ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Gustav Hagelstange: Jezus en Nicodemus
ArtWay beeldmeditatie 26 mei 2024
Gustav Hagelstange: Gesprek tussen Jezus en Nicodemus
Opnieuw geboren worden
Dries van den Akker s.j.
De kunstenaar toont ons Jezus in gesprek met Nicodemus. Twee stille gestalten. Zomaar ergens in de ruimte geplaatst. Dat klopt met Johannes’ verhaal in Johannes 3. Hij vertelt alleen maar dat Nicodemus in de nacht naar Jezus toekwam. Geen nadere plaatsaanduiding.
Johannes vermeldt uitdrukkelijk dat het nacht was toen Nicodemus kwam. Dat kan vele betekenissen hebben. Het kan erop duiden dat zijn gang naar Jezus eigenlijk het daglicht niet verdroeg, omdat een Farizeeër nu eenmaal niet bij Jezus in de leer ging. Het kan natuurlijk ook gewoon een aanduiding zijn van het tijdstip waarop het gesprek plaatsvond. Maar dat ligt juist bij Johannes niet voor de hand. Bij hem hebben vele woorden een dubbelzinnige betekenis: naast de gewone inhoud hebben zij een goddelijke lading. Welnu, even tevoren zegt Johannes dat Jezus naar Jeruzalem was gekomen ter gelegenheid van het paasfeest (2:13). Suggereert Johannes dat het gesprek tussen Jezus en Nicodemus zich afspeelde in de paasnacht? Het onderwerp van gesprek lijkt dat te bevestigen. Het gaat erom opnieuw, van boven, geboren te worden, uit water en geest. Juist zoals ooit de hele schepping geboren werd, toen Gods Geest over de wateren zweefde! Is dat niet wat christenen vieren in de paasnacht?
Er is dus veel voor te zeggen dat we ons bevinden in de paasnacht. Misschien wordt dat nog eens geïllustreerd door wat Johannes even verderop in zijn tekst optekent: ‘Wie de waarheid doet, gaat naar het licht…’ (3:21). Dat is precies wat Nicodemus doet: vanuit de nacht waarin hij verkeert (wellicht de nacht van het ongeloof?) is hij naar het licht gegaan in de persoon van Jezus. Met dat woord immers wordt Jezus aangeduid in de aanvang van Johannes’ evangelie: dat Hij het licht was: ‘In Hem was leven en het leven was het licht van de mensen’ (1:4).
Wanneer we nu het beeld aandachtig beschouwen, valt ons op dat beide mannen lijken te zwijgen. Het zijn veeleer Jezus’ handen die spreken. Ze maken een zegengebaar. Ze wekken de indruk dat ze Nicodemus het liefst in de goede richting zouden willen duwen, maar Jezus houdt zich beschroomd in. Waar Jezus zijn ogen heeft neergeslagen, kijkt Nicodemus nog met lege ogen in de verte. Hij denkt na over wat hij gehoord heeft. Zijn hoofd lichtjes opzij in Jezus’ richting, in de luisterhouding. Hij weet het allemaal zo net nog niet; zíet het nog niet. Het mooie van de afbeelding zit hem ook in het feit dat Jezus niet de aandacht op zichzelf richt, maar Nicodemus een perspectief wil bieden, toekomst, visioen in de verte.
Misschien durf ik het aan mijzelf te herkennen in Nicodemus. Dan zou ik mogen geloven dat Jezus achter mij staat, zich rakelings intiem naast mij bevindt; mij met zachte, tedere hand in de richting stuurt van…? Van mijn levensvisioen?
Een laatste detail. Zowel Jezus als Nicodemus zijn afgebeeld op blote voeten. Grijpt de kunstenaar daarmee terug op de middeleeuwse beeldtaal? Daar zijn blote voeten symbool voor het gaan van Gods weg. Zo werden de apostelen zeer dikwijls afgebeeld met blote voeten: dat duidde aan dat ze volgeling van Jezus waren. Gaat dat hier ook op? Dan zou dat betekenen dat Nicodemus Jezus al volgt met zijn voeten (hij is immers vanuit de nacht naar het licht toegekomen!), waar zijn ogen en begrip klaarblijkelijk zo ver nog niet zijn…
*******
Met toestemming overgenomen van www.beeldmeditaties.nl.
Gustav Hagelstange: Gesprek tussen Jezus en Nicodemus, 1948, klei. Paderborn, Duitsland, privébezit.
