ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
B jaar Aswoensdag - Meester van Alkmaar 2
Meester van Alkmaar: Het spijzen van de hongerigen,
linkerpaneel van
De zeven werken van barmhartigheid
De linker- en de rechterhand
door Dries van den Akker s.j.
Door de massieve gevelwand aan de linkerzijde wordt het paneel verdeeld in twee praktisch gelijke helften. De rechterkant van de afbeelding wordt ingenomen door hongerige mensen. Zo benadrukt de kunstenaar het contrast tussen de armoede van de bedelaars rechts en de rijkdom van het huis links, met zijn dienstmeisje en fijn geklede heer. Maar er is niet alleen een verticale lijn, maar ook een horizontale. Deze loopt nagenoeg op de hoogte van de horizon. Boven zien we op de achtergrond weer rijke huizen, de meeste zelfs van steen. Hier of daar staat de deur open. Iets meer naar links wordt aan een speelman brood uitgedeeld. Rechts gaat een vrouw met kind de trap van een huis op. Haar mand is leeg. Heeft zij alles al weggegeven?
Op de voorgrond dringt een groepje sloebers samen bij de voordeur van het rijke huis. Terwijl het dienstmeisje de mand met brood ophoudt, deelt een man (een dienaar of zelfs de heer des huizes?) het brood uit aan de armen. Zo te zien let hij er niet op bij wie het brood terecht komt. Uitbeelding van Jezus' woord: ‘Laat de linkerhand niet weten wat de rechter doet’ (Matteüs 6:3)?
Hij geeft juist een brood aan de man in de rode gescheurde mantel met een kind op zijn schouders. De man heeft de ogen gesloten. Hij is blind. Aan de andere hand wordt hij zachtjes geleid door zijn vrouw die met haar rechterhand een brood reikt aan het kind op de grond. Mooi gevonden. De kunstenaar laat ons zien dat ook mensen in hun ellende elkaar goed kunnen doen! Nog meer op de voorgrond zit een man met mismaakte voeten. Hij beweegt zich voort met handsteuntjes.
In totaal tel ik negen bedelaars: zeven volwassenen en twee kinderen. De meest opvallende is Jezus, die onopvallend tussen de bedelaars is gaan staan. Hij is herkenbaar aan zijn typische Jezusgezicht: lang en smal, lange afhangende haren met scheiding in het midden. De kunstenaar heeft hem geen heiligenkransje meegegeven, zodat hij nog minder opvalt. ‘Midden onder u staat Hij die je niet kent’ (Johannes 1:26). We weten alleen maar zeker dat het Jezus is, omdat dit paneel deel uitmaakt van een serie van zeven, waarop de werken van barmhartigheid worden uitgebeeld. Deze figuur staat op elk paneel. Op de afbeelding van de Doden Begraven zien we Jezus op de regenboog als koning van het heelal.
Dit is dus een prachtige illustratie bij Jezus’ verhaal uit het evangelie. Jezus zegt: ‘Wanneer de Mensenzoon komt, omstraald door luister en in gezelschap van alle engelen, zal hij plaatsnemen op zijn glorierijke troon. Dan zal de koning tegen de groep rechts van zich zeggen: “Jullie zijn door mijn Vader gezegend, kom en neem deel aan het koninkrijk dat al sinds de grondvesting van de wereld voor jullie bestemd is. Want ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie gaven mij te drinken.” Dan zullen de rechtvaardigen hem antwoorden: “Heer, wanneer hebben wij u hongerig gezien en te eten gegeven, of dorstig en u te drinken gegeven? En de koning zal hun antwoorden: “Ik verzeker jullie: alles wat jullie gedaan hebben voor een van de onaanzienlijksten van mijn broeders of zusters, dat hebben jullie voor mij gedaan.” (Matteüs 25:31-40)
Hoewel er allerlei activiteit gaande is, maakt het geheel toch een verstilde, ingetogen indruk. Alsof de kunstenaar wil duidelijk maken dat hongerigen spijzigen beschouwd mag worden als een vorm van stil gebed. Hoe zorgvuldig hij het tafereel heeft opgebouwd, blijkt als we nog eens naar zijn compositie kijken. Het hoofd van Jezus bevindt zich precies op het kruispunt van de verticale en de horizontale lijn, in het centrum van de afbeelding. In tegenstelling tot alle anderen, kijkt hij de toeschouwer aan, alsof hij vraagt: 'En jij?'
Waar sta ik op de afbeelding? Deel ik met armen van wat ik te bieden heb aan materiële of geestelijke goederen? Of hoor ik op bepaalde momenten of in een bepaald opzicht zelf bij de armen? Heb ik dan de moed om mijn lege handen te laten zien, ze op te houden en te vragen?
*******
Meester van Alkmaar: Het spijzen van de hongerigen, linkerpaneel van De zeven werken van barmhartigheid, 1504, olieverf op paneel, 101 x 54 cm, Amsterdam, Rijksmuseum. Voor de zeven panelen samen, ga naar www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/SK-A-2815
Meester van Alkmaar (werkzaam 16de eeuw). De Meester van Alkmaar dankt zijn naam aan een door hem vervaardigd veelluik met zeven panelen uit 1504 waarop De zeven werken van barmhartigheid zijn afgebeeld. Deze panelen maakte de schilder waarschijnlijk in opdracht van de gasthuisheren van het Heilige-Geest-Hospitaal in Alkmaar. Twee memorietafels voor een Haarlemse familie suggereren dat de meester in Haarlem en/of Alkmaar werkzaam was. Hij moet ook inspiratie hebben opgedaan uit het werk van de twee beroemde Haarlemse schilders Jan Mostaert en Geertgen tot Sint Jans, maar werkte alleen op een wat lager kwalitatief niveau.
Dries van den Akker s.j. is jezuïet en oud-docent godsdienst, catechese en levensbeschouwing. Hij is redacteur van Ignis Webmagazine. Hij verzorgt een website over heiligen: www.heiligen.net en een website met beeldmeditaties: www.beeldmeditaties.nl. De bovenstaande beeldmeditatie is te vinden via www.beeldmeditaties.nl/0/0/40/0041.php?v=ava.