ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Yuki no Santa Maria
ArtWay beeldmeditatie 24 november 2024
Yuki no Santa Maria
Een groot geheimenis
door Melody Bellefeuille-Frost
Bovenop de Nishibakaheuvel in Nagasaki gedenkt het Zesentwintig Martelarenmuseum de aanwezigheid en vervolging van Japanse christenen vanaf de komst van Franciscus Xaverius (medeoprichter van de Sociëteit van Jezus) in 1549 tot het Meiji-tijdperk begon in 1868. Het museum heeft een kakemono (hangende rol) met de titel Yuki no Santa Maria (Onze-Lieve-Vrouw van de Sneeuw). Hoewel de kunstenaar en de datering onbekend zijn, is het waarschijnlijk dat een leerling van de ‘kunstacademie’ of het ‘schilderseminarie’ van de jezuïeten in Japan, ontwikkeld door de Italiaanse missionaris-kunstenaar Giovanni Cola (ca. 1558-1626), dit werk rond 1583-1614 heeft gemaakt.
Yuki no Santa Maria is omgeven met mysterie. De huidige staat en de historische context roepen vragen en reflectie op, misschien vooral tijdens de advents- en kersttijd.
De compositie duidt op kennis van de iconografie van de Maagd Maria en laat ons raden naar het beschadigde deel. Maria kijkt naar beneden, haar handen samen omhoog geheven alsof ze in gebed is. Ze draagt een rood en blauw gewaad en een gebloemd hoofddeksel. Haar lange, bruine haar valt over haar rug en een schoonheidsvlek siert haar linkerwang. Het versleten oppervlak van het schilderij suggereert dat het talloze keren is opgerold en uitgerold en functioneerde als voorwerp van devotie.
De weergave van Maria met haar ogen neergeslagen en gevouwen handen is vanouds onderdeel van meerdere beeldtypen: de Madonna van de Onbevlekte Ontvangenis, de Tenhemelopneming van de Maagd, de Annunciatie en de Maagd die het slapende Christuskind aanbidt. 1 Via missionaris- en koopmansroutes bereikten prenten en schilderijen met dergelijke beeldtypen Japan in de 16de en 17de eeuw. De geïmporteerde afbeeldingen werden vervolgens gereproduceerd of aangepast door lokale kunstenaars voor gebruik in de Japanse christelijke devotie.
Wat vulde oorspronkelijk het beschadigde deel? Het Christuskind dat op de schoot van zijn moeder zit? Dat lijkt aannemelijk, maar de schade is te ernstig om dit zeker te weten. In plaats daarvan nodigt het open gedeelte de beschouwer uit om zijn of haar verbeelding in te schakelen.
De historische context van het beeld versterkt het mysterie. Al rond 1614 troffen golven van vervolging zendelingen en bekeerlingen in Japan. De internationale betrekkingen werden strikt gereguleerd door het uitzetten van missionarissen en het verminderen van commerciële activiteiten, waardoor Japan in feite werd geïsoleerd van Europese invloed. Yuki no Santa Maria overleefde echter 250 jaar van vervolging en isolatie. Een christelijke familie uit het Sotome-gebied van Nagasaki bewaarde de boekrol opgerold in een bamboekist, verborgen onder een vloer. 2 Deze werd uiteindelijk ontdekt in de jaren zestig en vervolgens beschreven door kunsthistoricus Gauvin Alexander Bailey als ‘een van de mooiste schilderingen die bewaard zijn gebleven van de jezuïetenmissies wereldwijd.’3
Het Japanse ‘verborgen christelijke tijdperk’ omvat een periode van bijna drie eeuwen vanaf het begin van de 17e eeuw tot bijna het einde van de 19e eeuw. Objecten van de religieuze beeldcultuur bleven behouden doordat ze verstopt werden. Hoe lang wachtte Yuki no Santa Maria in het donker? Hoe was het voor de eigenaren om de boekrol tevoorschijn te halen en uit te vouwen? Nogmaals, we kunnen het niet weten, maar we kunnen het ons wel voorstellen.
Het mysterie rond Yuki no Santa Maria resoneert met advent en kerst. Tijdens deze dagen staan we stil bij de wonderlijke ontmoeting van Maria met Gabriël en de geboorte van het Christuskind. De Heer was met Maria, de begenadigde en gezegende (Lucas 1:28). Ze overwoog de woorden van de engel in haar hart en reageerde in geloof: ‘De Heer wil ik dienen; laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd’ (Lucas 1:38). De Bijbel tekent vervolgens Maria’s Magnificat op, haar lofzang, in Lucas 1:46-55. En toen het kind eenmaal geboren was, keek Maria recht in het gelaat van Christus.
Yuki no Santa Maria nodigt ons uit tot verder nadenken over het grote geheimenis van Gods komst naar deze wereld. We leven millennia nadat Maria leefde en Christus op aarde kwam en eeuwen nadat een Japanse christelijke kunstenaar deze afbeelding maakte. De hangende boekrol met zijn beschadigde deel weerspiegelt hoe we Christus’ aanwezigheid kunnen overdenken vanuit onze plaats in de geschiedenis. Waar is Christus op de afbeelding, in de geschiedenis? De vragen rond de compositie, de historische context en wat Maria overkwam – Yuki no Santa Maria nodigt ons uit om het mysterie van deze verhalen te omarmen.
*******
Cola School, 雪のサンタ・マリア (Yuki no Santa Maria; Onze-Lieve-Vrouw van de Sneeuw), ca. 1583-1614, Japanse kleuren op papier, gemonteerd op een hangende rol, 28,1 x 21,8 cm (rol), 17 x 12 cm (afbeelding), Twenty-Six Martyrs Museum, Nagasaki, Japan.
De titel Yuki no Santa Maria. De familie die de hangende boekrol bezat, gaf haar de titel Yuki no Santa Maria. De titel is ontleend aan een verhaal over een onverwachte sneeuwval die de plaats aangaf waarop in het jaar 352 de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome gebouwd zou gaan worden. Volgens het verhaal kwam een echtpaar naar deze plek om tot de Maagd Maria te bidden. Ze beantwoordde hun gebeden in een visioen en instrueerde hen om een kerk te bouwen waar het sneeuwde. Op een hete augustusnacht sneeuwde het op wonderbaarlijke wijze op de Esquilijnse heuvel en op die plaats werd de kerk gebouwd. Dit verhaal werd overgebracht naar en aangepast in Japan. 1
Melody Bellefeuille-Frost is een Canadese kunstenares en theoloog. Ze is promovendus in de theologie aan het Institute for Theology, Imagination and the Arts van de University of St Andrews (St Andrews, Schotland). Haar onderzoeksproject vergelijkt afbeeldingen van Christus in Europese en Japanse jezuieten/christelijke kunst in de 16e en 17e eeuw, met als doel de theologische thema's die in de kunstwerken naar voren komen beter te waarderen.
Noten
1 Mia M. Mochizuki, “Seductress of Site: The Nagasaki Madonna of the Snow,” in Aemulatio: Imitation, Emulation and Invention in Netherlandish Art from 1500 to 1800: Essays in Honor of Eric Jan Sluijter, ed. Anton W. A. Boschloo, Jacquelyn N. Coutré, Stephanie S. Dickey, and Nicolette C. Sluijter-Seijffert (Zwolle: Waanders Publishers, 2011), 76-88.
2 Kataoka Rumiko, “雪のサンタ・マリア,” in Hidden Kirishitan of Japan Illustrated, ed. Ito Genjiro (Kamakura: Kamakura Shunju-sha Co., 2021), 133-134.
3 Gauvin Alexander Bailey, Art on the Jesuit Missions in Asia and Latin America, 1542-1773 (Toronto: University of Toronto Press, 1999), 75-76.
