ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Henri Matisse: Chapelle du Rosaire
ArtWay beeldmeditatie 27 augustus 2023
Henri Matisse: Chapelle du Rosaire, Vence, Frankrijk
Verlangen naar rust
door Willem de Vink
Henri Matisse prees zichzelf gelukkig dat hij elke ochtend wakker werd met het mediterrane licht, nadat hij besloten had om aan de Franse Rivièra te gaan wonen. Hij werkte daar in ruime, hoge kamers. Uiterst geconcentreerd deed hij dat, 'als een dokter', zoals zijn model en assistente Lydia Delektorskaya zei.
Matisse was vaak ziek. Toch straalt zijn werk een en al levensvreugde uit. Je voelt het als je voet zet in de Chapelle de Rosaire, die ook wel 'de Matisse Kapel' genoemd wordt. Matisse werd gevraagd dit bouwwerk in Vence, een paar kilometer van Nice, te ontwerpen, van de architectuur tot de glas-in-lood ramen, muurschilderingen, kleding voor de priesterdienst, de complete inrichting, stoelen, tafels, lampen, altaar, kruis, alles.
Matisse hield het simpel, niet alleen omdat hij al op leeftijd was, daar hij 77 was toen hij aan dit project begon. Hij was in zijn leven door allerlei artistieke fasen gegaan, van impressionistisch tot bijna abstract, en telkens etaleerde hij in vorm en kleur zijn tijdloze grootsheid. Maar nu had hij zijn stijl zo ver vereenvoudigd en tot de essentie teruggebracht dat wat hij maakte bijna kinderlijk zou zijn als het niet zo trefzeker was. Hij wilde dat zijn werk rust uit zou stralen, vooral rust.
.png)
En rust heeft deze kapel. Alles aan het gebouw oogt licht. De muren zijn wit. De muurschilderingen die de wanden sieren bestaan enkel uit zwarte lijnen. Ze ogen kinderlijk eenvoudig, alsof ze zonder moeite zijn gemaakt, maar Matisse schilderde ze wel vanuit zijn rijke ervaring. Daarnaast was hij beperkt omdat hij vanuit een rolstoel moest werken, met zijn penseel aan een stok gebonden. We zien op een van de glanzende tegelwanden de veertien kruiswegstaties, samengebracht in één compositie. Op een andere wand is in dezelfde lijnvoering een madonna met kind neergezet, omringd door wolken. Voor het glas-in-lood gebruikte Matisse maar drie kleuren, geel, groen en blauw, zodat het licht sereen vanuit de vensters de ruimtes in zou vallen. Er moest rust van het project uitgaan. Zijn hele leven had Matisse in zijn werk gezocht naar rust voor zijn rusteloze ziel, naar 'een prettige leunstoel', zoals hij zijn kunst noemde. Hier moest die rust eindelijk gevonden worden.
Het kapelproject was op gang gekomen nadat Matisse had gehoord dat hij kanker had. Zijn verpleegster, Monique Bourgeois, trad in als non in een Dominicaans klooster. Daar werd Matisse de mogelijkheid geboden voor zijn bouwwerk. Dominicanen vervullen sinds 1216 de opdracht om, zoals zij zeggen, 'door middel van onderwijs, media, wetenschap en kunst het evangelie van Jezus Christus te verkondigen omwille van het geluk van mensen.' Het is wonderlijk dat Matisse op het einde van zijn leven zijn eigen bijdrage zou leveren aan deze opdracht. Het zou hem zelf de grootste voldoening schenken.
Kunstenaars zijn met hun instinct voor schoonheid in staat om een verlangen op te roepen naar een wereld die nog komen moet. Matisse deed dat met zijn evenwichtige composities en verbluffende kleurgebruik. Toen hij nauwelijks nog kon staan veranderde hij papierknipsels in prachtige collages die een paradijselijke sfeer oproepen. De kapel in Vence (waaraan hij werkte van 1947 tot 1952) was zijn apotheose, ook wat hemzelf betreft, omdat hij hiermee kunst en geloof samenbracht. Hij stierf op 84-jarige leeftijd en liet de kapel achter als, in zijn eigen woorden, zijn 'meesterwerk'.
