ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Henry Moore: Liggende figuur
ArtWay beeldmeditatie 10 september 2023
Henry Moore: Liggende figuur
Hoopvol surrealisme
door Nigel Halliday
De curatoren van de Henry Moore tentoonstelling in de Tate Britain in 2010 in Londen hadden een openlijke agenda. Ze presenteerden de visie dat de grote populariteit van Moore na de Tweede Wereldoorlog ons blind maakt voor zijn donkere kant. Ze wilden het idee opnieuw doen postvatten dat het werk van Moore alles behalve liefelijk is.
Ik had even nodig om me te laten overtuigen, deels omdat de argumentatie op woorden berust en niet op de kunstwerken. De tentoonstelling zelf bevat veel van de bekende warme menselijke beelden van moeder en kind. Ze eindigt met een schitterende zaal met vier enorme liggende figuren van iepenhout.
Zelfs de tekeningen gemaakt tijdens de oorlog van mensen die in de underground schuilen voor de Blitz, hier opgevoerd als voorbeelden van de scherpe kant van de kunstenaar, komen op mij geheel en al sympathiek over. Twee slapende figuren, een met een hand onschuldig op de borst van de ander in een duidelijk vertrouwde nabijheid, stralen geruststellende troost uit.
Toch hebben de curatoren een punt. Na zijn succes ging men Moore zien als de welwillende leverancier van lieflijke menselijke vormen figurerend in een landschap of van aantrekkelijke bronzen die opdoken in menig stedelijke omgeving in de westerse wereld. En voor sommigen leidde de voorspelbaarheid tot minachting.
Moore bleef echter een uiterst serieuze kunstenaar die meende dat een goed kunstwerk ‘de uiting is van de betekenis van het leven’ en ‘een stimulans om je leven met grotere inzet te leven’. Enerzijds deelde hij in de moderne opwinding over de bevrijding uit oude betekenissen en vormen, gekoppeld aan het optimisme van het scheppen van een nieuwe mensheid. Anderzijds onderging hij de donkerder implicaties van Darwin en Freud voor wat het betekent om mens te zijn alsook van de herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog als bewijs voor waartoe de mens in staat is. Moore diende zelf in de loopgraven en werd in 1917 vergast. Van de 400 man in zijn bataljon overleefde hij als 1 van 52.
Net als veel van zijn tijdgenoten vond Moore het vocabulaire voor zijn ervaringen in de niet-westerse kunst, in de Afrikaanse, Noord en Zuid-Amerikaanse, Oceanische en paleolithische sculptuur. Deze kunstvormen lieten zich gemakkelijk verbinden met de door het surrealisme geïnspireerde schepping van vormen die rationele uitleg uit de weg gingen. Hij maakte beelden, vooral in de vroege jaren dertig, die met hun verwrongen, hoornachtige hoofden en ingegraveerde tekens dreigend en verontrustend konden overkomen of soms moeilijk te doorgronden waren.
Het aparte is echter dat de insteek van de tentoonstelling de bezoekers uitnodigt om de werken naturalistischer te bekijken dan ik heb geleerd. We werden immers aangemoedigd om sculpturale vormen te benaderen als een doel op zich, zonder verhaal of band met de werkelijkheid. Zoals Moore zelf in 1930 schreef dat de beelden die hem het meest raakten ‘een eigen leven hebben, los van het object dat het voorstelt’. Deze expositie nodigt ons uit om wat de beelden voorstellen veel letterlijker te benaderen: deze lichaamsdelen zijn directe metaforen voor een gebroken mensheid en die gaten zijn Freudiaans.
Niets is daarbij grappiger dan kunsthistorici te observeren die er zeker van zijn dat ze seksuele verwijzingen zien: geen gat en geen verticale lijn, hoe onschuldig ook, mag onopgemerkt blijven – en er zitten veel gaten in een Henry Moore.
