ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Jean-Franҫois Millet: Het Angelus
ArtWay beeldmeditatie 8 december 2024
Jean-Franҫois Millet: Het Angelus
Oproep tot gebed
door Juliet Benner
Het Angelus is een gebed dat het mysterie van de incarnatie of menswording van Christus gedenkt. In de 13e eeuw ontstond de gewoonte het Angelus drie keer per dag te reciteren: bij zonsopgang, om twaalf uur ’s middags en bij zonsondergang, steeds aangekondigd door klokgelui. De gelovigen werden zo opgeroepen hun activiteiten te staken en God te danken voor het reddende werk van Christus. Millet zelf zag hoe zijn eigen vader dag in dag uit gehoor gaf aan de oproep van de klokken, stopte met zijn werk en eerbiedig met zijn pet in zijn hand het Angelus bad.
Het Angelus is samengesteld uit de woorden die de engel (angelus) Gabriel spreekt tot Maria als hij de geboorte van Jezus aankondigt: ‘Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen’ (Lucas 1:31), haar respons: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd’ (Lucas 1:38), gevolgd door Johannes 1:14: ‘Het Woord is mens geworden en heeft bij ons gewoond, vol van goedheid en waarheid, en wij hebben zijn grootheid gezien, de grootheid van de enige Zoon van de Vader,’ telkens afgewisseld met het Weesgegroet gebed (Ave Maria).
Neem nu voordat we verder gaan eerst de tijd om Het Angelus van Millet goed te bekijken. Ga het beeld binnen en probeer zoveel mogelijk details op te merken. Breng jezelf tot rust, alsof je net de kerkklokken hebt horen luiden met hun oproep tot gebed.
Het schilderij toont een boer en boerin in het veld tijdens de avondschemering. In de verte zien we vaag een stad. Het is een moment van diepe eerbied. Al het werk is abrupt gestopt; de man en vrouw staan gebogen en stil. De man heeft zijn pet afgedaan, vol aandachtige aanbidding. Ook de vrouw buigt haar hoofd en houdt de krachtig gevouwen handen dicht tegen zich aan. Hoewel ze diep in eigen gebeden verzonken zijn, zijn ze ook met elkaar verbonden in een heilig verbond.
Kijk nu naar de omgeving rond de twee. Bij hun voeten staat een grote mand aardappelen. De man heeft zijn hooivork in de grond gestoken. Achter de vrouw staat een kruiwagen met de oogst van de dag. In de mistige verte zien we de toren van de dorpskerk. Misschien waren het de klokken van deze kerk die het goede nieuws van het vleesgeworden Woord verkondigden en opriepen tot gebed. De lucht wordt goudgekleurd door het licht van de avondzon en nauwelijks zichtbare vogels fladderen weg in de rechterbovenhoek van het schilderij.
Alles in dit werk nodigt uit tot rust en meditatie. De figuren zijn bewegingsloos en hebben hun gereedschap losgelaten. Het landschap is volkomen vlak en niets beweegt, behalve de vogels ver weg in de lucht. De tijd lijkt stil te staan en we worden ons bewust dat dit een bijzonder en heilig moment is. Voor deze biddende mensen met de ogen van hun hart gericht op God is de wereld vaag geworden, opgelost in hemels licht. De gloed in de lucht, symbolisch voor de heerlijkheid van God, lijkt hun nederige dagelijkse werk met glans en waardigheid te overgieten.
De warmte van de avondlucht die dit echtpaar omhult nodigt ook ons uit om ons werk neer te leggen en onze aandacht op God te richten. Kijkend naar dit kunstwerk voel ik mezelf opgetild in de weidse ruimte van Gods liefde en genade. De aandachtige rust van deze twee figuren trekt me de stilte binnen. Ik voel me aangetrokken tot het geloof van dit boerenechtpaar. Het inspireert me om vaker korte momenten te nemen om op te zien naar Gods aangezicht.
*******
Jean-Franҫois Millet: Het Angelus (1857-1859), olieverf op doek, 55.5 x 66 cm, Musée d'Orsay, Parijs.