En ons meesterwerk? We zouden thuis zelf zo'n kapel kunnen creëren, een ruimte waar we tot rust kunnen komen, omdat we er alle afleiding hebben uitgebannen. Het kan ook zijn dat we die rust in ons hart vinden, omdat we geleerd hebben om ons te concentreren op Jezus' liefde voor ons, waar we ons ook bevinden. Matisse deed er een leven lang over om alles wat er niet toe deed af te pellen. Wij mogen ontdekken dat in het bijzijn van Jezus alles wat er niet toe doet vanzelf van ons afglijdt. De rust die hij geeft is genoeg.
*******
Henri Matisse: Chapelle du Rosaire (de Rozenkranskapel), 1947-1952, Vence, Frankrijk.
Doorlezen: Matteüs 11:28-30; Matteüs 6:25-34; Hebreeën 4:10; Psalm 131; Psalm 139.
Henri Matisse (1869-1954) was een Franse kunstschilder en beeldhouwer. Hij wordt in Saint Quentin geboren als zoon van een graanhandelaar. Hij studeert rechten in Parijs en werkt daarna als klerk bij een advocaat in Saint Quentin. In zijn vrije tijd volgt Henri Matisse tekenlessen op de plaatselijke kunstschool. Tijdens een ziekte in 1890 krijgt hij van zijn moeder een doosje olieverf. Enkele jaren later schrijft hij zich in bij de Académie Julian in Parijs. Later studeert Henri Matisse bij Gustave Moreau en de École des Beaux-Arts. 1905 is het jaar waarop de naam Matisse plots en voorgoed op de voorgrond treedt. Hij wordt gezien als de grondlegger van het fauvisme, een stijl met fel contrasterende kleuren naast elkaar zonder enige overgang, waarbij de harde confrontaties niet getemperd worden. Tevens werd er geen rekening meer gehouden met het perspectief. In 1930 maakt hij een reis naar de Verenigde Staten en reist door naar Tahiti. Op dit eiland ontdekt hij een ander soort licht. Het is voor hem “un gobelet d'or profond dans lequel on regarde” (een diepe gouden kroes waarin men staart). Bij zijn terugkeer verhuisde hij in 1938 naar Nice. Na een moeilijke chirurgische ingreep voor een kankergezwel in 1941 geven de dokters hem nog slechts zes maanden te leven. Matisse besluit voortaan nog slechts te doen waar hij zin in heeft, zonder rekening te houden met wat de anderen van hem verwachten of eisen. Aldus worden de jaren 40 een periode waarin er een sluitende overeenkomst komt tussen de tekening en het kleurengebruik. Hij wordt bijgestaan door zijn verpleegster Monique Bourgeois, die ook zijn model wordt. Na een zware chirurgische ingreep wordt Henri Matisse aan het einde van zijn leven aan zijn bed gekluisterd. Op bed ontwikkelde hij het papierknipsel tot kunstvorm: Matisse schildert met schaar en lijm.
Willem de Vink (Utrecht, 1957) is spreker, schrijver en tekenaar. Zijn stripboek Jezus Messias werd al in meer dan 200 talen uitgebracht. Ook schreef hij het boek Dit is liefde, Vincent. Onlangs publiceerde hij het boek In het hoofd van de maker, Creativiteit, Kunst, Kerk.
