ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Marina Abramovic, The Kitchen V: Carrying the Milk

ArtWay beeldmeditatie 3 maart 2024
 
 
Marina Abramovic, The Kitchen V: Carrying the Milk
 
 
Tot rust komen
 
door Stefan Belderbos
 
Voor een groot wit raam in een lichte, vervallen keuken staat een vrouw, gekleed in een lange zwarte jurk. De jurk laat alleen haar handen en hoofd onbedekt. De vrouw houdt haar ogen strak gericht op de kom in haar hand. Een kom die tot de rand toe is gevuld met melk. Zij staat stil. Alleen de panden van haar jurk bewegen en haar handen trillen soms een beetje: een paar druppels melk morsen over de rand. Je ziet en voelt dat de vrouw tot het uiterste gaat om de kom zo stil mogelijk te houden. Tien minuten staat zij zo, bijna bewegingloos. Maar dan slaat de vermoeidheid even toe. Zij verandert haar houding een klein beetje om haar verkrampte spieren te ontlasten. Daardoor stroomt de melk onherroepelijk over de rand van de kom op haar jurk.
 
Dit is de performance The Kitchen V; Carrying the Milk uit 2009 van Marina Abramovic. Het is een videoperformance, opgenomen zonder publiek in een verlaten Karthuizer nonnenklooster in Spanje. De performance is een ode aan de mystica Theresa van Avila die beschreef hoe zij door Gods hand werd opgetild terwijl zij in de keuken aan het werk was. Abramovic nam in het klooster een reeks video’s op, waarvan dit een van de meest verstilde is. Door haar kleding en haardracht ziet zij er zelf uit als een van de nonnen die vroeger het klooster bevolkten. In de twaalf minuten die de film duurt, gebeurt er weinig. Wanneer iemand mij kort het verhaal zou vertellen over dit werk en de lengte van de film erbij zou vermelden, dan zou ik niet gedacht hebben dat ik hem zou uitkijken. Toch heb ik dat wel gedaan: moeiteloos. En dat is omdat de video ook een minder makkelijk te beschrijven laag heeft. Wat je ziet is dat de kunstenaar zich tot het uiterste concentreert op haar handeling van niet bewegen. En die concentratie kon ik voelen terwijl ik keek, die concentratie zorgde ervoor dat ik meeleefde.
 
De performance deed mij denken aan Japanse Zen meditatie, waar degene die mediteert probeert het hoofd leeg te maken. Je richt je aandacht volledig op het ademhalen en het zitten. Want juist in deze stilte en rust kun je de transcendentie ervaren: eenheid en verbinding met jezelf en met de Ander. Dit naar binnen keren sluit aan bij de veertigdagentijd waar wij door gebed en meditatie proberen de essentie op het spoor te komen en in de stilte op zoek te gaan naar wat er in relatie tot jezelf, anderen en God écht toe doet. Eenvoudig is dit echter niet. Al snel blijkt dat de gedachtestroom in je hoofd je meevoert. Al heel snel ben je bezig met wat er gisteren is gebeurd en wat je morgen wilt gaan doen. De kom melk, met een bijna glad rimpelloos oppervlak, zag ik als een mooi symbool voor de tot rust gekomen gedachtestroom. Maar de rimpelingen en het overstromen laten zien hoe moeilijk dit is.
 
Net als het bijna onmogelijk is om je armen en handen zonder hulpmiddel lange tijd stil te houden, zo geldt dat ook voor de geest. Wie leeft, beweegt. Het maakt uiteindelijk niet uit hoe ervaren je bent, hoeveel je mediteert: deze hele simpele opgave, je aandacht volledig in het hier en nu houden, blijft het moeilijkste wat er is. Zelfs voor een kunstenaar en moderne mystica als Abramovic voor wie meditatie en ‘stil zitten’ een onlosmakelijk onderdeel zijn geworden van haar leven en werk. In het MoMa in New York liet zij in 2010 zien dat zij zich drie maanden lang, zes dagen per week, bewegingsloos kon concentreren op de bezoekers die één voor één voor haar gingen zitten. Met Carrying the Milk laat zij zien hoe moeilijk deze inspanning eigenlijk is en maakt zij dit geestelijk proces zichtbaar. Ook als toeschouwer ondervind je hoe lastig het is om je aandacht tien minuten lang op de kom met melk en de kunstenaar gericht te houden. Zo is dit werk een uitnodiging om in het hier en nu van de veertigdagentijd de verbinding met jezelf en de Ander te ervaren.
 
