Koreman, Hein - BM - Lisette Almering-Strik

Hein Koreman: Heilig Hartbeeld

Vrijheid in gebondenheid

door Lisette Almering-Strik

Komt allen tot Mij die belast en beladen zijt en Ik zal u verkwikken!

Met deze woorden in zijn achterhoofd ontwierp religieus beeldhouwer, medailleur, monumentaal kunstenaar en prentenmaker (houtsneden) Hein Koreman in 1955 een vernieuwend en eigentijds Heilig Hartbeeld. De Heilig Hartdevotie was oorspronkelijk afkomstig van laatmiddeleeuwse mystici. Vanaf de 17e eeuw groeide de verering uit tot een collectieve cultus en werd in 1756 door de rooms-katholieke kerk erkend. In de toenemend moderne maatschappij van de late 19e en vroege 20e eeuw kreeg de devotie nieuwe impulsen door vernieuwde aandacht van diverse pausen. Paus Pius IX stelde het Heilig Hartfeest in en Paus Leo XIII noemde het Heilig Hart van Jezus Christus ‘een gelukbrengend en goddelijk teken’, ook van belang voor de moderne wereld. Alleen al in Limburg ging men over tot de plaatsing van meer dan honderd Heilig Hartbeelden in de openbare ruimte, terwijl het beeld eveneens een prominente plaats kreeg in menige katholieke huiskamer.

De artistieke uitvoering van het Heilig Hart vormde echter een probleem. Op devotieprentjes werd Christus meestal met een geopende borstkas afgebeeld met daarin een bloedrood hart voorzien van een vlam, waarbij het hart zijn leven en lijden symboliseerde en de vlam liefde en barmhartigheid. Deze weergave, tevens van invloed op de uitbeelding van het Heilig Hart in de beeldhouwkunst, werd nauwelijks als ‘kunst’ maar eerder als ‘kitsch’ ervaren. Vasthouden aan de traditie of op zoek gaan naar een meer eigentijdse uitbeelding, dat was niet alleen voor het Heilig Hartbeeld een prangende vraag. De artistieke inrichting en architectuur van godshuizen vormden inmiddels in diverse katholieke kringen onderwerp van (soms hevig) debat.

De Brabantse kunstenaar Hein Koreman, maker van bij voorkeur sober en gestileerd werk, toonde gedurende zijn werkzaam leven veel aandacht voor houding en gebaar. Ook hij raakte gefascineerd door de problemen rond de afbeelding van het Heilig Hart. Wanneer er in 1955 een prijsvraag wordt uitgeschreven door de missionarissen van het Heilig Hart (M.S.C.) te Tilburg vanwege hun honderdjarig bestaan, besluit Koreman deel te nemen.

Geheel naar eigen inzicht ontwierp Koreman een innovatief beeld. Een volledig menselijke Christus kijkt ons sereen aan met uitgespreide armen. Centraal en sober is het Heilig Hart in reliëf met stralenkrans weergegeven als teken van Gods onzegbare liefde. De toenmalige jury bestaande uit de kunstenaars Marie Andriessen, Marius van Beek en Niels Steenbergen, kunstcriticus Jan Engelman en professor dr. J.J.M. Timmers gaven het beeld de eerste prijs. Diverse lovende kritieken volgden. Aangestipt werd de gevoelde artistieke onmacht om het symbool van het Heilig Hart weer te geven in een esthetisch verantwoorde vorm.

Er bestonden zes bronzen exemplaren van het winnende ontwerp. Volgens Koreman werden ze ‘her en der’ geplaatst in kerken of kloosters. Dankzij dit winnende beeld namen de kerkelijke opdrachten voor de kunstenaar toe. Het hier getoonde model in brons, circa 35 cm hoog, bleef bewaard en is thans in het bezit van Hein Koreman.