Dries van den Akker s.j. (1945-2022) werd geboren op 3 april 1945 in Delft. Hij studeerde filosofie in Nijmegen en theologie in Amsterdam en Parijs. Hij ontving de priesterwijding in 1976 in Groningen. In 1977 studeerde hij af met een doctoraalscriptie over patristiek en catechese aan de KTHA in Amsterdam. In 1983 deed hij zijn laatste geloften. Lesgeven zat hem in het bloed. In 2020 verscheen zijn boek Ga anders denken over het Evangelie van Markus. Tot aan zijn overlijden was hij redacteur van webmagazine Ignis. Lees meer
*******
KUNSTNIEUWS
ARTWAY BLOG – ‘Abraham en het offer van Isaak: een beeldverhaal’ door Marleen Hengelaar-Rookmaaker. Dit beeldverhaal vertelt de geschiedenis van het offer van Isaak letterlijk in beelden, namelijk d.m.v. schilderijen met steeds een korte toelichting. Dit materiaal leent zich goed voor een presentatie in een samenkomst of dienst, zo nodig aangevuld of ingekort. Lees hier
OPEN CALL PLATFORM KERK & KUNST – Platform Kerk & Kunst organiseert in samenwerking met de Jacobikerk in Utrecht de expositie "Zoals een mantel om mij heen geslagen". De titel is ontleend aan een lied van Huub Oosterhuis. De expositie zal lopen van oktober tot in december 2024. Kunstenaars worden opgeroepen om werk te maken over echt contact en compassie, als tegenhanger tegen het massale online contact. Digitale inleverdatum is uiterlijk 22 juni 2024. Een ballotagecommissie maakt een selectie op thema, artistieke kwaliteit en plaatsingsmogelijkheden. Op 21 september 2024 vindt de fysieke selectie uit het digitaal gekozen werk plaats. Dat werk wordt geëxposeerd in het Noorderkoor van de Jacobikerk. Meer info vind je op onze website, daar kun je je werk ook aanmelden. www.platformkerkenkunst.nl
SYMPOSIUM EN EXPOSITIE PLATFORM KERK & KUNST – zaterdag 5 oktober. Zoals een mantel om mij heen geslagen. Deze regel komt uit een lied van Huub Oosterhuis en dit lied heeft het Platform Kerk & Kunst geïnspireerd om samen met de Jacobikerk in Utrecht in het najaar een expositie te organiseren. Op zaterdag 5 oktober wordt deze expositie geopend met een symposium en jij kunt daar bij zijn. Noteer de datum alvast in je agenda, meer informatie over het aanmelden volgt. In onze tijd van veel eenzaamheid neemt de behoefte aan echt contact toe. Al eeuwenlang speelt de kerk een rol in contact: de zichtbare ontmoeting tussen mensen onderling en de ontmoeting tussen God en mens. Daarom willen de Jacobikerk en het Platform Kerk & Kunst met een expositie aandacht vragen voor het verlangen naar echt contact en geborgenheid. www.platformkerkenkunst.nl
SYMPOSIUM FIGURA DIVINA: IS KUNST WOKE? – 19 september in de Geertekerk te Utrecht: een symposium over moraal in kunst en literatuur. Twee voorbeelden uit februari 2023. De kinderboekenauteur Pim Lammers trad terug als dichter voor de komende Kinderboekenweek. Hij werd geattaqueerd van radicaal-rechtse en conservatief-katholieke zijde, maar ook door een organisatie als ‘Free a Girl’, omdat hij pedofilie zou verheerlijken. In dezelfde maand ontstond heftige discussie over het besluit van de Britse erven van Roald Dahl om zijn kinderboeken te onderwerpen aan correctie door ‘inclusive sensitivity readers’. In het verleden speelden zich heftige morele debatten af rond het werk van een componist als Richard Wagner, beeldend kunstenaars als Emil Nolde, Pablo Picasso, Ai Weiwei, Judy Chicago, auteurs als Louis-Ferdinand Céline, Knut Hamsun, Vladimir Nabokow, Gerrit Achterberg, Lucebert. Alle reden om de ingewikkelde thematiek rond kunst, literatuur en moraal bespreekbaar te maken – een debat dat vooral in de literatuurwetenschap al geruime tijd gaande is. Door een subsidie zijn de deelnamekosten verlaagd naar 25 euro. https://figuradivina.org/2024/03/26/symposium-is-kunst-woke-inschrijving-geopend
MARON HILVERDA IN ZELHEM – Deze zomer exposeert Maron Hilverda schilderijen in de Lambertikerk. Dit mooie rijksmonument stamt uit de 14e eeuw, staat middenin het levendige centrum van Zelhem en is iedere maandag t/m zaterdag open voor bezoek. Op 14 juni om 19.30 uur zal zij hier een rondleiding met een korte lezing over haar werk verzorgen. Zij sluit dit af met een klein creatief opdrachtje voor iedereen die dat leuk vindt. Het kerkje op zich is al een bezoekje waard, samen met deze lezing zal het een mooie avond gaan worden. Dus weet je hartelijk welkom.