*******
 
Marina Abramovic, The Kitchen V: Carrying the Milk, 2009, videoperformance, 12'42''.
 
Marina Abramovic (1946) is een Servische performancekunstenaar. Zij begon haar carrière in de jaren ’70. In haar werk onderzoekt zij de relatie tussen de performer en het publiek, de grenzen van het lichaam en de vermogens van de geest.
 
Het werk: The Kitchen V: Carrying the Milk is van 17 februari tot en met 30 maart 2024 te zien in Hengelo tijdens de Stations of the Cross expositie. Zie www.facebook.com/artstationsofthecross
 
Stefan Belderbos is beeldend kunstenaar. Zijn werk bestaat uit fotografie, installaties, video en performancekunst. Daarnaast schreef en regisseerde hij enkele toneelstukken op het grensvlak van theater en performance. In 2010 promoveerde hij aan de Universiteit Leiden op een onderzoek naar performancekunst, liturgie en de religieuze ervaring.
 
*******
 
KUNSTNIEUWS
 
NIEUW ARTWAY BLOG – ‘Hoe kunst werkt’ door Hilary Brand en Adrienne Dengerink Chaplin. In hoofdstuk 13 van het  boek Art and Soul gaan de schrijvers in op de vraag hoe kunst gedefinieerd zou kunnen worden. Wat hebben een standbeeld van Michelangelo, een schilderij van Matisse en een installatie van Damien Hirst gemeenschappelijk zodat ze onder een en dezelfde noemer gevangen kunnen worden? Voor velen is dit inderdaad niet mogelijk en wordt de vraag dan ook als irrelevant afgedaan. Voor estheticus Calvin Seerveld gaat het echter niet zozeer om de vraag ‘wat’ kunst is als om de vraag ‘hoe’ kunst werkt. Lees meer
 
STATIONS OF THE CROSS HENGELO OP RTV OOST – Lees een kort artikel en bekijk een video. Meer informatie:
 
STATIONS OF THE CROSS HENGELO – T/m 30 maart op vrijdag- en zaterdagmiddag van 12:00 uur tot 16:00 uur. De internationale tentoonstelling Stations of the Cross vindt in 2024 – na edities in Londen, Washington DC, New York, Amsterdam, Deventer en Toronto – in Hengelo plaats. Deze hedendaagse kunstpelgrimage verbeeldt de weg van kwetsbaarheid en levenskracht. De wandelroute Stations of the Cross voert als een Via Dolorosa door de voormalige industriestad Hengelo langs veertien kunstwerken die doen denken aan de kruiswegstaties over Jezus’ lijden en sterven. De wandeling is een kunstzinnige, contemplatieve pelgrimstocht. Elke stap en elk kunstwerk herinneren eraan hoe kwetsbaar de mens is. Oorlog, onrecht en eenzaamheid zijn van alle tijden, maar altijd weer zullen er mensen zijn die zich inzetten voor vrede, gerechtigheid en naastenliefde. Veertien kunstenaars verbeelden het lijden van Jezus en van mensen in onze tijd. De route voert de bezoekers langs culturele, historische, maatschappelijke en religieuze organisaties in Hengelo. Meer informatie (ook over de te lopen route): zie https://faces-isee-faces.nl/, https://www.facebook.com/artstationsofthecross of via e-mailadres info@faces-isee-faces.nl.
 
MARINA ABRAMOVIC IN HET STEDELIJK – 16 maart t/m 14 juli, Stedelijk Museum Amsterdam: Marina Abramović. Dompel je onder in de wereld van de legendarische Marina Abramović, in het grootste overzicht ooit in Nederland! Ruim 60 sleutelwerken tonen de ontwikkeling van het indrukwekkende oeuvre van de pionier van de performancekunst in de afgelopen vijftig jaar: van haar vroege werk, dat ze maakte in het voormalige Joegoslavië en in Amsterdam, tot de baanbrekende performances met haar partner Ulay en het solowerk waar ze nog steeds actief mee is. Lees meer
 