Als uitgangspunt koos Koreman ‘niet het illustratieve, niet het verhalende, maar het beeldende vermogen, de maten ten opzichte van elkaar,’ zo vertelde hij mij tijdens een interview. Dit houdt zijns inziens in dat de beeldhouwer beseft dat in zijn plastiek het onderliggende stelsel van de maten de drager is van zijn gevoel. ‘Het Heilig Hartbeeld zie ik niet in rood-wit-en-blauw, maar in massa’s, maten, groottes, in de abstracte werking van deze gegevens.’ Zo kwam hij tot een Heilig Hartbeeld met contrasten: kleine voetjes en een grote rok. In het beeld wilde hij weergeven wat hem in zijn jeugd met betrekking tot de Heilig Hartdevotie werd bijgebracht: ‘Komt allen tot Mij die belast en beladen zijt en Ik zal u verkwikken.’

Op artistiek gebied zocht Koreman zijn eigen weg. Hij beleefde vrijheid in gebondenheid en voelde zich niet belemmerd door de kerkelijke conventies. Diverse beeldhouwwerken van zijn hand staan inmiddels in openbare ruimten van steden als Breda, Tilburg en Hilversum. Algemeen bekend is zijn bronzen beeld De vlucht (1954), een moeder met een ongewillig kind, een oorlogsmonument dat nog steeds veel bezoekers trekt (standplaats park Valkenberg te Breda).

In de jaren zestig werd Koremans werk steeds abstracter in een poging vooral de essentie te benaderen. Afkomstig uit een katholiek milieu speelde het geloof bij zijn werk een onlosmakelijke rol. Zich bewust van de snelle modernisering van de beeldende kunsten en architectuur in de jaren vijftig en zestig, liet hij zich leiden door zijn persoonlijke kompas en volgde daarbij vooral zijn hart.

*******

Hein Koreman: Heilig Hartbeeld, 1955, brons, 35 cm.

Hein Koreman werd in1921 geboren te Lage Zwaluwe (Noord-Brabant). Als kind ontdekte de locale pastoor de beeldjes die hij uit hout sneed, een vaardigheid aangeleerd op de ambachtsschool. Die beeldjes werden verspreid en bezorgden hem werk bij van Weezel in Tilburg (een steenhouwer). Koreman maakte er reliëfs op grafzerken. Vervolgens startte hij zijn opleiding aan de Academie te Tilburg en aansluitend volgde hij de Rijksacademie te Amsterdam. Eenmaal zelfstandig kunstenaar kreeg hij vooral na 1945 veel kerkelijke opdrachten. Uit dankbaarheid voor de bevrijding en voor het feit dat men tijdens de oorlog gespaard was gebleven, steeg de vraag naar Mariabeelden en andere heiligen en naar kruiswegstaties en reliëfs in kerken. Koreman kon zich intussen een atelier aan de Slingerweg te Breda permitteren. Het fraaie atelier met prachtig glas en bovenlicht werd hem echter in 1961/1962 afgenomen. Het pand werd herbestemd. Inmiddels vervulde hij niet alleen gemeenteopdrachten voor de stad Breda, maar ook voor Hilversum (een danseresje bijvoorbeeld). Naast deze gemeenteopdrachten gaf het Heilig Hartbeeld een aanzet voor andere opdrachten met katholieke thema’s. Voor de Technische School in Uden maakte Koreman in 1955 een groot beeld van Sint Eloy, bovendien vervaardigde hij kruiswegstaties voor de ‘Granpré Molièrekerk’ (RK Kerk Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand in Breda) en een doopvont en altaar voor een nieuwe kerk in Oosterhout. Op 24 juli 2012 is Hein Koreman op 90-jarige leeftijd overleden.

Lisette Almering-Strik (1955), Master of Arts, studeerde Algemene Cultuurwetenschappen aan de Open Universiteit Nederland. Sinds januari 2012 onderzoekt zij als promovenda het 20ste-eeuwse katholieke kunstdebat (Katholieken in het kielzog van het modernisme. Het katholieke kunstdebat over de beeldende kunsten en de architectuur in de twintigste eeuw).

ArtWay beeldmeditatie 29 juli 2012