Maar ook al lijkt de interpretatie soms wat vergezocht, het blijft interessant om te zien dat kunsthistorici het abjecte – zoals ze het noemen – in Moore’s weergave van de mens herontdekken, de gebrokenheid, de rouw en de focus op de niet-rationele emotie. De zoektocht naar zin in de moderne wereld was noch triomfantelijk noch triomfalistisch.
En toch heeft Moore zeker ook een verlossende kant. Terwijl de surrealisten op het Europese vasteland een gesloten wereld van seksuele fantasie en hopeloze angst schiepen, hadden de Engelse surrealisten als Moore en Paul Nash een meer romantische, bijna pantheïstische kant. Ze wezen vaak toch ook op een hoop gelegen in de natuur of in de menselijkheid van de figuur.
Ook al wil deze tentoonstelling de scherpe kanten van Moore benadrukken, toch blijft ze levensbevestigend. Want mensen worden als edele wezens benaderd en de beeldhouwer viert de schoonheid van de natuurlijke materialen en laat ze de uiteindelijke vorm mede bepalen. En de openlijke verbindingen tussen figuur en landschap scheppen een sfeer die open en hoopvol is.
*******
Henry Moore: Liggende figuur, 1939; iepenhout; 94 x 200 x 76 cm; Detroit Institute of Arts.
Henry Moore werd geboren in Castleford, een klein mijnstadje in Yorkshire, in 1898. Na zijn opleiding tot leraar en zijn dienst in het Britse leger studeerde hij aan de Leeds School of Art en vervolgens aan het Royal College of Art in Londen. Rond 1950 begon Moore een aantal internationale opdrachten te ontvangen. Hij bleef werkzaam in de beeldhouwkunst, tekenkunst, grafiek en textielontwerp tot aan zijn dood in 1986. Moore was een pionier en de eerste Britse kunstenaar die in zijn eigen leven een wereldster werd. Zijn werk werd het symbool van het naoorlogse modernisme en kan worden beschouwd als een Britse sculpturale renaissance. https://henry-moore.org/
De Henry Moore Exhibition in het Tate Britain in Londen liep van 24 februari tot 8 augustus 2010. De tentoonstelling toonde meer dan 150 stenen sculpturen, houten beelden, bronzen en tekeningen. Hoogtepunt van de show was een groep liggende figuren gesneden uit iepenhout, die de ontwikkeling in de loop van zijn carrière van dit sleutelbeeld tonen. https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/henry-moore
Nigel Halliday is freelance kunsthistoricus, spreker en docent. Hij studeerde kunstgeschiedenis in Cambridge en aan het het Courtauld Institute in Londen. Hij doceert de complete canon van westerse kunst vanaf Giotto, maar zijn speciale belangstelling gaat uit naar negentiende- en twintigste-eeuwse kunst. Hij heeft onderzoek gedaan naar Michelangelo en Rembrandt, in het bijzonder naar de invloed van het protestantse geloof op hun werk. Hij is research fellow van het Kirby Laing Centre for Public Theology in Cambridge. www.nigelhalliday.org/
Deze meditatie is een bewerking van een tentoonstellingsrecensie.
*******
KUNSTNIEUWS
INSPIRATIEDAG PLATFORM KERK EN KUNST – Op zaterdag 25 november is de tweede Inspiratiedag van het Platform Kerk & Kunst. Het thema van deze dag is Verder dan kijken. De dag staat in het teken van het organiseren van een expositie in de kerk. Er komt heel wat kijken bij de organisatie van een expositie, denk maar eens aan:
√ welke kunst kies je en waarom?
√ wat is het doel van de expositie?
√ hoe creëer je draagvlak in de kerkelijke gemeente?
√ wie betrek je erbij?
√ hoe regel je het financieel
√ hoe betrek je het bij de zondagse erediensten?
√ wie nodig je uit?
Ben je benieuwd naar het antwoord op deze vragen? Meld je dan aan voor deze inspiratiedag op zaterdag 25 november. Het programma begint om 10.30 uur. Vanaf 9.45 uur ben je welkom in de Julianakerk, Deventerstraat 91 in Apeldoorn. Om uiterlijk 15.30 uur sluiten we het programma af. Lees meer
OPROEP – Christelijk kunstcollectief Arsprodeo is op zoek naar een extra vrijwilliger om de organisatie van de reizende expositie LICHT en de mogelijke nieuwe expositie vanaf september 2024 te ondersteunen. Met name voor het meehelpen met het transport en de inrichting van de expositie. Elke maand is er een nieuwe locatie, meestal een kerk. De locaties zijn verspreid over het hele land. Je hoeft als vrijwilliger niet per se een kunstenaar te zijn en al ervaring te hebben met het inrichten van exposities. Dat laatste ga je leren in een inwerkperiode. Heb jij tijd, bijv. omdat je bent gepensioneerd en lijkt het je leuk om bij het realiseren van een expositie betrokken te zijn? Dan bieden we je een inwerkperiode aan voor de komende maanden. Je werkt dan mee met Leo de Vos en Willem Zijlstra. Na je inwerkperiode ga je steeds met een van hen samenwerken. Transportkosten worden vergoed. Wil je meer weten over de reizende expositie, kijk dan op www.arsprodeo.nl. Heb je vragen of wil je je aanmelden, neem dan contact op met Willem Zijlstra: willem.zijlstra@telfort.nl.
NET UIT – Peter Biesboer, De Grote of St.-Bavokerk in de schilderkunst. Zwolle: WBOOKS in samenwerking met Stichting Vrienden van de Bavo, 2023. Het gezicht op Haarlem: wie kent het schilderij niet, zou je bijna zeggen. De mooie ligging van Haarlem en de Bavo die er hoog boven uittorent werd al vroeg in de zeventiende eeuw geroemd. Sindsdien hebben tal van belangrijke schilders zich laten inspireren door de Bavo: door haar majestueuze verschijning aan de horizon, door haar ligging in de stad en door haar interieur. Wereldberoemd zijn de panoroma’s vanaf de duinen door Jacob van Ruisdael (1628-1683), die de benaming ‘Haerlempjes’ kregen. Het weergeven van de schoonheid van de stad met de Grote Markt en de Bavokerk door Gerrit Berckheyde (1638-1698) werd zijn specialiteit. De verstilde interieurs van de kerk met zijn klare lijnen door Pieter Saenredam (1597-1665) wekken nog steeds grote bewondering. De achttiende-eeuwse topografische kunstenaars nemen ons mee op hun wandelingen in de pittoreske omgeving van Haarlem met de Bavo als baken aan de horizon. Later in de negentiende eeuw zullen Cornelis Springer (1817-1891) en Johannes Bosboom (1817-1891) de in verval geraakte schoonheid van de stad en de Bavo romantiseren. Gebonden, 2024 p., afbeeldingen in kleur. €39,95.
GELOOF IS IN DE MODE, CONFERENTIE VAN DE BLAUWE KOEPEL – 7 oktober 2023 vanaf 13.00 uur. 12.30 inloop met koffie, L’ Abri in Eck en Wiel. De Blauwe Koepel is een christelijke leergemeenschap die vorming binnen en buiten het onderwijs wil versterken, door een integratie van kunst, filosofie en theologie.Ben jij actief in het onderwijs, als CKV-docent, in de kunsten, de mode, in de filosofie of theologie? Als je daarnaast ook nog eens avontuurlijk bent ingesteld, dan is dit voor jou. Graag nodigen we je uit voor een bijzondere conferentie over een uitdagend thema. We hebben twee zeer hoogstaande sprekers uitgenodigd: Professor Dr. Robert Covolo uit Los Angeles en Professor Dr. Jan van der Stoep. Covolo zal via een digitale verbinding met ons in gesprek gaan over zijn boek Fashion Theology. Dr. Jan van der Stoep is hoogleraar christelijke filosofie en gespecialiseerd in de hermeneutiek. Hij neemt ons mee in de denkwereld van de interpretatie door te reageren op het betoog van Covolo. We belichten de thematiek niet alleen in de gesprekken, maar gaan deze ook zelf ervaren in een mode-expositie en het praktisch bezig zijn met de kunstvorm mode. Het zelf maken en het uitwisselen draagt bij aan verdieping en reikt tegelijk ideeën aan voor werkvormen. Bovendien is het een plezierige mogelijkheid om even "uit het hoofd" te zijn. Kosten: 70,- euro (als je kan declareren), 25 euro (als je niet kan declareren). Lunch en diner naar keuze: 5 euro per maaltijd, contant te voldoen. Aanmelden: info@deblauwekoepel.nl . Meer informatie: www.deblauwekoepel.nl
EXPOSITIE KWETSBAARHEID EN KRACHT IN ZEELAND – In Boerderijgalerie De Osseberg, Singelweg 11, Grijpskerke bij Sint Laurens is van 19 augustus t/m 23 september werk van vier kunstenaars te zien. De titel van de expositie verwijst naar het werk van Leendert Houtekamer (1956-2020): in zijn portretten komen beide eigenschappen kwetsbaarheid en kracht aan het licht. Houtekamer boetseerde portretten in klei, later ontstonden complete mensfiguren. De vroegste zijn expressief van aard, bij zijn modellen zocht hij later vooral naar verstilling. Piet Kamerik (1928-2019) werkte in stilte aan een eigenzinnig oeuvre, dat nooit eerder werd tentoongesteld. Nauwkeurige observatie ligt ten grondslag aan het werk, maar de verbeelding spreekt een woordje mee: vaak heeft de voorstelling iets geheimzinnigs. Adri Geelhoed (1957) heeft uitsluitend het Zeeuwse landschap als thema. Zijn panoramische doeken zijn figuratief, maar enigszins geabstraheerd. Tijs Huisman (1945) maakt kleine plastieken in brons. Het meeste werk is gemaakt via de ‘verloren was-methode’, d.w.z. dat er van elk werkstuk maar één exemplaar bestaat. Opening van de tentoonstelling zaterdag 19 augustus om 15.00 u. In de galerie is het boek Levenswerk over Leendert Houtekamer te koop. Openingstijden: donderdag, vrijdag, zaterdag 14-17 u. en op afspraak.
KEES DE KORT IN BENNEKOM – Expositie ‘Wat de Bijbel ons vertelt’. Van 4 augustus – 28 oktober 2023 zullen in de Oude of Sint-Alexanderkerk te Bennekom afbeeldingen tentoongesteld worden die Kees de Kort maakte voor de Kijkbijbel. In de Kijkbijbel zijn de 28 bijbelverhalen opgenomen, die het NBG aanvankelijk in losse delen uitgaf voor kinderen met een verstandelijke beperking als de serie Wat de Bijbel ons vertelt. De illustraties werden gemaakt door de Bergense kunstenaar Kees de Kort (1934-2022) en hebben bijgedragen aan de grote bekendheid van de serie. De tekeningen in de Kijkbijbel hebben iets speciaals. De Kort ontwikkelde zijn unieke stijl door zijn eigen zoons te observeren bij het tekenen. De inmiddels wereldberoemde illustraties laten vooral de mensen zien, hun gezichtsuitdrukkingen en de gebaren die ze maken. Ze zijn in rustige vlakken opgezet, in afwisselende en felle kleuren. In deze expositie worden uit zes Bijbelverhalen – twee uit het Oude en vier uit het Nieuwe Testament – steeds enkele illustraties getoond. Kinderen onderling en hun (groot)ouders worden uitgedaagd om met elkaar in gesprek te gaan en de verhalen compleet te maken. De expositie besteedt ook aandacht aan Kees de Kort als kunstenaar en de enorme verspreiding van Wat de Bijbel ons vertelt in bijna 100 talen. Daarnaast zullen er activiteiten voor kinderen zijn rondom deze expositie. Meer informatie hierover verschijnt op www.expooudekerk.nl/nevenactiviteiten. De tentoonstelling is geopend op vrijdag en zaterdag van 11.00 – 16.00 uur en op woensdagmiddag van 13.30 – 16.00 uur. Toegang is gratis. Let op! Incidenteel kan de tentoonstelling gesloten zijn i.v.m. ander gebruik van de kerk. Dit wordt aangegeven op de website www.expooudekerk.nl/agenda.
ANNEKE KAAI IN VIANEN – T/m 15 oktober 2023. Vorig jaar heeft Anneke haar 70ste verjaardag gevierd. Dit viel samen met haar 50-jarig jubileum als kunstenaar. Om dit te markeren werd ze uitgenodigd voor een grote overzichtstentoonstelling in de Oude Kerk van Delft. Er was veel vraag om weliswaar in een wat afgeslankte vorm deze expositie nogmaals te organiseren. De keuze viel op de Grote kerk van Vianen. De expositie is t/m 15 oktober 2023. De kerk is open op wo-vrij-za-zo 14.00 uur – 16.30 uur. Anneke Kaai is aanwezig op 22 juli - 19 augustus en op 11 oktober van 14.00 uur – 16.30 uur. Het is van belang om voorafgaande aan een bezoek de website van de kerk te bekijken. Hierop staan eventueel afwijkende openingstijden vermeld. Te denken valt aan: opnames- rouw- en trouwdiensten. Het stadje Vianen is de moeite waard om te bezoeken. Bovendien kunnen bezoekers van de expositie deze combineren met bijv. een koor- of orgelconcert. www.grotekerkvianen.nl
LITURGIE +, DE DYNAMISCHE BETEKENIS VAN HET KERKGEBOUW – Dit symposium zal plaatsvinden op donderdag 12 oktober 2023 a.s. te Nijmegen. Veel christelijke gemeenschappen in Nederland en West-Europa worstelen met het behoud, de financiering en de (her)bestemming van hun kerkgebouw. Veel kerkgebouwen kregen inmiddels een andere functie: supermarkt, appartementencomplex, sportschool – het komt allemaal voor. Maar speelt bij de keuze voor een nieuwe bestemming de oorspronkelijke functie van het gebouw ook een rol? Dat is de vraag die centraal staat op het symposium. Aanknopend bij de oorspronkelijk functie van het gebouw, de liturgie, wil dit symposium op zoek gaan naar de meervoudige betekenis en functie van het kerkgebouw. Welke betekenissen heeft het kerkgebouw in een laatmoderne samenleving? Hoe kunnen liturgie, ruimte en meervoudige betekenis en gebruik elkaar versterken in deze tijd? Welke nevenfuncties zijn er mogelijk? Hoe verhouden deze zich inhoudelijk en ruimtelijk tot de liturgie? Het symposium gaat uit van het Genootschap voor Liturgiestudie en de Liturgische Kring, in samenwerking met Luce Tilburg University. Sprekers zijn prof. dr. Bert Daelemans s.j. (Universidad Pontificia Comillas, Madrid), dr. Sam Goyvaerts (Tilburg School of Catholic Theology) en ds. Hans Uytenbogaardt (o.a. oud-secretaris Eredienst en oud-lid Bouw- en Restauratiecommissie van de PKN). Verder wordt ingegaan op een aantal praktijkvoorbeelden. Het symposium vindt plaats in de Stevenskerk te Nijmegen, donderdag 12 oktober 2023, 10.00-16.00 uur. Kosten: € 40,00 (studenten: € 10,00). Inschrijving. Meer informatie
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS
Andere recente meditaties:
- september 2023: Jan Waaning: Gezicht op de sluizen van IJmuiden
- augustus 2023: Henri Matisse: Chapelle du Rosaire
- augustus 2023: Donovan Spaanstra: Narrow is the Gate
Voor meer beeldmeditaties, klik onder Kunstenaars