ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Smilde, Berndnaut - BM - Reinier Sonneveld
Berndnaut Smilde: Nimbus II
Vluchtige ervaringen van God
door Reinier Sonneveld
We zijn in de Mariakapel te Hoorn. In 1968 gebeurde daar wat met duizenden kerkgebouwen in West-Europa is gebeurd: het kwam leeg te staan. Nou ja, helemaal leeg… Op een dag in 2012 was er even een wolk te zien. Nog geen halve minuut. En die wolk gaf licht. Dat gebeurde dan weer niet toen hier nog kerkbankjes stonden.
Berndnaut Smilde is een jonge Nederlandse kunstenaar. Hij levert ervaringen. Eerder spoot hij bijvoorbeeld een ruimte vol met ‘ziekenhuislucht’, wat de bezoekers terugjoeg naar herinneringen van toen ze zelf in het ziekenhuis waren. Hij projecteerde ook een heldere regenboog op een foto van een landschap. Even denk je dat het echt is.
Smildes werk doet daarmee denken aan The Weather Project van Olafur Eliasson, dat hier al eerder besproken werd. Miljoenen mensen laafden zich aan zijn imitatiezon.
Ook miljoenen hebben deze foto gezien. Smilde was al een tijdje bezig met het creëren van wolken in diverse ruimtes, maar deze registratie bleef hangen en suisde razendsnel internet over. Ook de Saatchi Gallery in Londen nam het op in haar beroemde collectie. Ik vermoed omdat zijn idee hier helemaal op z’n plek is. Op andere locaties hebben zijn wolken soms iets van een goocheltruc. Maar hier, in de mystiek van zo’n lege kerk, past helemaal het surreële van deze ‘indoor’ wolk.
Smilde titelde zijn foto Nimbus. Dat is de verkorte naam van wat je in de volksmond een ‘donderwolk’ noemt. Maar het is ook zo’n stralenkrans of aureool boven het hoofd van een heilige. Mooi dubbelzinnig. Dezelfde dubbelzinnigheid als we ook treffen in het ‘mysterium tremendum et fascinans’: het goddelijke geheim fascineert, maar doet ook beven. De ‘vreze des Heren’, zoals het mooi heet in oude bijbelvertalingen. Wie God ervaart, voelt een verwondering die grenst aan angst.
Smilde suggereert met zijn titel en locatie zelf al zo’n religieuze lezing van zijn werk. Gelovigen hebben inderdaad bij wolken vaak aan God gedacht. Toen de Joden lang geleden Egypte ontvluchtten, ging er overdag een wolk voor hen uit en ’s nachts een vuurbol, waarin God huisde. Als Salomo de tempel inwijdt, zakt er een wolk het gebouw in en is God daar eindelijk ook. Later ziet Ezechiël een wolk vertrekken uit de tempel en zijn conclusie is: God heeft ons verlaten.
Dat zie ik in deze foto. Die kerk staat dan al bijna een halve eeuw leeg, God is er nog. Maar wel op een vluchtige manier. Dit werk van Smilde staat in een lange traditie van vergankelijke kunst. We kennen allemaal de zandsculpturen en ijssculpturen. Of denk aan de straatartiesten met hun krijttekeningen, die na een enkele regenbui zijn weggespoeld. Of aan de ‘aardappelhoofden’ van Giorgina Choueiri, die al snel uitlopen en de gezichten mismaken.
Het is fascinerend waarom de Joden Gods aanwezigheid als juist een wolk hebben ervaren. Een wolk kan zomaar vervliegen en verandert telkens van vorm. Maar een wolk staat – althans in droge landen – ook altijd voor hoop. Een dot aan de horizon betekent regen. Uit die mysterieuze, ongrijpbare vorm komt tastbaar water en de bodem wordt zachter en groen dringt zich omhoog. Ergens in die wolk moet een bron van leven wonen.
Zo ervoeren de Joden blijkbaar God. Levenbrengend en ongrijpbaar. God, de eeuwige per definitie, uit zich in iets vluchtigs. Een woord. Een naam. Een Jezus. Een wolk.
*******
Berndnaut Smilde: Nimbus II, 2012, Lambda print, 125 x 186 cm, Saatchi Gallery, Londen.
Voor de meditatie van Reinier Sonneveld over The Weather Project van Olafur Eliasson, klik hier
Voor een afbeelding van de ‘aardappelhoofden’ van Giorgina Choueiri, zie hier
Berndnaut Smilde (1978, Groningen) is een Nederlandse beeldende en performance kunstenaar. Hij studeerde in 2005 af aan de Hanzehogeschool Groningen. Tot Smildes bekendere werken behoort de serie Conditioner, die in diverse ruimtes een ziekenhuisgeur verspreidde. Zijn doorbraak was in 2012 een reeks zelfgemaakte wolken, waarvan 'Nimbus II, 2012' in de Londense Saatchi-collectie werd opgenomen. Time Magazine noemde deze techniek om binnenshuis wolken te creëren een van de vijftig beste uitvindingen van 2012. www.berndnaut.nl
Reinier Sonneveld (1978) is schrijver. Hij leeft van maken van korte films en het schrijven van (veelal theologische) boeken. Hij won de Publieksprijs voor het Beste Christelijke Boek. Reinier is bestuurslid van ArtWay.
ArtWay beeldmeditatie 27 januari 2013