ATELIERKERKJE GINNUM – 2024 zal het 15e jaar zijn waarin het Middeleeuwse kerkje in Ginnum (in Friesland) beschikbaar is als atelier voor beeldend kunstenaars. Tientallen kunstenaars ervoeren deze unieke ruimte al eerder als een bijzondere gelegenheid om meerwaarde en richting te geven aan hun persoonlijk beeldende ontwikkeling. Als kunstenaar blijf je niet ongevoelig bij het besef dat de ruimte waarin je werkt al achthonderd jaar gebruikt is als ontmoetingsplaats met de God van hemel en aarde, de God van de Bijbel. Een ruimte die van christelijke inspiratie getuigt, vormt ook in deze tijd van verharding, polarisatie en crises wereldwijd, een uitdaging tot visuele (her-)bezinning op geloofs- en levensvragen over tijd en eeuwigheid. Het kerkje prikkelt je daarbij om je eigen werk misschien van andere accenten te voorzien. Heel veel kunstenaars gingen jou op deze plek van intense inspiratie al voor. Heb je belangstelling om je gedurende 1 of 2 weken onder te dompelen in deze inspirerende ambiance, dan kun je je vanaf nu aanmelden en meer informatie vragen bij Henk Pietersma via art@henkpietersma.nl. Het gaat om weken vanaf 29 april t/m 14 oktober. Wacht niet te lang, omdat het principe geldt: ‘Wie het eerst komt, het eerst maalt.’ Voor wat betreft je verblijf: Er is een piepklein keukentje en toilet. Er is geen verwarming. Logeren of overnachten in de kerk is niet mogelijk. Voor verblijfsmogelijkheden kun je een lijstje met adressen opvragen. De kosten voor gebruik van het kerkje bedragen dit jaar €75,00 per persoon per week, van maandag t/m zaterdag. Alleen bij een reservering van twee aaneensluitende weken, is de ‘tussenzondag’ inclusief. Alle andere zondagen is het kerkje niet in gebruik. www.henkpietersma.nl
 
DE SCHEPPING VAN DE WETENSCHAP – T/m 2 juni, Museum Catharijneconvent, Utrecht: De schepping van de wetenschap. Tussen religie en wetenschap heeft het altijd geknetterd. De twee hebben innig samengewerkt maar kunnen ook keihard botsen. En tot op de dag van vandaag hebben ze onverwacht veel met elkaar gemeen. Hoe zit dat? Ga vanaf februari 2024 mee op een fascinerende reis door de geschiedenis. Dwaal langs eeuwenoude wetenschappelijke instrumenten, zeldzame manuscripten en intrigerende kunst. Ontdek hoe de ontwikkeling van de moderne wetenschap in West-Europa niet kan worden begrepen zonder kennis over de invloed van religie. Je wordt uitgenodigd om steeds met een andere blik naar de geschiedenis en naar jezelf te kijken. www.catharijneconvent.nl
 
DAVITHA VAN DE KUILEN – T/m Pinksteren, expositie in Leiden, Marekerk, hartje centrum. Wat is er te zien? Een serie kunstwerken passend bij de 40-dagentijd en van mijn nieuwste werk een aantal grote doeken. Openingstijden expositie: iedere zaterdag 14.00-16.00 en zondag na de dienst (met koffie) 11.00-12.30u.
 
HENDRIK ANTONIUS TER REEGEN – 2 maart t/m 26 mei, Veenkoloniaal Museum Veendam: Hendrik Antonius ter Reegen. Zijn heiligenbeelden, preekstoelen, banken, doopvonten en andere kerkmeubels zijn tot op de dag van vandaag te zien in kerken in het noorden van Nederland, maar zijn naam is nog maar bij weinigen bekend: de beeldhouwer Hendrik Antonius ter Reegen werkte vanaf 1922 tot aan zijn dood in 1973 in zijn werkplaats aan het Boven Oosterdiep in Veendam. Ter Reegen maakte zijn leven lang werken voor veel katholieke en enkele protestantse kerken in Nederland en soms daarbuiten. Het grootste deel van zijn kerkelijke werk is te vinden in Noord-Nederland, en in het bijzonder in de Groninger en Drentse Veenkoloniën. Het meeste ervan stamt uit de periode tussen 1925 en 1950. In deze door gastconservator Jacolien Wubs samengestelde tentoonstelling, maken we kennis met de ontwerpschetsen, heiligenbeelden, meubilair en vrij werk van ter Reegen. www.veenkoloniaalmuseum.nl
 
OPEN ATELIER HARM VISSER – Op zaterdag 9 maart ben je in Nijkerk van harte welkom tussen 10 en 17 uur. De koffie en thee staan klaar. Ik ontmoet je graag! https://www.harmvisserart.nl/
 