*******
NIEUWS
GELOOF IS IN DE MODE, CONFERENTIE VAN DE BLAUWE KOEPEL – 7 oktober 2023 vanaf 13.00 uur. 12.30 inloop met koffie, L’ Abri in Eck en Wiel. De Blauwe Koepel is een christelijke leergemeenschap die vorming binnen en buiten het onderwijs wil versterken, door een integratie van kunst, filosofie en theologie.Ben jij actief in het onderwijs, als CKV-docent, in de kunsten, de mode, in de filosofie of theologie? Als je daarnaast ook nog eens avontuurlijk bent ingesteld, dan is dit voor jou. Graag nodigen we je uit voor een bijzondere conferentie over een uitdagend thema. We hebben twee zeer hoogstaande sprekers uitgenodigd: Professor Dr. Robert Covolo uit Los Angeles en Professor Dr. Jan van der Stoep. Covolo zal via een digitale verbinding met ons in gesprek gaan over zijn boek Fashion Theology. Dr. Jan van der Stoep is hoogleraar christelijke filosofie en gespecialiseerd in de hermeneutiek. Hij neemt ons mee in de denkwereld van de interpretatie door te reageren op het betoog van Covolo. We belichten de thematiek niet alleen in de gesprekken, maar gaan deze ook zelf ervaren in een mode-expositie en het praktisch bezig zijn met de kunstvorm mode. Het zelf maken en het uitwisselen draagt bij aan verdieping en reikt tegelijk ideeën aan voor werkvormen. Bovendien is het een plezierige mogelijkheid om even "uit het hoofd" te zijn. Kosten: 70,- euro (als je kan declareren), 25 euro (als je niet kan declareren). Lunch en diner naar keuze: 5 euro per maaltijd, contant te voldoen. Aanmelden: info@deblauwekoepel.nl . Meer informatie: www.deblauwekoepel.nl
EXPOSITIE MÉRIE RIJNBERK IN GORINCHEM – In de Grote Kerk, Groenmarkt 7 te Gorinchem is tot en met 10 september a.s. de expositie ‘Ademruimte’ met natuurlijke en zogeheten re-use materialen. Deze zijn kenmerkend voor het werk van beeldend kunstenaar Mérie Rijnberk uit Rhenoy. De weloverwogen symboliek in vorm en materiaal geven een extra dimensie aan haar werk. “Bezoekers triggeren, om ze aan te zetten tot nadenken en verdieping. Hiervoor heb ik het thema ‘Ademruimte’ gekozen en uitgediept ter inspiratie voor verschillende kunstwerken. Deze komen in de kerk, een serene ruimte, goed tot hun recht. En hier ervaren mensen ook vaak rust en stilte, wat past bij het thema.'' Op vele manieren wordt het thema onder de aandacht gebracht met diverse soorten materiaal, bv. leisteen, judaspenning of bamboe. Open: woensdag van 11.00-16.30 uur en zaterdag van 13.00-16.30 uur én op de Culturele Zondag 10 september 13.30-16.30. Info: www.rijnberkhof.nl
EXPOSITIE JEDIE NOORDEGRAAF IN ARNHEM – T/m zondag 10 september, Koepelkerk, Jansplein 60, Arnhem: expositie Levenslied van Jedie Noordegraaf. Laat je raken door Psalmen. De Koepelkerk is ’s middags open op dinsdag, vrijdag, zaterdag en zondag van 12u-16u. Er is ook een kaartenset van de 10 psalmen verkrijgbaar. https://koepelkerk.nl/nieuws/expositie-levenslied/
OPEN ATELIER BIJ HANNELIEKE VAN DE BEEK – Zaterdag 2 en zondag 3 september houdt Hannelieke van de Beek open atelier bij haar thuis op Bergweg 2 in Leersum. Van harte uitgenodigd tussen 12 en 17 uur. Ze laat textielkunstwerken, mixed-media, glas, kunstkaarten en boekjes zien. De kunstwerken zijn ook te huur. Zie ook Hanneliekevandebeek.exto.nl