Jean-Franҫois Millet (1814-1875) werd geboren in een Franse boerenfamilie. Zijn ouders maakten dagelijks lange uren als landarbeiders. Zijn liefde voor de natuur en de Bijbel werden in hem aangewakkerd door zijn diepgelovige ouders en grootmoeder. Millet voelde zich in het bijzonder aangetrokken tot de mooie prenten in de familiebijbel, die een inspiratiebron vormden voor veel van zijn schilderijen. Zijn talent werd opgemerkt door zijn vader en de plaatselijke pastoor, die hem goed onderwijs lieten volgen. Thuis in de mythologie, Grieks en Latijn, Shakespeare en Milton, de klassieke mystici en de Bijbel (die hij ‘het schildersboek’ noemde), werd hij aangemoedigd in zijn geloof te groeien zodat ‘heel zijn verlangen zou zijn om God in gedachte, woord en daad te dienen’. Zijn grootmoeder drukte Millet op het hart om te ‘schilderen voor de eeuwigheid en de aanwezigheid van God nooit uit het oog te verliezen’. Veel van Millets werk gaf het boerenleven weer, zodat hij vaak ‘de boerenschilder’ is genoemd. Het Angelus is een weerspiegeling van zijn eigen kindertijd met de traditionele gebeden van zijn geloof en cultuur.
Deze meditatie is overgenomen uit Contemplative Vision: A Guide to Christian Art and Prayer van Juliet Benner. Copyright(c) 2011 Juliet Benner. Met toestemming van InterVarsity Press PO Box 1400 Downers Grove, IL 60515. www.ivpress.com
Voor meer informatie over dit boek: klik hier
Juliet Benner leidt regelmatig retraites en workshops in Australië, Nieuw-Zeeland en Hong Kong. Ze is opgeleid als kunstenaar en geestelijk coach en was consultant in kunst en geloof bij Carey Centre op de campus van de University of British Columbia (Vancouver). Ze woont in Victoria, B.C., Canada. Ze laat mensen zien hoe ze het Woord kunnen ontmoeten aan de hand van woorden uit de Schrift en christelijke kunst gebaseerd op bijbelpassages.
*******
KUNSTNIEUWS
ARTWAY BOEKENLIJST 2024 – Ook dit jaar stelden we een lijst samen van boeken op het raakvlak van kunst en geloof die dit jaar uitkwamen. Klik hier
MUZIKALE ADVENTSKALENDER – Elke dag een vakje met muziek en een verhaaltje. Samengesteld door Marit Broekroelofs van het Margaretha Consort. U kunt hem hier openen en downloaden: ADVENTSKALENDER
ART FOR ADVENT 2024 – For the past few years, Dr. James Romaine, Professor of Art History at Lander University, has posted art reflections for each Sunday of advent. This year’s Art for Advent examines the work of the Italian Renaissance artist Raffaello Sanzio, who is known as Raphael. One of the most celebrated figures in the history of Christianity and the visual arts, Raphael’s art visualizes a perfected state of grace. The four videos explore how Raphael developed a unique method of graceful harmony that was exceptionally suited for devotional images that inspire the viewer’s spiritual refreshment. More Info
RIETEKE HOOGENDOORN IN BUREN – 11 t/m 15 december (13 december gesloten), In de Synagoge, Kniphoek 14, Buren: Bijbelse kunst door het oog van een naald. Toegang vrij. Openingstijden: 13 – 17 uur. https://quiltkapel.nl/
BANKSY IN MIDDELBURG: 13 december – 15 december, Galerie SmithArt, Singelstraat 13, Middelburg: Banksy in de spotlight. Richard Hessink, biograaf van Banksy, zal aanwezig zijn voor signeersessies van zijn cataloque raisonné : 6000 foto’s verdeeld over 2000 pagina’s plus index, samen drie delen in een cassette. En waarachtig, er zijn enkele werken van Banksy te zien! Naast Banksy tonen zeven kunstenaars: Raymond van Bohemen, Marcel van Gorkom, Sander Groen, Joost de Jonge, Tineke Smith, Jacques Tange en Zest hun hommage aan Banksy naast enkele eigen werken. Galeriehouders uit o.a. Engeland, Duitsland en Nederland die verbonden zijn met Banksy zijn present. Zaterdag 14 december 14.00 is ter gelegenheid van dit unieke event een symposium in de Oostkerk Middelburg www.deoostkerk.nl. Aanwezig zijn auteur Richard Hessink en de grootste verzamelaar van Banksy uit Kopenhagen. Dit is hét moment waarop U alle vragen kunt stellen over deze mysterieuze kunstenaar die steeds weer het wereldnieuws haalt als hij ons zijn geëngageerde visie op de wereld laat zien. Streetart vol poëzie, humor en tragiek. Toegang gratis. Bekijk het programma