BETHELKERK SCHEVENINGEN –17 maart 19.00 uur (deuren open om 18.30 uur), De Nieuwe Passie, unieke combinatie van kunst en muziek: Zeven laatste woorden van Haydn met foto’s van Corbino. In de veertigdagentijd vindt in de Scheveningse Bethelkerk, Jurriaan Kokstraat 175, een bijzondere voorstelling plaats. Orkest Ars Musica onder leiding Patrick van der Linden voert ‘De zeven laatste woorden’ van Joseph Haydn uit. De muziek wordt gecombineerd met indrukwekkende foto’s en teksten van fotograaf Corbino onder de titel ‘De Nieuwe Passie’. Dankzij steun van fondsen is de entree vrij. Corbino is de artiestennaam van Maarten Corbijn (1959). Hij werd geboren als derde zoon van een predikant en een verpleegkundige. Vanaf de jaren tachtig werkt hij als fotograaf. In veertig jaar kunstenaarschap groeide hij uit tot één van beste fotografen van ons land. Zijn manshoge foto’s worden opgehangen in de kerkzaal. Op het projectiescherm zijn wisselende beelden te zien. De voorstelling vindt plaats in de periode die voorafgaat aan Pasen. Voor Corbino is dit bij uitstek een tijd om bezinnende vragen te stellen. Aan de hand van de foto’s zal hij het publiek meenemen in de vragen die hij zichzelf stelt: ben ik niet te ijdel geweest, te hoogmoedig of te gulzig in hoe ik leef en te werk ga? De fotograaf vertelt daarnaast over de achtergronden van zijn werk. In combinatie met de muziek ontstaat een indrukwekkende voorstelling. Dit met de bedoeling dat oude en nieuwe verhalen over lijden en verrijzenis voor de bezoekers dichtbij komen en tot reflectie en verstilling leiden. Toegang: Gratis, kaarten reserveren wel noodzakelijk. Website: www.denieuwepassie.nl
 
REGIE REMBRANDT – T/m 26 mei 2024 in Museum Rembrandthuis, Amsterdam: Regie Rembrandt. Ontdek in deze tentoonstelling de theatrale technieken die Rembrandt gebruikte om verhalen te vertellen en hoe hij als een regisseur scènes in zijn kunstwerken, naar zijn hand zette. Rembrandt was een meesterlijke verhalenverteller, niet in woorden maar in beeld. Hiervoor gebruikte hij technieken die ook in het theater werden ingezet, zoals gezichtsuitdrukkingen, gebaren, belichting, kostuums en attributen. En hij ging op zoek naar het moment waarop de spanning te snijden is – de ultieme suspense. In de tentoonstelling Regie: Rembrandt zet Museum Rembrandthuis Rembrandts rol als regisseur van zijn kunstwerken voor het eerst in de schijnwerpers. En wordt duidelijk hoe 17de-eeuwse schilders en theatermakers elkaar inspireerden. Voor de tentoonstelling komt een aantal topstukken naar Museum Rembrandthuis, uit onder andere het Staatliche Museen zu Berlin, Mauritshuis en The Kremer Collection.
 
BOEK REGIE: REMBRANDT – Rembrandt was een meesterlijke verhalenverteller, niet in woorden maar in beeld. Hiervoor gebruikte hij technieken die ook in het theater werden ingezet, zoals gezichtsuitdrukkingen, gebaren, belichting, kostuums en attributen. En hij ging op zoek naar het moment waarop de spanning te snijden is: de ultieme suspense. Ga in het boek Regie: Rembrandt met Rembrandt naar het theater in de belangrijkste stad van zijn tijd, Amsterdam. Lees over het straattheater, de herfstkermis en de Amsterdamse Schouwburg die in 1638 de deuren opende, en ontdek hoe schilders en theatermakers elkaar inspireerden in de zeventiende eeuw. In dit boek komt de bruisende theaterwereld in zeventiende-eeuws Amsterdam tot leven en worden enkele personen op Rembrandts schilderijen geïdentificeerd als destijds ‘wereldberoemde’ acteurs. En voor de eerste keer wordt Rembrandts rol als regisseur van zijn kunstwerken in de schijnwerpers gezet. Regie: Rembrandt verschijnt ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in Museum Rembrandthuis, van 2 maart t/m 26 mei 2024. Klik hier voor het inkijkexemplaar. € 29,95.
 