OPEN MONUMENTENDAG NEDERLAND – Elk jaar in het tweede weekend van september zijn duizenden prachtige monumenten in heel Nederland gratis toegankelijk voor iedereen. Open Monumentendag 2023 zal plaatsvinden op zaterdag 9 en zondag 10 september, het thema is Levend Erfgoed. Er is in het hele land van alles te zien en te beleven, voor zowel jong als oud. Dit jaar is het twintig jaar geleden dat het UNESCO verdrag voor de Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed is gesloten. We kunnen immaterieel erfgoed – oftewel levend erfgoed – omschrijven als de culturele gebruiken, tradities en ambachtelijke vaardigheden die mensen van huis uit hebben meegekregen, die zij zich eigen hebben gemaakt en die zij op hun beurt weer willen doorgeven. Dit immateriële erfgoed is – anders dan de stenen van een monument – voortdurend in beweging en verandert mee met de tijd én van beoefenaar tot beoefenaar. Deze ambachten, tradities en gebruiken zijn vaak onbewust al aanwezig in de monumenten, maar maken wij dit jaar nóg zichtbaarder tijdens Open Monumentendag. Denk bijvoorbeeld aan het ambacht van de molenaar, ijzersmeden, de Anansi verteltraditie, Gregoriaanse zang, fanfares,poffertjes of Indische rijsttafel; (levend) erfgoed verbindt ons allemaal. Informatie over alle monumenten en activiteiten
OPEN MONUMENTENDAG BELGIË – Op 10 september is het weer zo ver: dan trekt Vlaanderen er voor de 35e keer op uit op Open Monumentendag. Er zijn meer dan 1000 activiteiten om uit te kiezen. Alles draait dit jaar rond immaterieel erfgoed. Je ontdekt de verhalen en tradities achter onze monumenten. Die gekoesterd worden, mee evolueren met de tijd en springlevend blijven tot vandaag. En je ontmoet de mensen die zich er met hart en ziel voor inzetten. Trek je naar gaststad Sint-Niklaas? Pik je een kioskconcert mee? Duik je in ons gezamenlijke programma met Dag van de architectuur? Of ga je voor een actieve beleving met het gezin? Het kan allemaal: Open Monumentendag is er voor iedereen en bovendien helemaal gratis. Meer informatie
GRADY VAN DEN BOSCH GRATIS ONLINE WORKSHOPS – Er staan drie online workshops op Grady’s website:
1. Beeldend Bezinnen met Muziek, Religieus
Psalmensymfonie van Igor Strawinsky
2. Kunst Kijken & Maken
Hedendaagse Kunst uit Museum de Pont
3. Muziek in de verf!
Van Bach tot Fado!
Bij elke workshop is er een uitgebreid stappenplan. Leuk als je laat weten dat je een workshop "doet" en de resultaten met Grady deelt! Deze workshops kan zij ook op uitnodiging bij jou in de buurt en met jouw groep verzorgen. Neem contact op voor de mogelijkheden. https://gradyvandenbosch.nl/online-workshops/
NIET VERGETEN:
EXPOSITIE KWETSBAARHEID EN KRACHT IN ZEELAND – In Boerderijgalerie De Osseberg, Singelweg 11, Grijpskerke bij Sint Laurens is van 19 augustus t/m 23 september werk van vier kunstenaars te zien. De titel van de expositie verwijst naar het werk van Leendert Houtekamer (1956-2020): in zijn portretten komen beide eigenschappen kwetsbaarheid en kracht aan het licht. Houtekamer boetseerde portretten in klei, later ontstonden complete mensfiguren. De vroegste zijn expressief van aard, bij zijn modellen zocht hij later vooral naar verstilling. Piet Kamerik (1928-2019) werkte in stilte aan een eigenzinnig oeuvre, dat nooit eerder werd tentoongesteld. Nauwkeurige observatie ligt ten grondslag aan het werk, maar de verbeelding spreekt een woordje mee: vaak heeft de voorstelling iets geheimzinnigs. Adri Geelhoed (1957) heeft uitsluitend het Zeeuwse landschap als thema. Zijn panoramische doeken zijn figuratief, maar enigszins geabstraheerd. Tijs Huisman (1945) maakt kleine plastieken in brons. Het meeste werk is gemaakt via de ‘verloren was-methode’, d.w.z. dat er van elk werkstuk maar één exemplaar bestaat. Opening van de tentoonstelling zaterdag 19 augustus om 15.00 u. In de galerie is het boek Levenswerk over Leendert Houtekamer te koop. Openingstijden: donderdag, vrijdag, zaterdag 14-17 u. en op afspraak.
