Jan Verdonk - Alfred Bronswijk

Jan Verdonk: De Transfiguratie

Metamorfose

door Alfred Bronswijk

Sommige uitspraken zijn zo fascinerend, zo volmaakt in hun eenvoud, dat ze haast als vanzelf in het geheugen blijven hangen. Neem nu de woorden die Dostojewski een prins in de mond legt: ´Schoonheid zal de wereld redden!´ En wat te denken van kerkvader Augustinus, die in zijn Confessiones tegenover God belijdt: ‘Laat heb ik u lief gekregen, schoonheid, zo oud en zo nieuw!’

Schoonheid dus. Maar welke schoonheid, oud of nieuw, is nu in staat om de wereld te redden? Waar gaat het over? Hebben de Russische schrijver en de oudchristelijke kerkleraar daarbij soms dat op het oog, wat wij gewoonlijk onder het begrip ‘kunst’ onderbrengen? Of willen zij met hun woord ‘schoonheid’ ook verwijzen naar een hoger niveau?

Heeft die menselijke hunkering naar schoonheid van doen met wat we in Genesis lezen? Verrassend genoeg heeft het openingshoofdstuk van het bijbelboek als refrein: ‘En God zag dat het goed was.’ Het Hebreeuwse woord dat daarbij wordt gebruikt kan zowel met ‘goed’ als met ‘schoon of mooi’ worden vertaald. De kleur van het hele hoofdstuk verandert op slag als we God horen zeggen dat het licht, de zon, het groen, de dieren allemaal ‘schoon’ zijn, en de mens ‘zeer schoon’. Schoonheid was er al van den beginne.

Er zijn zaken die je niet in definities kunt vangen. Sommige dingen gaan eenvoudig uit boven het vangnet van onze woorden. Zo is het met de schoonheid. Evenzo met de kunst, de materiële huid van het menselijke schoonheidsstreven. Want ontkennen kunnen we het niet. In iedere man, in iedere vrouw huist een krachtig verlangen naar die schoonheid, die op duizenden plaatsen geproefd en gevonden kan worden. Ook de oude christenen hadden hier weet van. Zo leerde Basilius de Grote in de 4^e eeuw: ‘Van nature verlangt de mens naar het schone.’ In ons allen schuilt de dorst naar schoonheid.

Deze dorst kan misleidend zijn. Sommigen menen haar te stillen met erotiek. Met bezit. Met genoegens. Maar kunnen die de wereld redden? Uiteraard verwijzen Dostojewski en Augustinus naast stoffelijke schoonheid ook naar een schoonheid die boven het materiële uitgaat. Zij doelen op een spirituele schoonheid. Een schoonheid die bezit neemt van het menselijk bewustzijn. Van het menselijk zijn. Beide mannen waren immers niet onkundig van de drie-eenheid van de oude universele begrippen ‘het Goede, het Ware en het Schone’. Maar meer nog dan van deze drie abstracte wijsgerige concepten waren zij onder de indruk van een persoon. Van De Persoon, in wie zij het Goede, het Ware en het Schone zagen belichaamd en geïncarneerd: Jezus de Christus.

Als iconenschilders hun opleiding hebben voltooid, moeten zij de meesterproef afleggen. Traditiegetrouw krijgen zij daarvoor als opdracht het thema de Transfiguratie, in het Grieks Metamorphosis, ofwel de gedaanteverandering van Christus op de berg Tabor. Jezus’ leerlingen Petrus, Johannes en Jacobus zijn ooggetuigen van zijn verheerlijking (Matteüs 17:1-13; Marcus 9:2-13; Lucas 9:28-36). Deze verheerlijkte Christus, deze Metamorfose in al zijn schoonheid, staat zo aan het begin van de loopbaan van iedere gewijde schilder. De penselen, het bladgoud en de pigmenten staan voortaan in dienst van God, die in Christus zijn Schoonheid, Waarheid en Goedheid vorm heeft gegeven en zichtbaar en tastbaar heeft gemaakt.

De icoon van de Transfiguratie van de hand van Jan Verdonk, iconenschilder te Amsterdam, toont ons de Christus als de Alfa en Omega van de Waarheid en Goedheid in al zijn Schoonheid. Het is zijn schoonheid, zeggen de traditionele icoon, Augustinus en Dostojewski, die de wereld naar de weg van metamorfose en redding leidt.

*******

Jan Verdonk: De Verheerlijking op de Berg, 30 x 22 cm. Voor deze en andere iconen van de hand van Jan Verdonk, zie https://www.iconen.nl/

Alfred C. Bronswijk is theoloog en publicist en was werkzaam als buitenlandpastor, in het radiopastoraat, het onderwijs en de kerken. Naast pastorale boeken schreef hij geloofspoëzie, tal van liederen, eigentijdse gebeden en het boek Christelijke symbolen van A-Z.

Voor meer over iconen, zie zijn nieuwste boek: Alfred Bronswijk, Geloven op ooghoogte – Iconen, geschiedenis, schoonheid, betekenis, Boekencentrum – Zoetermeer, 2012. € 9.90