EEN AVOND MET PAUL VAN DONGEN EN WILLEM JAN OTTEN IN TILBURG – 13 december, van 20 tot 22u (inloop 19:30u, uitloop tot 22:30u), St. Jozefkerk (Heuvel), Heuvelring 122, Tilburg: een inspirerende avond met lezingen, muziek en een tentoonstelling. Aanleiding voor deze avond is de tweede druk van het succesvolle boek Wie zeggen de mensen dat Ik ben van Willem Jan Otten en Paul van Dongen. In 33 dubbelkunstwerken portretteren Otten en Van Dongen verschijningen van Christus in de hedendaagse kunst. De Brabantse kunstenaar Paul van Dongen, dichter en essayist Willem Jan Otten, hoofdredacteur van Katholiek Nieuwsblad Anton de Wit, en diaken en Volzin-recensent Cor Sinnema zullen op deze avond spreken. Naast de lezingen kunt u genieten van muziek door het fagot-ensemble Samdoel (Ineke Keultjes en Thijs van Gestel) en een expositie van Paul van Dongen, die door de kunstenaar zelf wordt toegelicht. Tevens is er een boekentafel van uitgeverij Skandalon aanwezig. De toegang is gratis. Wel graag aanmelden: info@parochiedegoedeherder.nl. Meer info over boek en deze avond: www.skandalon.nl/wiezeggen
LEZING MIDDELEEUWSE KUNST UTRECHT – 23 januari, 14.00 uur, Museum Catharijneconvent, Utrecht: De herwaardering van middeleeuwse kunst. Na de Renaissance en de Reformatie was middeleeuwse kunst in Nederland eeuwenlang uit de gratie. 'In de ban van de middeleeuwen' laat zien dat verzamelaars de vergeten madonna’s en kruisigingsscènes in de 19de eeuw weer ontdekten. Conservator René de Kam gaat in op de herwaardering van de middeleeuwse kunst. Reserveer nu
DAVITHA VAN DE KUILEN IN LUNTEREN – t/m 29 december, Maranathakerk, Hertenlaan 37, Lunteren: expositie: Alles in mij wacht… met schilderijen van Davitha. Een expositie van Davitha van de Kuilen voor bezieling in de adventsperiode. In de adventstijd leven we toe naar het kerstfeest, de komst van Jezus als klein weerloos kind naar deze aarde. Hij brengt licht, waar het duister is, Hij heelt waar gebrokenheid is, Hij geeft perspectief waar alles uitzichtloos lijkt. De schilderijen van Davitha verbeelden de verwachting van advent: wij verlangen naar licht, in een wereld waarin we duisternis ervaren. Wij hopen op vrede in ons leven als wij verdriet hebben. Wij verlangen naar thuiskomen als wij van slag zijn of verstoord. Op zondag 1 december komt Davitha om aansluitend na de ochtenddienst over haar werken te vertellen en samen met haar man een lied te zingen. Te bezoeken op vrijdag van 10.00-12.00 uur en op zondag rondom de kerkdienst van 10.00 en 19.00 uur. Lees meer
KERSTSTALLEN IN ZEIST – t/m 12 januari 2025 is er in het Museum Het Hernhutter Huis, Lageweg 27, Zeist een bijzondere verzameling kerststallen te bewonderen. De tentoonstelling is samengesteld uit particuliere verzamelingen. Er is een grote diversiteit aan kerststallen te zien voor wat betreft materialen, vormen (kleuren) en herkomst. Zowel antieke als minimalistische, moderne stallen en kerstgroepjes voor kinderen. De meeste kerststallen zijn handgemaakt en daarmee uniek. Er is interessante informatie over het ontstaan van de kerststal, de symboliek van de drie Koningen en leuke weetjes over individuele kerststallen en tradities. Achter iedere kerststal zit een verhaal en het is fascinerend om de cultuur van een volk daarin terug te zien. Ze geven een goede indruk van de vele manieren waarop wereldwijd uitdrukking is gegeven aan het kerstgebeuren. Elke dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag t/m 12 januari 2025, 13.00 - 17.00 uur.
