ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Refsum, Grete - BM - Sigurd Bergmann
Grete Refsum: De gulden regel
Van binnen naar buiten en van buiten naar binnen
door Sigurd Bergmann
IJzer- en koperdraad geven vorm aan de basiselementen van dit object: cirkels, vierkanten en rechthoeken met diagonale kruizen in de hoeken en in het midden. Vierkanten worden onderbroken en verbonden door ‘hoeksteen-driehoeken’. De binnenste cirkel omringt een steen, waar draad overheen gekruist ligt met een klein rond oog in het midden. De beweging van de binnenste cirkel zet zich voort in de cirkels eromheen. Het doet misschien denken aan een steen die we in een stil meer hebben geworpen, waardoor zich ringen vormen die zich uitspreiden over het hele wateroppervlak.
Het ontwerp van De gulden regel van de Noorse kunstenares Grete Refsum komt ons misschien simpel voor. In zijn helderheid en consequentheid is het echter diep geworteld in overgeleverde wijsheid van het Oosten en het Westen. We kunnen Vitruvius’ klassieke theorie over harmonie in de architectuur terugvinden in de elegante opbouw van het werk die bestaat uit steeds groter wordende vierkanten – een eenvoudige maar krachtige structuur die duizenden jaren verandering overleefde. Volgens Plato is de cirkel de meest perfecte vorm, niet vanwege zijn rondheid maar omdat deze bestaat uit een lijn zonder begin of einde, waar alles overal kan beginnen en eindigen en begin noch einde de bewegingskracht hinderen. Het diagonale kruis draagt van oudsher een rijke betekenis in zich. Voor dit kunstwerk is de martelaarsdood van St. Andreas aan zo’n kruis het meest van belang.
Refsums object kan worden benaderd als schilderij, sculptuur, handwerk, tekst of architectuur of als al deze tezamen. Probeer eens heen en weer te gaan tussen deze vijf manieren van kijken en ze in elkaar te laten overvloeien. Voor degene die graag met woorden begint is het werk wederom geworteld in beproefde wijsheid. Het wil twee formuleringen die millennia voor beschavingen in Oost en West als fundament hebben gediend niet slechts naast elkaar zetten, maar ook met elkaar verbinden en integreren.
De gulden regel, die zich in het Oude en Nieuwe Testament uitkristalliseerde in het gebod om je naaste lief te hebben als jezelf, vormt de buitenste rand van het werk. Hier binnenin bevindt zich de uitspraak van Confucius (in Chinese karakters) die tot de dag van vandaag heel Noord-West Azië beïnvloedt: ‘Doe anderen niet wat je niet wilt dat zij jou zouden doen.’ Of deze twee centrale formuleringen uit het taoïsme en de joods-christelijke traditie hetzelfde betekenen en hoe zij hebben ingewerkt op de geschiedenis van Oost en West, kunnen we hier het beste aan de experts overlaten.
Refsums werk laat open of je het bijbelse gebod als het hoogtepunt van alle wijsheid of ook de taoïstische spreuk als de bron van alle heilzame levenskunst moet beschouwen. Waarvoor je ook kiest, het werk is duidelijk over het centrum van zowel de cirkel als het vierkant dat gevormd wordt door het martelaarskruis. Je kunt het van binnenuit of van buitenaf benaderen. Met enige verbeeldingskracht ontdek je hoe het diagonale kruis de cirkel activeert om zijn kracht over heel het werk te verspreiden en over degenen die ernaar kijken. Het licht dat opgehoopt ligt in de glazen fragmenten begint zijn gekleurde kracht uit te stralen naar de rest van het werk en daarbuiten. De stenen doen het geheel vibreren met een melodie van ver weg en diep binnenin, ons mogelijkerwijs leidend naar een land dat God ons heeft laten zien, de plaats van waaraf de steen werd gegooid die zijn levenbrengende wetten over heel de schepping doet uitcirkelen. Wie heeft deze eerste steen geworpen?
Wat een inspirerende ervaring om rond te waren in een werk waarin richtlijnen voor wijsheid en leven voortvloeien uit geschapen vormen. Grete Refsum weet ethiek, vorm en licht samen te brengen in een zichtbare en tastbare ‘esth/ethiek’. Mag het ons allen inspireren om onze naaste lief te hebben door hen niet te doen wat we niet willen dat ons gedaan wordt, en meer!
*******
Grete Refsum, De gulden regel, 2008, onderdeel van de expositie The Way of Christ/The Way of Dao & Deus ibi est.
Grete Refsum (1953) werkt als kunstenaar en senior adviser/adjunct professor aan de Nationale Kunstacademie in Oslo. Ze studeerde schilderen en ontwerp in glas in lood aan de Nationale Hogeschool voor Kunst en Design. Haar werk richt zich op religie en spiritualiteit en onderzoekt de verbinding van christelijke tradities met de hedendaagse cultuur. Haar projecten en tentoonstellingen – in kunstinstituties, kerken en op plekken buiten – hebben een interreligieus en intercultureel karakter en maken gebruik van sculptuur, textiel, design, glas en schilderkunst. Refsums proefschrift Genuine Christian Modern Art (Oslo 2000) heeft de huidige richtlijnen voor kunst van de rooms-katholieke kerk tot onderwerp. Voor meer over haar The Way of Dao/The Way of Christ expositie, zie haar hoofdstuk in: S. Bergmann (ed.), Theology in Built Environments, Exploring Religion, Architecture & Design, New Brunswick NJ/London: Transaction 2009. www.refsum.no
Sigurd Bergmann is professor in de religiewetenschappen aan de Noorse Universiteit voor Wetenschap en Technologie in Trondheim. Hij is oprichter en voorzitter van het European Forum for the Study of Religion and the Environment. Zijn onderzoek richtte zich op de relatie tussen het beeld van God en de visie op de natuur in de late Oudheid; inheemse kunst op de Noordpool en in Australië; kunst, architectuur en religie; en momenteel op religie en klimaatsverandering. www.ntnu.edu/employees/sigurd.bergmann