ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kunstenaars

Pictor, Albertus - BM - Caroline Levisse

Albertus Pictor: Fresco’s in Täby Kirke
 
 
Vier muren en een plafond vol verhalen
 
door Caroline Levisse
 
De indrukwekkende fresco’s die de muren en het plafond van de kerk van Täby in Zweden bedekken, zijn het werk van de schilder die bekend staat als Albertus Pictor (ca. 1440-1509), oftewel Albert de schilder.
 
 
De bouw van de kerk van Täby, nu een voorstad van Stockholm, gaat van start in de 13e eeuw en is voltooid aan het eind van deze eeuw. In de 15e eeuw wordt het houten plafond vervangen door gewelven die beschilderd worden door Albertus Pictor. Zijn 66 bijbelse scènes kwamen bij de restauratie in 1993-1994 onder de witte kalk tevoorschijn.
 
 
De foto hierboven toont het interieur van de kerk aan de westkant, waar zich het orgel en de ingang bevinden. De muurschilderingen bedekken vrijwel de gehele binnenkant van de kerk. Behalve de plaatsen waar men met de restauratie niet bij kon, zijn er geen lege plekken. Zelfs de ruimtes tussen de personages en bijbelse taferelen zijn opgevuld met bloemmotieven en de bogen zijn bedekt met plantenmotieven. Hier zien we de angst voor de leegte van de late gotiek. De meest voorkomende kleuren zijn okergeel, rood en watergroen.
 
Albertus Pictor is afkomstig uit Duitsland en verschijnt in 1465 voor het eerst in de Zweedse archieven als hij in het Zweedse stadje Arboga gaat wonen, zo’n 150 km ten westen van Stockholm. In 1473 wordt hij vermeld in een trouwregister in Stockholm en vestigt hij zich in de hoofdstad. De fresco’s van Albertus Pictor en zijn atelier komen in talrijke kerken in Zweden voor en ook in Denemarken, totaal op meer dan 30 plaatsen. Die in de kerk van Täby zijn technisch gezien het meest hoogstaand en bleven het best bewaard.
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Het werk van Albertus heeft vele kunstenaars na hem geïnspireerd. De meest beroemde afbeelding is zondermeer die van het schaakspel met de dood, die de Zweedse filmregisseur Ingmar Bergman inspireerde om in zijn film The Seventh Seal (1957) een ridder te laten schaken met de dood. De dood vraagt aan de ridder hoe hij weet dat hij schaakt. ‘Dat heb ik op schilderingen gezien’, antwoordt de ridder.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
De afbeeldingen in de kerken vormden een aanvullende bron van bijbelkennis voor de ongeletterden, die de Bijbel vooral leerden kennen via de preken die zij zondags hoorden. Oudtestamentische taferelen zijn tegenover scènes uit het Nieuwe Testament gezet om zo het onderlinge verband te belichten, waarbij de oudtestamentische verhalen voorafschaduwingen vormen van sleutelmomenten in het leven van Jezus.
 
Zo zien we bijvoorbeeld Henoch afgebeeld (Hebreeën 11:5: ‘Door zijn geloof werd Henoch naar elders overgebracht; hij werd niet meer gevonden, omdat God hem had weggenomen.’) samen met Elia (2 Koningen 2:11: ‘En terwijl ze liepen te praten, werden ze plotseling uit elkaar gedreven door een wagen van vuur, met paarden van vuur ervoor, en Elia werd in een stormwind meegevoerd naar de hemel’). Deze hemelopnemingen van Henoch en Elia wijzen vooruit naar de hemelvaart van Christus, die direct onder Henoch en Elia is afgebeeld.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Op de weergave van de hemelvaart van Christus zijn alleen zijn voeten en de onderkant van zijn kleed zichtbaar, terwijl Maria en de apostelen knielen in gebed, de ogen opgeheven naar de voeten van Christus. Twee engelen houden boven de apostelen een wimpel in hun hand met opschriften in het Latijn uit Handelingen 1:11: ‘Viri Gallilei, quit aspicitis in celum?’ (Mannen uit Galilea, wat kijkt u naar de hemel?) en ‘Hic Ihesus, qui assumptus est a vobis’ (Deze Jezus, die van jullie is weggenomen in de hemel). Iedere afbeelding wordt door zo’n inscriptie begeleid.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Op de noordmuur is een Kruisiging te zien die een paar vormt met het Offer van Isaak dat erboven staat afgebeeld.
 
Op vergelijkbare wijze worden allerlei oudtestamentische verhalen gekoppeld aan gebeurtenissen in het Nieuwe Testament. Tezamen vormen ze vier muren en een plafond die niet alleen prachtig gedecoreerd zijn, maar ook verrassend rijk aan theologische inhoud. Het is niet mogelijk om hier op al de verbanden tussen de scènes in te gaan. Mijn hoop is dat het getoonde werk van Albertus Pictor een klein tipje van de sluier oplicht van de complexiteit en rijkdom van de middeleeuwse kunst.
 
*******
 
Albertus Pictor: Fresco’s in Täby Kirke, eind van de 15e eeuw.
 
Albertus Pictor (ca.1440-1509) is een laatmiddeleeuwse schilder die wandschilderingen in diverse Zweedse en Deense dorpskerken maakte. www.albertuspictor.com
 
Caroline Levisse is een Franse kunsthistorica, die momenteel in Kopenhagen bezig is met een proefschrift over religie in de hedendaagse Scandinavische kunst. Caroline Levisse publiceerde deze bespreking van Täby Kirke op haar blog op de website van de Franse organisatie www.narthex.fr,die zich inzet voor kerk en kunst. De link naar haar article over de kerk van Täby is www.narthex.fr/blogs/chroniques-scandinaves/les-fresques-de-leglise-de-taeby-suede-fin-du-15eme-siecle.
 
ArtWay beeldmeditatie 3 februari 2013