ODE AAN ANTWERPEN – T/m 17 september in het Catharijneconvent in Utrecht. Kom naar de oogverblindende tentoonstelling Ode aan Antwerpen. Het geheim van de Hollandse meesters. Hierin ziet u aan de hand van ruim tachtig Vlaamse en Hollandse topstukken uit de zestiende en zeventiende eeuw de enorme invloed van Vlaamse schilders op de Hollandse schilderkunst. Lees meer
KEES DE KORT IN BENNEKOM – Expositie ‘Wat de Bijbel ons vertelt’. Van 4 augustus – 28 oktober 2023 zullen in de Oude of Sint-Alexanderkerk te Bennekom afbeeldingen tentoongesteld worden die Kees de Kort maakte voor de Kijkbijbel. In de Kijkbijbel zijn de 28 bijbelverhalen opgenomen, die het NBG aanvankelijk in losse delen uitgaf voor kinderen met een verstandelijke beperking als de serie Wat de Bijbel ons vertelt. De illustraties werden gemaakt door de Bergense kunstenaar Kees de Kort (1934-2022) en hebben bijgedragen aan de grote bekendheid van de serie. De tekeningen in de Kijkbijbel hebben iets speciaals. De Kort ontwikkelde zijn unieke stijl door zijn eigen zoons te observeren bij het tekenen. De inmiddels wereldberoemde illustraties laten vooral de mensen zien, hun gezichtsuitdrukkingen en de gebaren die ze maken. Ze zijn in rustige vlakken opgezet, in afwisselende en felle kleuren. In deze expositie worden uit zes Bijbelverhalen – twee uit het Oude en vier uit het Nieuwe Testament – steeds enkele illustraties getoond. Kinderen onderling en hun (groot)ouders worden uitgedaagd om met elkaar in gesprek te gaan en de verhalen compleet te maken. De expositie besteedt ook aandacht aan Kees de Kort als kunstenaar en de enorme verspreiding van Wat de Bijbel ons vertelt in bijna 100 talen. Daarnaast zullen er activiteiten voor kinderen zijn rondom deze expositie. Meer informatie hierover verschijnt op www.expooudekerk.nl/nevenactiviteiten. De tentoonstelling is geopend op vrijdag en zaterdag van 11.00 – 16.00 uur en op woensdagmiddag van 13.30 – 16.00 uur. Toegang is gratis. Let op! Incidenteel kan de tentoonstelling gesloten zijn i.v.m. ander gebruik van de kerk. Dit wordt aangegeven op de website www.expooudekerk.nl/agenda.