PODCAST WILLEM DE VINK – Podcast over het creatieve proces. Willem vertelt over het maken en doorleven van kunst aan Henno Hamstra van de Blauwe Koepel. Hoe dat bij hem werkt, waar dat vandaan komt en wat dat doet met anderen. Zijn tip: ‘Blijf van je creativiteit uitdelen.' Podcast luisteren (92 min.) De Blauwe Koepel (opgericht in 2020) is een leergemeenschap die kunst, filosofie, religie en levensbeschouwing bij elkaar brengt.
> Lees ook nieuw artikel van Willem de Vink: De Jezus-factor in de kunst
> Lees ook nieuw artikel van Willem de Vink: De Jezus-factor in de kunst
TWEE HERUITGAVES FIGURA DIVINA – Uitgeverij Parthenon is na het overlijden van de uitgever Freek van der Steen ten einde. Figura Divina had juist daar twee boeken uitgegeven, maar deze zijn nu opnieuw verkrijgbaar.
Amsterdam University Press gaf opnieuw uit: Wessel Stoker, God opnieuw verbeeld, een theologische kunstbeschouwing. Amsterdam University Press, 3e druk, 2024.
Het boek Kunstenaars in Gods spoor, peilingen naar het religieuze en spirituele van kunst in een seculiere wereld, Wessel Stoker & Frank G. Bosman (red.) dat oorspronkelijk uitgegeven was in 2022, is weer verkrijgbaar bij Open Press Tilburg University. Op de website is tevens het boek gratis als pdf te downloaden.
CREATIEVE RETRAITE IN BRETAGNE – Ook komend jaar kun je weer meedoen met de Creatieve Retraite in Bretagne. De retraite heeft als thema Ruimte voor Vreugde en vindt plaats van 6 tot 13 juni, de week ná Pinksteren. Wat geeft jou diepe vreugde? Wat dempt deze? In een omgeving van rust en natuur (bos en zee) staan we stil bij deze vragen. We putten uit bijbelse inspiratie en spreken onze creativiteit aan. Kijk voor het hele programma en meer informatie op de website www.creatieve-retraite.nl.
BOEK – Dorien Tamis e.a., De Zeven Hoofdzonden in Bruegels tijd. Zwolle: Waanders, 2024. Hoe verbeeld je de zonde, het slechte en het dwaze in de mens? Religieuze en politieke spanningen en zelfs het weer – we spreken over het dieptepunt van de kleine IJstijd – werkten eraan mee dat er in de lange zestiende eeuw in de Nederlanden en directe contreien een hausse aan voorstellingen van de Zeven Hoofdzonden werd gemaakt. In deze publicatie worden in vier toegankelijk geschreven essays verschillende kanten van de beeldtraditie van de Zeven Hoofdzonden belicht, met de vermaarde gelijknamige prentreeks ontworpen door Pieter Bruegel de Oude in het middelpunt. In een vijfde literair essay wordt Bruegels zestiende eeuw tot leven gebracht, gebaseerd op een reisverslag en waargebeurde serie moorden. Gebonden, 160 p., €29,95.
ARY SCHEFFER IN DORDRECHTS MUSEUM – t/m 23 maart, Dordrechts Museum: Liberté! Ary Scheffer & de Franse Romantiek. Deze tentoonstelling neemt je mee terug naar het roerige Parijs in de eerste helft van de negentiende eeuw, een tijd vol politieke onrust en culturele bloei. Kunstenaars als Eugène Delacroix en Théodore Géricault zetten hun penselen in als wapens of klommen op de barricades. Zo ook de uit Dordrecht afkomstige Ary Scheffer (1795-1858), die al snel een van de beroemdste schilders van de Franse hoofdstad werd. Behalve een indrukwekkend aantal schilderijen van Scheffer zijn er ook bekende kunstwerken uit het Kasteel van Versailles en het Louvre voor de eerste keer in Nederland te zien. www.dordrechtsmuseum.nl
BOEK – Quirine van der Meer Mohr e.a., LIBERTÉ! Ary Scheffer en de Franse Romantiek. Zwolle: Waanders, 2024. Dit boek neemt u mee naar het roerige Parijs in de eerste helft van de negentiende eeuw, een tijd van politieke onrust en culturele bloei. Kunstenaars zetten hun penselen in als wapens of klommen zelf op de barricades. Zo ook de Nederlandse Ary Scheffer, die al snel een van de beroemdste schilders van Frankrijk werd. Samen met Franse kunstenaars als Eugène Delacroix en Théodore Géricault streed hij voor vrijheid en gelijkheid; de idealen van de Franse Revolutie van 1789. Het individu en het gevoel kwamen centraal te staan. Op hun beurt ontketenden de romantici daarmee een artistieke revolutie. In dit boek wordt voor het eerst uitvoerig aandacht besteed aan de positie van Ary Scheffer binnen de schilderkunst van de Franse Romantiek. Naast een aantal kunsthistorische essays van experts uit Nederland en Frankrijk reflecteert filosoof Maarten Doorman op de betekenis van de Romantiek vandaag de dag. Ook bevat dit boek een prachtig overzicht van werken van Ary Scheffer en zijn Franse tijdgenoten. Paperback, 208 p., €35,00.
VAN GOGH IN GRONINGER MUSEUM – t/m 5 mei 2025: Hoe van Gogh naar Groningen kwam. Over eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten die de moderne kunst in 1896 naar het Noorden brachten. Weinig mensen weten dat in het Groninger Museum één van de grootste tentoonstellingen van Vincent van Gogh te zien is geweest. Het Groninger Museum vertelt met de tentoonstelling Hoe Van Gogh naar Groningen kwam het verhaal van eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten, die vanaf 1896 de moderne kunst naar het Noorden brachten. Lees meer
BOEK – Anneke de Vries (red.), Belle de Rode, Mariëtta Jansen, Hoe Van Gogh naar Groningen kwam. Zwolle: Wbooks, 2024. Over eigenzinnige Groningers en ondernemende studenten die de moderne kunst naar het Noorden brachten. Vincent van Gogh is zelf nooit in Groningen geweest, maar zijn werk wel: al in 1896, zes jaar na zijn overlijden, zijn er 128 schilderijen en tekeningen te zien in het dan pas geopende Groninger Museum. Het is de grootste Van Gogh-tentoonstelling tot dan toe. Dit boek vertelt het verhaal van die tentoonstelling in woord en beeld. De organisatoren van de toenmalige tentoonstelling, een groep studenten van de Rijksuniversiteit Groningen, ontmoeten elkaar in een periode waarin de bloei van de wetenschap en de groei van de stad hand in hand gaan. De relatie tussen de studenten, hun hoogleraren en toonaangevende kunstenaars van dat moment krijgt uitgebreide aandacht. Niet alleen Van Gogh is in deze jaren namelijk het onderwerp van een expositie: de studenten (onder wie de later zo beroemde cultuurhistoricus Johan Huizinga) presenteren tussen 1895 en 1897 ook werk van hedendaagse kunstenaars als Theo van Hoytema, Johan Thorn Prikker en Jan Toorop, die hoogstpersoonlijk naar Groningen komt en er dineert met studenten en hoogleraren. In zijn kielzog volgt de Haagse kunstpedagoog H.P. Bremmer: vooraanstaande Groningers gaan bij hem op cursus in de villa van de psycholoog prof. Gerard Heymans en beginnen kunst te verzamelen – waaronder werk van Van Gogh. In samenwerking met Groninger Museum, illustraties 240 kleur & zwart-wit, €29,95.
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS