ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Beatus Facundus - BM - Ida Slump (2)
Beatus Facundus: Het nieuwe Jeruzalem en De levensrivier
Onderweg naar de andere stad
door Ida Slump-Schoonhoven
Iedereen is ervan doordrongen: we leven in een tijd van economische crisis. Dat brengt onrust en onzekerheid met zich mee. Maar er dringt zich ook een vraag aan ons op die wij met al onze welvaart misschien te gemakkelijk naast ons hadden neergelegd. Waartoe zijn wij, met ons hele hebben en houden, eigenlijk op aarde? Wat is de zin van ons bestaan en waar leidt het heen? Een paar illustraties uit een middeleeuws handschrift kunnen ons op weg helpen bij onze overdenkingen. Ze zijn te vinden in de Beatus Facundus, een geïllustreerd commentaar bij het bijbelboek Openbaring dat in 1047 werd gemaakt voor de Spaanse koning en koningin.
De eerste illustratie is een kleurig vierkant met gestileerde figuren. Om te ontdekken wat het voorstelt moeten we de tekst van Openbaring 21 erbij nemen. We lezen daar dat Johannes, de schrijver van dit bijbelboek, door een engel wordt meegenomen naar een hoge berg. Daar kan hij de heilige stad Jeruzalem zien die uit de hemel neerdaalt, bij God vandaan. De Beatus Facundus laat ons als het ware van bovenaf met Johannes meekijken. De miniaturist heeft een stad geschilderd in de bouwstijl van het Spanje van de elfde eeuw. Met mooie tegeltableaus en hoefijzervormige poorten probeert hij de schittering en gouden glans van de stad te suggereren. Gedetailleerd volgt hij de beschrijving die Johannes geeft: lengte en breedte van de stad zijn gelijk, er zijn twaalf open poorten in de muren en er staan engelen bij die poorten. Voor de namen van de apostelen en de namen van de edelstenen die de muren versieren gebruikt hij opschriften. In de stad is de engel die Johannes heeft meegenomen inmiddels bezig om de stad op te meten. En binnen de muren is God de Heer aanwezig en het lam met de kruisvaan.
De tweede illustratie is al even kleurig en gestileerd en toont een aantal horizontale banen. Hier wordt het eerste deel van Openbaring 22 verbeeld. Rechts onderaan geeft de engel vanaf de berg Johannes nog een extra inkijkje in de stad. We kijken weer met hem mee en zien God op zijn troon, omringd door mensen die hem eren en die zelf ook allemaal als koningen op een troon zitten. Vanaf Gods troon stroomt een golvende figuur naar beneden. Het is een rivier die midden door de stad gaat met aan weerszijden bomen. Dat het water van deze rivier leven geeft en dat de bomen elke maand genezinggevende vruchten dragen is in de opschriften te lezen.
Wat kunnen deze beelden voor ons in crisistijd betekenen? Ze laten iets zien van het einddoel van de wereldgeschiedenis zoals dat in Openbaring beschreven wordt: het samenwonen van God en mensen in het hemelse Jeruzalem. Ze stimuleren ons om ons voor te stellen hoe schitterend het zal zijn. Tegelijk roepen ze ons op om te bedenken dat het doel van ons eigen leven hier en nu met dat einddoel samenhangt: het moet een leven zijn met en voor God.
Eigenlijk schieten de zichtbare beelden die mensen maken tekort. Hoe zouden we alles kunnen uitbeelden wat Johannes beschrijft: dat er geen dood, rouw, jammerklacht en pijn meer zal zijn? Hoe laten we zien dat er geen vloek en geen nacht meer is? En vooral: gaat de luister van Gods licht die zon en maan overbodig maakt ons voorstellingsvermogen niet ver te boven?
*******
De Beatus Facundus. Beatus van Liebana was een monnik die in de 8e eeuw leefde in het koninkrijk Asturië in Noord-Spanje, het enige deel van Spanje dat niet werd overheerst door de Islam. Op basis van teksten van vroegchristelijke schrijvers stelde hij een commentaar op het bijbelboek Openbaring samen. Hij verdeelde het bijbelboek in 68 storiae en tussen de tekstgedeelten en het commentaar plaatste hij illuminaties. Waarschijnlijk wilde hij zijn kloosterbroeders zo helpen om zich de tekst eigen te maken en te mediteren over de betekenis ervan voor hun eigen leven en toekomst. Dit bijbelboek vertelt immers over de geschiedenis en het einde van de wereld. Dat werd extra duidelijk doordat Beatus ook een plek inruimde voor genealogische tabellen van Adam tot Christus, een wereldkaart en een commentaar op het boek Daniël. In de eeuwen die volgden werd het Beatus-handschrift in andere kloosters in het christelijke deel van Spanje vaak gekopieerd. Uit de stijl van de kopiisten blijkt dat ze de Franse kunst kenden maar ook, waarschijnlijk via christelijke vluchtelingen uit de bezette gebieden, de Islamitische kunst. Iedere illuminator bouwde in zijn eigen stijl voort op het werk van zijn voorgangers. Zo ook een zekere Facundus die in 1047 een kopie maakte, deze keer niet in opdracht van een klooster maar van koning Ferdinand I en koningin Sancha. Zijn bewaard gebleven handschrift Beatus Facundus is een van de bekendste en mooiste.
Ida Slump-Schoonhoven is coördinator van ForumC-Kunst.
ArtWay beeldmeditatie 4 november 2012