MARIUS VAN DOKKUM IN HATTEM – T/m januari 2025. Grappige illustraties over Opa Jan van Marius van Dokkum in het Anton Pieck Museum in Hattem. Marius van Dokkum is vooral bekend als schilder, maar hij is opgeleid als illustrator. Hij combineert het schilderen in olieverf nog altijd met het illustreren. Met name in de wintermaanden, als er minder daglicht is om bij te kunnen schilderen, werkt hij aan de illustraties voor zijn Opa Jan prentenboeken. Marius is een groot bewonderaar van het werk van Anton Pieck. Dat maakt een expositie met zijn illustraties in het Anton Pieck Museum extra bijzonder. Lees meer
MUSEUM HELMANTEL IN WESTEREMDEN – T/m 2 november staan “De Kerken van Helmantel” centraal in Museum Helmantel te Westeremden. Al vele jaren inspireren de prachtige en vaak eenvoudige middeleeuwse kerken en kloosters Helmantel in grote mate. Vele bezoeken aan het buitenland, maar zeker ook naar de kerken in de directe omgeving van Westeremden hebben geleid tot een ruime collectie van vaak grote markante schilderijen. Het zijn zowel interieurs van de Romaanse- en vroeg Gotische bouwstijl van grote beroemde gebouwen, zoals van het Zuid-Franse klooster “Le Thoronet”, maar ook van heel eenvoudige dorpskerken, die in hun intieme sfeer zo aantrekkelijk zijn. Museum Helmantel is geopend t/m 2 november 2024 op donderdag-, vrijdag- en zaterdagmiddag. Gedurende het museumseizoen worden er op een aantal donderdagen in Museum Helmantel exclusieve rondleidingen inclusief lunch georganiseerd. Klik hier voor meer informatie, beschikbare data en aanmeldingsformulier. Op 24 mei houdt Henk Helmantel een lezing over “De Kerken van Helmantel”. Lees meer
Dat middeleeuwse kerken een grote inspiratiebron zijn voor Henk Helmantel is te zien tijdens de tentoonstelling “De Kerken van Helmantel”. Meerdere van deze kerken staan in de nabije omgeving van Westeremden en zijn zeer de moeite waard om zelf te bezoeken. Gelijktijdig met de tentoonstelling zullen t/m 2 november 2024 in de kerken, of in sommige gevallen buiten, de schilderijen van Helmantel als afbeeldingen (giclées) te zien zijn. Er zijn twee fietsroutes (46 en 35 km) uitgewerkt die langs deze kerken voeren. Lees meer
OBERGUMMER KERKJE – T/m 2 juni. In het mooie Winsum staat vlak achter de winkelstraat het oude Obergummer Kerkje. Daar hangt een Ploeg expositie over het Groninger Landschap. Open van 11-17 uur.
‘GEDREVEN DOOR DE GEEST’ VAN ANNEKE KAAI IN ELBURG – Van 18 mei tot en met 31 augustus 2024 presenteert Museum Sjoel Elburg, Graaf Hendriksteeg 2, ‘Gedreven door de Geest’ van kunstenares Anneke Kaai. Twee bekende series zijn deze zomer voor het eerst sinds dertig jaar weer te zien in Museum Sjoel Elburg: de Schepping en de Tien Geboden. Anneke Kaai-van Wijngaarden (1951) studeerde na een klassieke opleiding aan de Gooise Academie voor Beeldende Kunsten op de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Inspiratie met een hoofdletter betekent voor Anneke Kaai ‘ingeblazen worden door de Geest van God.’ Gedreven door de Geest geeft zij in haar werk uitdrukking aan gevoelens die de Bijbel en aanverwante thema’s bij haar oproepen. Ze wil met haar kunst mensen in beweging zetten en gesprekken op gang brengen. Het werk van Anneke Kaai is te classificeren als symbolisch-abstract, waarin kleuren, vormen, lijnen en figuratieve elementen samenkomen. Ze maakte naam om bepaalde thema’s in ‘serievorm’ te gaan schilderen. Ieder werk verbeeldt een onderdeel van zo’n thema, een Bijbelboek of een deel daarvan. Twee bekende series zijn deze zomer voor het eerst sinds dertig jaar weer te zien in Museum Sjoel Elburg: de Schepping en de Tien Geboden. Tegelijkertijd worden acht van de dertig portretten van Bijbelse vrouwen getoond. Het geheel is een combinatie van symbolisch-abstract tot expressief. Komende zomer zal Anneke Kaai een aantal keren in Museum Sjoel Elburg aanwezig zijn om een toelichting te geven op haar werk. Dit wordt via www.sjoelelburg.nl aangegeven.
ANNEKE KAAI IN RHENEN – T/m 28 september, Cunerakerk Rhenen: expositie Anneke Kaai over de Openbaring van Johannes. De 24-delige serie ‘Openbaring in beeld’ is in Rhenen ontstaan, mede geïnspireerd door een preek van haar man ds. J. Kaai. Deze werken, die wereldwijd bekend zijn geworden door de vele boeken, haar website (www.annekekaai.nl) en internet, hebben na ruim 30 jaar hun weg naar de Cunerakerk in Rhenen weer teruggevonden. Openingstijden: woensdag t/m vrijdagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur, zaterdag: 10 tot 12 uur en van 13.00 tot 16.00 uur. Kijk altijd op www.pknrhenen.nl of er geen huwelijks- of begrafenisdienst is! Een toelichting op haar werk is aanwezig.
EXPOSITIE JEDI NOORDEGRAAF – Tot 1 december is in de Kerk aan het Lint, Alendorperweg 103, Utrecht, de expositie Harteklop, Psalmen aan het Lint van Jedi Noordegraaf te zien. Kunstenaar Jedi Noordegraaf verbeeldt psalmen in gelaagde, kleurrijke werken. In de Kerk aan het Lint zijn kunstwerken van 25 psalmen te zien en zijn ook een aantal eigentijds iconen opgenomen. De expositie is gratis te bezoeken. Tijdens activiteiten in de Kerk aan het Lint én tijdens speciale openingstijden waar bezoekers worden verwelkomd en wegwijs gemaakt worden langs de expositie. Op de volgende vrijdagen van 10.00-12.00 uur: 26 april, 24 mei, 21 juni, 19 juli, 16 augustus, 13 september, 11 oktober, 8 november én op de volgende zaterdagen van 13.00-15.00 uur: 11 mei, 8 juni, 6 juli, 31 augustus, 28 september, 26 oktober, 23 november. Zie www.kerkaanhetlint.nl voor eventueel gewijzigde openingstijden.
IN DE DOM – T/m 13 juni: Gedachten op de wind, tentoonstelling in de Dom van Utrecht met tekeningen en grafisch werk Willem Witteveen. Willem Witteveen was hoogleraar Encyclopedie van het Recht aan de Tilburg University en senator in de Eerste Kamer. Op 17 juli 2014, dit jaar tien jaar geleden, kwam hij samen met zijn vrouw en dochter om het leven bij de MH17 ramp. Wat weinigen weten is dat Willem Witteveen naast zijn werk een begaafd beeldend kunstenaar was. Vele gedachten legde hij vast in tekeningen en grafisch werk op papier. Zijn tekeningen zijn vluchtige en heldere visuele beelden bij gedachten die Willem bij zijn werk en de samenleving had en zijn grafisch werk is doortastend wat kleur en vorm betreft en gaat meer in de richting autonoom werk. Klik hier voor meer informatie.
BOEK VAN MAKOTO FUJIMURA – Makoto Fujimura, Kunst + geloof, Een theologie van creatie. Utrecht: Kokboekencentrum Non-Fictie, 2024. In Kunst + Geloof onderzoekt de wereldberoemde Japanse schilder Makoto Fujimura de essentiële rol van creativiteit in het spirituele leven. Na meer dan dertig jaar schilderen en creëren in zijn studio onthult Fujimura hoe zijn artistieke proces theologisch van aard is, doordrenkt van gebed en lof. Hij benadrukt dat creatie een spirituele daad is die ons inzicht verschaft in de diepte van Gods genade. Het boek put uit diverse bronnen, van de Bijbel tot T.S. Eliot en de Japanse Kintsugi-techniek, en biedt een unieke kijk op het christelijk geloof. Hardcover, 192 p. €22.99.
PROJECT OVER MODERNE KATHOLKIEKE KERKEN – De fotograaf Jamie McGregor Smith verbaasde zich over de uitgebreide moderne bouwkunst van de Katholieke kerk en maakte er een boek en een video over: https://www.jamiemcgregorsmith.com/sacred-modernity. Zie ook de op ArtWay al behandelde moderne Katholieke architectuur, zoals in Emmerich, Rome, Kerselare, Duffel, Westmalle, Belo Horizonte, Wachendorf, Maassluis, Den Bosch, Tenerife, Caplutta Sogn Benedetg en Roosenberg.
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS