ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Ruisdael, Jacob van - BM - James Romaine
Jacob van Ruisdael: Gezicht op Haarlem met bleekvelden
Voorzienigheid in verf
door James Romaine
Jacob van Ruisdaels Gezicht op Haarlem met bleekvelden (ca. 1670) is vol verwijzingen naar de voorspoed die de Nederlanders toeschreven aan de voorzienigheid van God.
Ruisdael (ca. 1628-1682) is een van de belangrijkste Nederlandse landschapsschilders van de 17e eeuw. Ruisdael schilderde de natuur. Zijn voorgangers daarentegen, inclusief zijn oom en leraar Salomon van Ruysdael, schilderden scènes van allerlei menselijke activiteit in de natuur. In hun werk was het landschap ondergeschikt aan de mens. In Ruisdaels kunst is de natuur zelf het onderwerp. Motieven als bomen, watervallen, heuvels en wolken, ruïnes en molens spelen de hoofdrol. Als er al mensen op zijn doeken voorkomen, dan moeten ze in relatie tot het landschap gelezen worden.
Ruisdael schilderde dit Gezicht op Haarlem op het hoogtepunt van zijn carrière. De titel van het werk is enigszins misleidend, want Haarlem, waar Ruisdael was geboren, is slechts in de verte zichtbaar. Het hoofdmotief van dit schilderij zijn de wolken, de velden en het zonlicht dat alles verbindt. Onregelmatige patronen van schaduw en licht spelen over de geometrische vormen van de velden waar de lakens liggen te bleken. Veel van dit land was gewonnen op de zee. De kijker staat op de duinen die het water tegenhouden en ziet aan de horizon de St. Bavo, waar Ruisdael begraven zou worden. De torenspits verbindt hemel en aarde.
De compositie leidt de kijker eerst over de velden en dan door de wolken. De structuur van het werk, waarin Ruisdael echte en zelf bedachte elementen samenbracht, is erop gericht de samenhang van het geheel te benadrukken. Deze methode geeft het landschap weer als een geordend en onderling samenhangend geheel.
Als je het schilderij bekijkt, word je getroffen door de rijkdom aan details. De cumuluswolken zijn met meteorologische accuraatheid afgebeeld. De bleekvelden zijn met precisie weergegeven. Je hebt het idee dat je net op het gelukkige moment bent gearriveerd dat de zon doorbreekt. Kunsthistoricus John Walford noemt Ruisdaels methode ‘selectief naturalisme’ in zijn boek Jacob van Ruisdael and the Perception of Landscape. Walford merkt opdat Ruisdaels visie op de natuur samenhangt met de calvinistische Nederlandse 17e-eeuwse opvatting over de natuur als ‘Gods tweede openbaringsboek’. God werd gezien als de oorspronkelijke en volmaakte kunstenaar, wiens werk wordt gekopieerd door menselijke kunstenaars.
Wat opvalt in Gezicht op Haarlem is de hoeveelheid open ruimte. Wat het werk laat zien is dat deze ruimte vol is, namelijk vol licht. Dit licht suggereert dat Gods genade en zegen rusten op Haarlem, dat in 1580 calvinistisch werd. Het schilderij laat een geloof zien in het gezag van God over heel de schepping en cultuur. Toch laat Ruisdael geen extra licht vallen op de kerk. Het grootste deel van het doek is gevuld met dagelijkse menselijke bezigheden, die net als de kerk onderwerp van Gods zegen zijn. Het op de zee gewonnen land, de in cultuur gebrachte velden en het gebleekte linnen vestigen de aandacht op de opdracht van de mens om de aarde te bewerken en bevolken. Maar al deze bezigheden vinden plaats binnen het broze evenwicht van krachten, van zonlicht tot overstromingen, die de mens niet kan beheersen. Het werk spreekt zo over onze afhankelijkheid van de voorzienigheid van God. De wolken die de hemel vullen boven de toeschouwer op de duinen, suggereren dat er een rijk is nog hoger dan het onze.
Ruisdaels Gezicht op Haarlem kan gelezen worden als een visuele weergave van Gods voorzienige zorg voor zowel de mens als de natuur, een calvinistisch thema waarmee de 17e- eeuwse Nederlandse beschouwers vertrouwd waren, die geloofden dat hun recente politieke, economische en religieuze vrijheid door God gegeven was.
*******
Jacob van Ruisdael: Gezicht op Haarlem met bleekvelden, ca. 1670, 55,2 x 62,5 cm, olieverf op doek, Kunsthaus Zürich.
Deze meditatie is een vertaalde en verkorte versie van het artikel ‘You Will See Greater Things Than These: John Walford’s Content-oriented Method of Art History’, dat gepubliceerd is in Art as Spiritual Perception: Essays in Honor of E. John Walford (Crossway 2012), onder redactie van James Romaine. Voor meer informatie over dit boek, klik hier.
Jacob van Ruisdael (ca. 1628-1682) werd geboren in Haarlem. Hij was een leerling van zijn vader Isaack van Ruisdael en waarschijnlijk ook van zijn oom Salomon van Ruysdael. Jacob werd in 1648 lid van het Haarlemse schildersgilde – hij was toen 20 jaar. In 1657 verhuisde Van Ruisdael naar Amsterdam, waar hij tot zijn dood woonde. Ruisdaels specialisme was het landschap. Hij was een belangrijk vernieuwer van het genre, omdat hij zijn landschappen een dramatische lading gaf. Zijn hoge luchten met zware wolken zijn daar goed een voorbeeld van.
Dr. James Romaine is professor in de kunstgeschiedenis en hoofd van de kunstgeschiedenisfaculteit van Nyack College in New York. Hij is voorzitter en een van de oprichters van de Association of Scholars of Christianity in the History of Art (ASCHA).
ArtWay beeldmeditatie 30 september 2012