WORKSHOP GRADY VAN DEN BOSCH – Workshop TWEELUIK maken: Monoprint & Gedicht. We gaan aan de slag om een tweeluik te maken bij een filosofisch thema. We maken een kunstwerk met een techniek voor monoprint, waarbij we met stukjes plastic zak acrylverf drukken op papier. En we maken een bijpassend gedicht in 3 stappen. Dit concept heb ik ook toegepast in een deel van mijn boek Alles wat zacht was, wat je misschien kan inspireren. Ik zorg voor voorbeelden, maar je kunt ook helemaal je eigen idee volgen. 
Workshop: Monoprint & Gedicht
Datum & Tijd: Zaterdag 15 juni 13.30 - 16.30 uur (uiteindelijke tijden kunnen nog iets afwijken)
Locatie: De Duif in Huizen
Kosten: 57,50 euro (inclusief alle materialen, koffie/thee/lekkers)
Deelnemers: Minimaal 3, maximaal 5
Aanmelden: Uiterlijk 1 juni bij gradyvandenbosch@kpnmail.nl

BOEK DE KATHEDRALENBOUWERS – Georges Duby, De kathedralenbouwers. Gorredijk: Uitgeverij Noordboek, 2024. Het standaardwerk van Georges Duby, nu in de allermooiste full colour-uitgave ooit. De kathedralenbouwers is hét meesterwerk over ontwikkelingen in de middeleeuwse kunst in Europa. In dit alom geprezen boek – hiervoor het eerst in een zeer rijk geïllustreerde editie – schetst de beroemde mediëvist Georges Duby een rijk cultuurhistorisch portret van een complex en schitterend tijdperk. Hij voert zijn lezers langs romaanse kloosters uit de tijd dat monniken het middelpunt van het culturele en geestelijke leven vormden, via de majestueuze kathedralen uit de gotiek, naar de profane veertiende-eeuwse paleizen. Op beeldende wijze beschrijft hij allerlei kunstuitingen; van koninklijke graven in de kathedraal van Saint-Denis tot de schitterende glas-in-loodramen van Chartres, de fresco’s van Giotto en de sterrenmantel van Hendrik de Tweede. Alle kunstwerken blijken sleutel tot een beter begrip van de sociologische omstandigheden en de mentaliteit van de middeleeuwer. GEORGES DUBY (1919-1996) behoort tot de meest invloedrijke historici en middeleeuwenkenners van de twintigste eeuw en was vanaf de jaren zeventig tot aan zijn overlijden een van de prominentste Franse intellectuelen. Hardcover, 440 p., € 49,90.
 
CASPAR DAVID FRIEDRICH IN HAMBURG – T/m 1 april, Kunsthalle, Hamburg: Caspar David Friedrich. Kunst voor een nieuwe tijd. Ter gelegenheid van de 250ste verjaardag van Caspar David Friedrich (*1774 Greifswald - 1840 Dresden) presenteert de Hamburger Kunsthalle de jubileumtentoonstelling CASPAR DAVID FRIEDRICH. Kunst voor een nieuwe tijd. Het biedt de meest uitgebreide tentoonstelling van het werk van de belangrijkste Duitse romantische kunstenaar sinds vele jaren. De focus van de tentoonstelling ligt op het thematische Friedrich-retrospectief met ruim 60 schilderijen, waaronder talrijke iconische sleutelwerken en ongeveer 100 tekeningen, evenals geselecteerde werken van zijn kunstenaarsvrienden. Het centrale thema is de nieuwe relatie tussen mens en natuur in Friedrichs landschapsafbeeldingen. Ook kijken ongeveer 20 hedendaagse kunstenaars met hun werken naar de romantiek, hun begrip van de natuur en de kunst van Friedrich, bijvoorbeeld in de vorm van video's, foto's en grootschalige installaties. Lees meer
 
ARTWAY NIEUW ENGELS BLOG – Book review by Nigel Halliday of Jeremy S. Begbie, ABUNDANTLY MORE:  the theological promise of the arts in a reductionist world. Baker Academic, 2024. ‘This book starts with the theme, highlighted by a number of recent writers, that the Enlightenment has led to a reduced way of understanding the world, which in turn fails to account for our lived experience. Christianity, by contrast, not only makes sense of but celebrates richness and diversity in creation and society. Read more
 
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier 
 
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
 
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS