ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
Witte donderdag - Last Supper van Stanley Spencer
Stanley Spencer: Last Supper
Knokige voeten en verlichte tenen
door Anne Marijke Spijkerboer
Wie het schilderij Last Supper (1920) van Stanley Spencer (1891-1956) beter bekijkt, wordt vooral geconfronteerd met een rij knokige voeten met welgeteld vijftien rijen tenen. Ze steken onder gewaden uit die strak gebeeldhouwd lijken. Op de voeten valt helder licht. Aan de schaduwen op de tenen is zichtbaar of ze ontspannen over elkaar heen liggen of wat gekromd zijn door een beginnende reumatiek. Schoon zijn ze zeker. We dienen als kijkers vooral te zien dat ze een gastvrij bad hebben gekregen en nu uitrusten na een forse vermoeienis.
Wanneer je probeert de voeten en de gewaden te betrekken bij de mannen links en rechts aan tafel, raak je in de war. Weliswaar zitten er rechts vier mannen en steken er onderuit de tafel vier paar voeten, maar het klopt niet. De achterste leerling van Jezus moet onder tafel wel in een heel vreemde hoek zitten, wil hij passen bij de achterste voeten. De mannen rechts lijken zich overigens met kracht overeind te houden. Eén zetje en ze glijden onder het hagelwitte kleed door. De mannen links zitten er rustiger bij, hoewel de voorste drie hun handen afwerend lijken op te houden (maar het kan ook een zegenend gebaar zijn). En wat steekt daar van achter hun rug uit? Zijn het kussens of hebben ze vleugels?
Een Christus met een klein hoofd houdt een doorgesneden brood als een geopend boek in zijn handen. Hij kijkt aandachtig (of is het sceptisch) naar de leerling (Johannes?) die met wapperende haren voorovergebogen het brood inspecteert. Wijn is nergens te bekennen. Aan Christus’ linker hand zit een wonderlijke figuur steels iets in zijn mond te stoppen (vast Judas). Wat doet die vreemde, grote hand tussen Judas en Christus in? Heeft Spencer zich vergist? Niemand kijkt vrolijk. De man rechtsvoor beziet verbijsterd het geopende brood, de mannen links lijken afwerend. De leerling rechtsachter overpeinst met de hand aan de mond waarin hij toch terecht gekomen is.
Opvallend is de achtergrond van minutieus uitgewerkte bakstenen met licht- en schaduweffecten. Licht speelt ook over de tafel in de schaaltjes met brokjes brood een geheimzinnige rol. Waar komt het vandaan? Het openstaande raam rechts lijkt te klein om zoveel hel licht binnen te laten.
De buiten Engeland onbekende Stanley Spencer schilderde het werk niet lang na de Eerste Wereldoorlog voor een privékapel van een vooraanstaande rooms-katholieke opdrachtgever. De eigenaar van de kapel wist met wie hij in zee ging. Graag had ik zijn eerste reactie op dit werk gezien, dat naar verluidt lang in de kapel gehangen heeft. Spencer hield zich buiten de avant-garde stromingen van zijn tijd. Toch moet je bij zijn beelden wel denken aan de verwerking van dromen, aan surrealisme, diepe symboliek en vervreemding. Er overheerst bij het kijken een vreemd gevoel. Je vraagt je vooral af wat de oorzaak is van de beklemming in het beeld en in je eigen maag. De spanning loopt op. Wat staat er te gebeuren?
*******
Stanley Spencer: Last Supper, 1920, olieverf op doek, 91.5 x 122 cm.
Stanley Spencer (1891-1951) groeide op in Cookham-on-Thames in het zuiden van Engeland. Hij trok zich niet veel aan van het modernisme, maar oriënteerde zich vooral op de negentiende-eeuwse Romantiek. Hij beheerste verschillende stijlen, van een symbolische en haast stripboekachtige soort tot een realisme dat een vervolg vond in het werk van Lucian Freud. Veel van zijn werk heeft zijn geboortedorp als achtergrond. Spencer beleefde voor de Eerste Wereldoorlog, waarin hij als soldaat dienst deed, een ongebroken geloofsleven. Hij ervoer daarin vooral veel liefde en weinig schaduwkanten. Toen hij na de oorlog terugkwam lag dit geloof in duigen. Hij bleef vasthouden aan liefde als centraal thema van het geloof, maar het haast naïeve vertrouwen vond hij niet meer terug.
Anne Marijke Spijkerboer publiceert op het gebied van kunst en theologie (Wij hebben ongelofelijke dingen gezien, Meinema 2004; Rembrandts engel, Skandalon 2006). Zij is docent aan de leergang Kunst en K/Werk voor predikanten en kerkelijk werkers en predikant in Rijswijk ZH.