizer. De priesters zijn geplaatst voor het gerechtsgebouw en niet op de heidense grond binnenin het Romeinse gerechtshof. Hiermee wil Crombé aangeven hoe de priesters rein willen blijven voor het naderende Pascha. Rond de hoofden van deze Joden zijn aureolen weergegeven, wat heel ongebruikelijk is in de kunstgeschiedenis. Crombé doet dit om hun zogenaamde onkreukbaarheid te benadrukken. De donkergekleurde priesters eisen een terechtstelling. Ze zijn hard, meedogenloos en schijnheilig achter het gebaar van hun hand op hun hart.
Pilatus is Jezus goed gezind. Hij wil Jezus en zijn leer met rust laten. Maar om zijn eigen betrekking niet in gevaar te brengen geeft hij toe aan de priesters. Crombé lijkt met het gebaar van de handen van Pilatus aan te willen geven hoe hij met de ene hand geeft en het bij de volgende gelegenheid met de andere hand net zo hard weer terugneemt.
Jezus als vierde persoon torent uit boven de andere personages. Opvallend is de sterk verticaal gerichte houding van Jezus, waarmee Crombé zijn geestelijke opgang wil duiden. Er gebeurt hier iets vreselijk onrechtvaardigs, maar Jezus staat er stil bij. Hij staat er letterlijk boven. De rietstengel in zijn hand verwijst waarschijnlijk naar de geseling of naar de bamboeachtige stok waarmee Jezus aan het kruis de zure wijn krijgt aangeboden en daarmee naar het gevolg van Pilatus’ oordeel.
Wat moet Jezus hier doormaken? Wat gebeurt hier?
Schijnheiligheid van geloofsgenoten. Gruwelijk machtsmisbruik. Onrecht uit eigen belang.
Jezus gaat deze lijdensweg en draagt dit alles. Voor ons. Voor mij!
*******
Luc-Peter Crombé: Statie 7, De Romein, ca. 1960.
Luc-Peter Crombé (1920–2005) was schilder, tekenaar, muurschilder, ontwerper van glasramen, juwelen en tapijten. Hij volgde zijn opleiding in Gent en Antwerpen en kreeg les van ondermeer Constant Permeke. Crombé vulde dit alles aan met onvermoeibare zelfstudie en het kopiëren van oude meesters in musea. Vanwege de vele prijzen die hij behaalde, krijgt Crombé de mogelijkheid om studiereizen te maken naar het buitenland. Zo leert hij Italië, Marokko en Spanje kennen en wordt hij geconfronteerd met andere kleuren en leefgewoonten. Dit heeft veel invloed op zijn werk, met name op zijn warme kleurgebruik. De kunst van Luc-Peter Crombé kan gekenmerkt worden als de kunst van een perfectionist. Zijn drang naar perfectie, op technisch gebied alsook in artistiek opzicht, loopt als een rode draad door zijn oeuvre. In 1966 volgt een omwenteling en wordt Crombé langdurig ziek. Hij sluit het kloosterleven af en legt palet en penseel terzijde. Als mens en als kunstenaar breekt hij volkomen met het verleden. Hij verhuist naar Sint-Martens-Latem waar een nieuwe periode begint en hij opnieuw gaat schilderen. Hij sterft op 17 mei 2005 aan de gevolgen van kanker. www.crombe.eu
Reina Folkerts verzorgt vanuit INZICHT Consulting (www.inzichtconsulting.nl) trainingen, workshops en coaching voor particulieren en organisaties. De afgelopen jaren raakte zij geïnteresseerd in kruiswegstaties, deels vanwege de kunstzinnige kant en deels vanwege de spirituele betekenis ervan. Zo kwam zij ook in aanraking met deze kruisweg van Luc-Peter Crombé.
ArtWay beeldmeditatie 17 maart 2013