ANNEKE KAAI IN VIANEN – T/m 15 oktober 2023. Vorig jaar heeft Anneke haar 70ste verjaardag gevierd. Dit viel samen met haar 50-jarig jubileum als kunstenaar. Om dit te markeren werd ze uitgenodigd voor een grote overzichtstentoonstelling in de Oude Kerk van Delft. Er was veel vraag om weliswaar in een wat afgeslankte vorm deze expositie nogmaals te organiseren. De keuze viel op de Grote kerk van Vianen. De expositie is t/m 15 oktober 2023. De kerk is open op wo-vrij-za-zo 14.00 uur – 16.30 uur. Anneke Kaai is aanwezig op 22 juli - 19 augustus en op 11 oktober van 14.00 uur – 16.30 uur. Het is van belang om voorafgaande aan een bezoek de website van de kerk te bekijken. Hierop staan eventueel afwijkende openingstijden vermeld. Te denken valt aan: opnames- rouw- en trouwdiensten. Het stadje Vianen is de moeite waard om te bezoeken. Bovendien kunnen bezoekers van de expositie deze combineren met bijv. een koor- of orgelconcert. www.grotekerkvianen.nl
TENTOONSTELLING BROEDER JOZEF BOSSAERT – ‘Inkt en papier maken samen goede sier’. Tentoonstelling grafisch werk broeder Jozef Bossaert. Een broeder-marist die vooral schilder-graficus was en naam maakte in Nederland, dat was Jozef Bossaert. Geboren in Gent in 1915, trad hij in 1932 in bij de maristen. In 1948 behaalde Bossaert in Gent zijn diploma Sierkunst en Grafische Vormgeving, dat hij in de eerste plaats ten dienste stelde van zijn congregatie. Dat deed hij vooral in Nederland, meer bepaald in Nijmegen, waar de maristen hem in 1955 naartoe stuurden. In 1968 werd de broeder van zijn pedagogische taken ontheven en kon hij zich volledig aan zijn kunst wijden. Hij was de drijvende kracht achter het Open Atelier De Westerhelling in Nijmegen, waar hij lessen en workshops gaf voor jongeren en volwassenen. Hij organiseerde tentoonstellingen en culturele avonden om zo een brug te bouwen tussen België en Nederland. In 1987 keerde Bossaert terug naar België, naar de broedergemeenschap in Habay-la-Vieille. Ook daar begon hij een open atelier. In 2006 overleed hij. De artistieke productie van Jozef Bossaert is veelzijdig en zeer omvangrijk. Hij had een voorliefde voor hout- en linosneden. Tussen 1973 en 2003 publiceerde hij een vijfenzeventigtal bibliofiele uitgaven. Ze vormen het hart van de Bossaert-collectie van KADOC, waaruit het KADOC-KU Leuven tot 15 september een selectie presenteren. Meer info over de tentoonstelling
LITURGIE +, DE DYNAMISCHE BETEKENIS VAN HET KERKGEBOUW – Dit symposium zal plaatsvinden op donderdag 12 oktober 2023 a.s. te Nijmegen. Veel christelijke gemeenschappen in Nederland en West-Europa worstelen met het behoud, de financiering en de (her)bestemming van hun kerkgebouw. Veel kerkgebouwen kregen inmiddels een andere functie: supermarkt, appartementencomplex, sportschool – het komt allemaal voor. Maar speelt bij de keuze voor een nieuwe bestemming de oorspronkelijke functie van het gebouw ook een rol? Dat is de vraag die centraal staat op het symposium. Aanknopend bij de oorspronkelijk functie van het gebouw, de liturgie, wil dit symposium op zoek gaan naar de meervoudige betekenis en functie van het kerkgebouw. Welke betekenissen heeft het kerkgebouw in een laatmoderne samenleving? Hoe kunnen liturgie, ruimte en meervoudige betekenis en gebruik elkaar versterken in deze tijd? Welke nevenfuncties zijn er mogelijk? Hoe verhouden deze zich inhoudelijk en ruimtelijk tot de liturgie? Het symposium gaat uit van het Genootschap voor Liturgiestudie en de Liturgische Kring, in samenwerking met Luce Tilburg University. Sprekers zijn prof. dr. Bert Daelemans s.j. (Universidad Pontificia Comillas, Madrid), dr. Sam Goyvaerts (Tilburg School of Catholic Theology) en ds. Hans Uytenbogaardt (o.a. oud-secretaris Eredienst en oud-lid Bouw- en Restauratiecommissie van de PKN). Verder wordt ingegaan op een aantal praktijkvoorbeelden. Het symposium vindt plaats in de Stevenskerk te Nijmegen, donderdag 12 oktober 2023, 10.00-16.00 uur. Kosten: € 40,00 (studenten: € 10,00). Inschrijving. Meer informatie
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS