Wieneke, Rick - BM - Grady van den Bosch

Rick Wieneke: Fountain of Tears

Fontein van Tranen

door Grady van den Bosch

Fountain of Tears (fontein van tranen) is een Holocaustmonument dat oorspronkelijk is gebouwd in de Zuid-Israëlische plaats Arad. Dat is de woonplaats van de kunstenaar die het maakte, Rick Wieneke. In Wienekes leven kwamen zijn bekering tot Jezus en het contact met het Joodse volk, waaronder Holocaustslachtoffers, op hetzelfde moment bij elkaar. Hij was gegrepen door het feit dat slechts drie jaar na de Holocaust de staat Israël werd gesticht, een reden om naar Israël te gaan op zijn 21ste. Hij is er nooit meer weggegaan. Wieneke zag het als een roeping van God om Fountain of Tears te maken. Hiertoe bezocht hij verschillende malen Auschwitz-Birkenau en sprak hij met vele Holocaustoverlevenden.

Fountain of Tears is een gebeeldhouwde dialoog tussen het lijden van de kruisiging van Jezus en het lijden in de holocaust. Het is een muur van 20 x 4 meter (lengte x hoogte) die bestaat uit zeven panelen van steen met op elk paneel een reliëf van de gekruisigde Jezus. Elk reliëf verwijst naar één van de zeven kruiswoorden van Jezus. De panelen zijn steeds afgescheiden door een stenen zuil, bestaande uit veldstenen, zes in totaal. Deze vormen een gedenkteken voor de zes miljoen joden die zijn omgekomen in de Holocaust. Vóór elk kruisbeeld staat een levensgroot bronzen beeld van een overlevende van de holocaust, kaalgeschoren en in de gestreepte kledij van de concentratiekampen. Zij reageren met hun houding en expressie elk op een van de kruiswoorden van Jezus. Uit de stenen zuilen sijpelt water (als tranen), water dat naar zes olijfbomen wordt geleid en daar nieuw leven mogelijk maakt. Dit verwijst in Ricks ogen naar Gods ontferming met zijn volk na de Holocaust, concreet gemaakt in de stichting van de nieuwe staat Israël. Het sijpelende water verwijst naar de titel van het monument, die teruggaat op Jeremia 9:1: “Ach, was mijn hoofd maar een waterval, mijn oog een bron van tranen: dag en nacht zou ik huilen over de doden van mijn volk.” (NBV)

Rick Wieneke wil met dit monument de vraag oproepen of er een relatie is tussen het lijden van Jezus en het lijden in de Holocaust. Is er een overeenkomst tussen deze twee vormen van pijn? Wieneke wil de compassie van Jezus met het lijden van de Joodse mensen in de Holocaust verbeelden. Tijdens het creëren van de reliëfs van de gekruisigde Christus maakte hij bij elk kruiswoord ruimte voor een creatieve meditatie om zo te ontdekken of er in dat kruiswoord een relatie met de Holocaust besloten lag. Het monument is meer als een vraag hierover bedoeld dan als een antwoord en tegelijk geeft Wieneke het vanuit een diep geloof vorm.

Zo is het kruiswoord van het middelste paneel: “Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?” Rick sprak met veel Holocaustoverlevenden en velen van hen vroegen zich af waar God was in de verschrikkingen van de kampen. Dit is verbeeld in de bronzen figuur die voor het reliëf van dit kruiswoord staat. Hij heeft in een houding vol wanhoop zijn rug naar de gekruisigde gekeerd. En zo heeft Rick steeds een verband gelegd tussen de kruiswoorden en een aspect van de Holocaust.

Er zijn twee versies van dit monument. De eerste versie staat zoals gezegd in de plaats Arad, de woonplaats van Wieneke in Israël. De stenen panelen zijn hier gemaakt van Jeruzalemsteen. Een tweede versie staat bij de ingang van Birkenau, een deel van concentratiekamp Auschwitz. Hierbij zijn de stenen panelen gemaakt van grijze steen uit de omgeving, die de as van de verbrande slachtoffers symboliseert. Wieneke was zeer terughoudend in het maken van het tweede monument, omdat hij eigenlijk vond dat die plek aan de Joden toebehoorde. Maar toen een Poolse vriend hem vertelde dat er een stuk grond vrijkwam, zag hij dat opnieuw als een roeping. Deze versie staat in een gesloten gebouw, met een Israëlische vlag erop. Uit piëteit wordt er geen enkele reclame voor gemaakt. Het is aan eenieder zelf om al dan niet het gebouw binnen te gaan.

Zowel christenen als Joodse mensen en Holocaustoverlevenden bezoeken het monument. Doorgaans is men zeer onder de indruk. Zoals de overlevenden die zich in bovengenoemd middelste kruiswoord herkennen: “Hoe wist je dit?”, is vaak hun reactie naar Wieneke. De kunstenaar heeft met dit persoonlijke kunstwerk zijn geloof in Christus en zijn compassie voor de Holocaustslachtoffers en – overlevenden in een dialoog bij elkaar gebracht. Ieder kan daar eigen gedachten bij hebben.

*******

Rick Wieneke: Fountain of Tears, steen, brons en water, 20 x 4 m. In Arad, Israël (2008) en bij Auschwitz-Birkenau, Polen (2018).

Rick Wieneke (1955) is geboren in Canada en woont in Arad, Israël. Na het lezen van het boek Exodus van Leon Uris raakte hij gefascineerd door het Joodse volk en de rol van God bij het ontstaan van de staat Israël. Hij ging in 1977 zelf naar Israël en verbleef 7 jaar in een kibboets. Daar kwam hij tot geloof en begon hij met beeldhouwen. Samen met zijn vrouw Dafna besloot hij uiteindelijk tot een leven als fulltime kunstenaar en ging hij zich helemaal aan het beeldhouwen te wijden. Zij verlieten daarvoor de kibboets. Het werk van Rick Wieneke is over de hele wereld te vinden. Zijn grootste werk is Fountain of Tears.

Grady van den Bosch is Master of Education in Arts en werkt vanuit haar eigen bedrijf Studio Grady Art & Arteducation als kunsteducator, muziekeducator en kunstenaar. Zij is bestuurslid van het landelijke Platform Kerk & Kunst en lid van de werkgroep van Arsprodeo. Zij was verschillende jaren coördinator van de kunstcommissie van de Oosterlichtkerk en de Protestantse Gemeente in Huizen. Grady van den Bosch is redacteur bij ArtWay.

ArtWay beeldmeditatie 3 mei 2020