*******
KUNSTNIEUWS
NIEUW OP ARTWAY – Nieuw bij Materiaal voor kerken: C jaar, zesde zondag van de herfst 6 - Ravenna: Farizeeër en tollenaar door Dries van den Akker s.j.
ARTWAY - EREDOCTORAAT CRAIG BARTHOLOMEW – 6 december in de Jacobikerk, St. Jacobsstraat 171 te Utrecht, 15.00 uur (ontvangst vanaf 14.30 uur): Uitreiking eredoctoraat aan prof. dr. Craig G. Bartholomew, directeur van KLC (Kirby Laing Centre for Public Theology in Cambridge) en van het Engelse ArtWay, op de dies natalis van de Theologische Universiteit Utrecht. Dit eredoctoraat wordt aan hem uitgereikt voor zijn bijdrage aan het neocalvinisme. Ook wordt een eredoctoraat verleend aan prof. dr. Karin Maag van Calvin University en Calvin Theological Seminary in Grand Rapids, Verenigde Staten voor haar werk op het gebied van de Calvijnstudie. Prof. Maag zal een diesrede uitspreken onder de titel: Calvin and the Spiritual Care of the Sick and Dying in Reformation Geneva. Graag voor 22 november 2024 aanmelden. Lees meer
EGBERT MODDERMAN TALENT VAN HET JAAR – Kunstschilder Egbert Modderman uit Groningen is dit weekend uitgeroepen tot landelijk Talent van het Jaar 2025. De prijs werd uitgereikt op een kunstbeurs in Gorinchem. Lees meer
EGBERT MODDERMAN IN NUENEN – t/m 1 december, Galerie Bonnard, Berg 9, Nuenen: solo-expositie Egbert Modderman: Doorleefd. Kunstenaar Egbert Modderman (1989) kreeg vanaf zijn allereerste solo- expositie in de Martinikerk in Groningen (2015) internationale bekendheid. In een figuratieve, klassieke, hedendaagse stijl schildert Modderman werk met een bijbels thema. Van 2017 tot 2024 schilderde de kunstenaar o.a. aan de acht enorme werken van Barmhartigheid voor de Martinikerk in Groningen, maakte hij grote schilderijen voor o.a. het ‘Museum of the Bible’ en werkte voor diverse andere opdrachtgevers in de Verenigde Staten. Daarnaast schildert hij vrij werk. Steeds met Bijbels of Mythologisch karakter. Deze schilderijen werden geëxposeerd en aangekocht door particulieren via Galerie Bonnard. Do t/m zo 11.00 - 18.00 uur. Lees meer
VAN GOGH IN GRONINGER MUSEUM – 30 november 2024 t/m 5 mei 2025: Hoe van Gogh naar Groningen kwam. Over eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten die de moderne kunst in 1896 naar het Noorden brachten. Weinig mensen weten dat in het Groninger Museum één van de grootste tentoonstellingen van Vincent van Gogh te zien is geweest. Het Groninger Museum vertelt met de tentoonstelling Hoe Van Gogh naar Groningen kwam het verhaal van eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten, die vanaf 1896 de moderne kunst naar het Noorden brachten. Lees meer
BOEK – Anneke de Vries (red.), Belle de Rode, Mariëtta Jansen, Hoe Van Gogh naar Groningen kwam. Zwolle: Wbooks, 2024. Over eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten die de moderne kunst naar het Noorden brachten. Vincent van Gogh is zelf nooit in Groningen geweest, maar zijn werk wel: al in 1896, zes jaar na zijn overlijden, zijn er 128 schilderijen en tekeningen te zien in het dan pas geopende Groninger Museum. Het is de grootste Van Gogh-tentoonstelling tot dan toe. Dit boek vertelt het verhaal van die tentoonstelling in woord en beeld. De organisatoren van de toenmalige tentoonstelling, een groep studenten van de Rijksuniversiteit Groningen, ontmoeten elkaar in een periode waarin de bloei van de wetenschap en de groei van de stad hand in hand gaan. De relatie tussen de studenten, hun hoogleraren en toonaangevende kunstenaars van dat moment krijgt uitgebreide aandacht. Niet alleen Van Gogh is in deze jaren namelijk het onderwerp van een expositie: de studenten (onder wie de later zo beroemde cultuurhistoricus Johan Huizinga) presenteren tussen 1895 en 1897 ook werk van hedendaagse kunstenaars als Theo van Hoytema, Johan Thorn Prikker en Jan Toorop, die hoogstpersoonlijk naar Groningen komt en er dineert met studenten en hoogleraren. In zijn kielzog volgt de Haagse kunstpedagoog H.P. Bremmer: vooraanstaande Groningers gaan bij hem op cursus in de villa van de psycholoog prof. Gerard Heymans en beginnen kunst te verzamelen – waaronder werk van Van Gogh. In samenwerking met Groninger Museum, illustraties 240 kleur & zwart-wit, €29,95.
DAVITHA VAN DE KUILEN IN LUNTEREN – 1 december - 29 december, Maranathakerk, Hertenlaan 37, Lunteren: expositie: Alles in mij wacht… met schilderijen van Davitha. Een expositie van Davitha van de Kuilen voor bezieling in de adventsperiode. In de adventstijd leven we toe naar het kerstfeest, de komst van Jezus als klein weerloos kind naar deze aarde. Hij brengt licht, waar het duister is, Hij heelt waar gebrokenheid is, Hij geeft perspectief waar alles uitzichtloos lijkt. De schilderijen van Davitha verbeelden de verwachting van advent: wij verlangen naar licht, in een wereld waarin we duisternis ervaren. Wij hopen op vrede in ons leven als wij verdriet hebben. Wij verlangen naar thuiskomen als wij van slag zijn of verstoord. Op zondag 1 december komt Davitha om aansluitend na de ochtenddienst over haar werken te vertellen en samen met haar man een lied te zingen. Te bezoeken op vrijdag van 10.00-12.00 uur en op zondag rondom de kerkdienst van 10.00 en 19.00 uur. Lees meer
BANKSY IN MIDDELBURG: 13 december – 15 december, Galerie SmithArt, Singelstraat 13, Middelburg: Banksy in de spotlight. Richard Hessink, biograaf van Banksy, zal aanwezig zijn voor signeersessies van zijn cataloque raisonné : 6000 foto’s verdeeld over 2000 pagina’s plus index, samen drie delen in een cassette. En waarachtig, er zijn enkele werken van Banksy te zien! Naast Banksy tonen zeven kunstenaars: Raymond van Bohemen, Marcel van Gorkom, Sander Groen, Joost de Jonge, Tineke Smith, Jacques Tange en Zest hun hommage aan Banksy naast enkele eigen werken. Galeriehouders uit o.a. Engeland, Duitsland en Nederland die verbonden zijn met Banksy zijn present. Zaterdag 14 december 14.00 is ter gelegenheid van dit unieke event een symposium in de Oostkerk Middelburg www.deoostkerk.nl. Aanwezig zijn auteur Richard Hessink en de grootste verzamelaar van Banksy uit Kopenhagen. Dit is hét moment waarop U alle vragen kunt stellen over deze mysterieuze kunstenaar die steeds weer het wereldnieuws haalt als hij ons zijn geëngageerde visie op de wereld laat zien. Streetart vol poëzie, humor en tragiek. Toegang gratis. Bekijk het programma
KERSTSTALLEN IN ZEIST – t/m 12 januari 2025 is er in het Museum Het Hernhutter Huis, Lageweg 27, Zeist een bijzondere verzameling kerststallen te bewonderen. De tentoonstelling is samengesteld uit particuliere verzamelingen. Er is een grote diversiteit aan kerststallen te zien voor wat betreft materialen, vormen (kleuren) en herkomst. Zowel antieke als minimalistische, moderne stallen en kerstgroepjes voor kinderen. De meeste kerststallen zijn handgemaakt en daarmee uniek. Er is interessante informatie over het ontstaan van de kerststal, de symboliek van de drie Koningen en leuke weetjes over individuele kerststallen en tradities. Achter iedere kerststal zit een verhaal en het is fascinerend om de cultuur van een volk daarin terug te zien. Ze geven een goede indruk van de vele manieren waarop wereldwijd uitdrukking is gegeven aan het kerstgebeuren. Elke dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag t/m 12 januari 2025, 13.00 - 17.00 uur.
LEZING MIDDELEEUWSE KUNST UTRECHT – 23 januari, 14.00 uur, Museum Catharijneconvent, Utrecht: De herwaardering van middeleeuwse kunst. Na de Renaissance en de Reformatie was middeleeuwse kunst in Nederland eeuwenlang uit de gratie. 'In de ban van de middeleeuwen' laat zien dat verzamelaars de vergeten madonna’s en kruisigingsscènes in de 19de eeuw weer ontdekten. Conservator René de Kam gaat in op de herwaardering van de middeleeuwse kunst. Reserveer nu
DE MIDDELEEUWEN IN HET CATHARIJNECONVENT – t/m 26 januari 2025, Museum Catharijneconvent, Utrecht: In de ban van de Middeleeuwen. Haal vanaf 18 oktober je hart op aan middeleeuwse pracht uit kasteel De Haar, Kasteel Huis Bergh en Museum Catharijneconvent. De adembenemende kunstcollecties ontstonden vanaf de negentiende eeuw vanuit een diep verlangen naar vervlogen tijden. Wat dreef de mensen die deze eeuwenoude kunst zo driftig verzamelden? En wat zochten zij in de middeleeuwen wat ze in hun eigen tijd niet vonden? Je krijgt een inkijkje in de levens en verzamelmotieven van vier opmerkelijke individuen. Stuk voor stuk droegen zij bij aan de oplevende interesse voor de middeleeuwen in Nederland. Via hun fascinatie voor dit tijdperk geniet je van de mooiste kunstwerken.
EEN AVOND MET PAUL VAN DONGEN EN WILLEM JAN OTTEN IN TILBURG – 13 december, van 20 tot 22u (inloop 19:30u, uitloop tot 22:30u), St. Jozefkerk (Heuvel), Heuvelring 122, Tilburg: een inspirerende avond met lezingen, muziek en een tentoonstelling. Aanleiding voor deze avond is de tweede druk van het succesvolle boek Wie zeggen de mensen dat Ik ben van Willem Jan Otten en Paul van Dongen. In 33 dubbelkunstwerken portretteren Otten en Van Dongen verschijningen van Christus in de hedendaagse kunst. De Brabantse kunstenaar Paul van Dongen, dichter en essayist Willem Jan Otten, hoofdredacteur van Katholiek Nieuwsblad Anton de Wit, en diaken en Volzin-recensent Cor Sinnema zullen op deze avond spreken. Naast de lezingen kunt u genieten van muziek door het fagot-ensemble Samdoel (Ineke Keultjes en Thijs van Gestel) en een expositie van Paul van Dongen, die door de kunstenaar zelf wordt toegelicht. Tevens is er een boekentafel van uitgeverij Skandalon aanwezig. De toegang is gratis. Wel graag aanmelden: info@parochiedegoedeherder.nl. Meer info over boek en deze avond: www.skandalon.nl/wiezeggen
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
Steun ons werk met je gift: NL25INGB0003847269 t.n.v. Stichting ArtWay, Langbroek. ArtWay is erkend als goed doel. Als bedankje voor je gift van € 25 of meer sturen wij je graag een mooie kunstkaart. Je dient daartoe bij de omschrijving je huidige adres te vermelden, want de bank geeft geen adresgegevens van gevers meer door.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS