ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Agnes van den Brandeler: Sint Georgius

ArtWay beeldmeditatie 1 september 2024
 
 
Jonkvrouw Agnes van den Brandeler: Sint Georgius de drakendoder
 
 
Draken doden
 
door Koos Sluiter
 
In de wereld van kerk en geloof waren er al heel vroeg rolmodellen: naast apostelen en bisschoppen waren dat heiligen. Heiligen waren er bij vele honderden en de legenden over heiligen, mannen en vrouwen, zijn ontelbaar. Blijkbaar was er behoefte aan verhalen en legenden over voorbeeldige gelovigen. Zulke gelovigen leefden vaak een onopvallend leven totdat ze, zoals dat nu in de sportwereld heet, ‘er moesten staan’. Van die verhalen waren er nooit genoeg. Soms zijn het ook alleen nog maar verhalen; de mens achter die indrukwekkende verhalen is onvindbaar en over sommigen is er twijfel of ze wel ooit hebben bestaan.
 
Ook al hebben ze vaak een grote bekendheid, toch is er voor veel heiligen een ‘beperkt bereik’: ze horen bij een land of een stad, bij een of meer beroepsgroepen of bij ziektes of gemis. Dan is de heilige vooral een beschermheilige. Zo is de heilige Georgius of Sint Joris van Cappadocië schutspatroon van Rusland en Moskou, hij beschermt tegen koorts, pest en oorlogsgevaar en waakt over ziekenhuizen en bijvoorbeeld leprozenkolonies. Ook is hij de beschermheilige van o.a. smeden, padvinders en soldaten en de schutspatroon van talrijke steden, naast Moskou bijvoorbeeld Amersfoort en Beit Jala op de Westbank.
 
Werken uit de collectie van Museum De Fundatie zijn regelmatig te zien in de Kunsthal in Almelo. Zo was in 2023 werk te zien van jkvr. Agnes van den Brandeler (1918-2003). Ze volgde opleidingen in Den Haag, Parijs en Barcelona. Haar keuze voor het kunstenaarsbestaan werd in haar adellijke milieu niet begrepen. Haar vader stuurde haar zelfs het huis uit, maar aan haar keuze veranderde dat niets.
 
In haar werk zijn diverse stromingen te herkennen. Toen ze werk van de Russische kunstenaar Nicholas de Staël (1904-1955) leerde kennen, richtte ze zich op zijn stijl die een samengaan laat zien van abstractie en expressionisme in grote felgekleurde vlakken. Een andere kunstvorm die haar beïnvloedde was het schilderen van iconen. In 1966 verbleef ze in Athene waar ze lessen Grieks en Russisch volgde om het orthodoxe geloof beter te leren kennen, maar ook om afstand te nemen tot het modernisme. In november liet ze zich dopen in de oosters-orthodoxe kerk.
 
In 1967 keerde ze terug naar Parijs en daar maakte ze dit schilderij van Sint Georgius waarin de twee aspecten, expressionisme en het schilderen van iconen, samenkomen. Georgius is het symbool van de dappere, onverschrokken ridder. Hij onderging talloze martelingen en toen een draak eiste dat een koning zijn dochter aan hem zou offeren, trok hij tegen het beest ten strijde, op voorwaarde dat de koning en het hele volk zich zouden laten dopen.
 
De drakendoder en grootmartelaar Georgius is het tegenbeeld van de brute geweldenaar Poetin die vanuit zijn Russische burcht met de zegen van de Russisch-orthodoxe kerk honderdduizenden de dood injaagt en miljoenen mensen in angst gevangen houdt als offer aan zijn vorm van orthodoxie. Het is bittere ironie dat hij in 2008 zijn kruistocht begon met de bezetting van Georgië. We leven niet in de tijd van de dappere ridders, maar moed en volharding zijn onverminderd vereist om deze monsterlijke draak te steken.
 
*******
 
Deze meditatie werd allereerst op 12 augustus 2024 verstuurd door Vragen om kunst. O.v.v. ‘vragen om kunst’ is het mogelijk om je via geloveninkunst@gmail.com op de wekelijkse meditatie te abonneren.
 
Jkvr. Agnes van den Brandeler: Sint Georgius de drakendoder, 1967, 95 x 75 cm. Foto Koos Sluiter.
 
Jonkvrouw Agnes van den Brandeler (1918–2002) groeide op in Den Haag. In de luwte van de kunstwereld werkte ze aan een groot oeuvre, waarin haar reizen naar Spanje, Italië, Griekenland en Frankrijk regelmatig het onderwerp zijn. In een losse, expressionistische stijl ontwikkelde ze een heel eigen idioom; uniek voor een vrouw van adel, van wie toen verwacht werd alleen hobbymatig bloemstillevens te schilderen. Het verblijf van Agnes van den Brandeler in Parijs in 1947 mag gezien worden als het startpunt van haar carrière. Wat opvalt aan de landschappen en interieurs uit dat jaar zijn de vlotte toets en on-Hollandse kleuren. In Parijs leerde ze bovendien de abstracte kunst waarderen, vooral die van Nicolas de Staël. Lange tijd maakte ze zelf ook alleen nog maar abstracte composities. Vanaf 1973 bewoonde Van den Brandeler de herenboerderij ‘Het Hof’ in het Gelderse Hengelo. Met de intimiteit van het huiselijke leven kwam de figuratie terug in haar werk. Het grote, oude sfeervolle huis met de steeds meer verwilderende tuin, de omringende boerenerven en het pittoreske Achterhoekse landschap zouden het werk van Van den Brandeler gaan beïnvloeden. (Overgenomen van https://www.museumdefundatie.nl/nl/agnes-van-den-brandeler-2/)  
Lees meer over Agnes van den Brandeler op https://agnesvandenbrandelerstichting.nl  
 
Koos Sluiter, geboren in 1946 in Emmen, is sinds 1970 predikant en sinds 2011 emerituspredikant. Hij legt zich toe op het verkennen van het raakvlak van geloof en kunst. Hij verzorgt cursussen en presentaties. Geloven in kunst biedt groepen (bijvoorbeeld in kerken en het volwassenenonderwijs) een verscheidenheid aan programma’s en thema’s. Een overzicht van de onderwerpen staat op de website www.geloveninkunst.nl . Daar staan ook de contactgegevens. In cursussen, presentaties of een liturgie verkent hij samen met u de wisselwerking tussen geloof en kunst. Kunst maakt geloven zichtbaar. Doordat geloven verandert in de loop van de geschiedenis, toont ook de kunst een ander gezicht. Het zien van verschillen maakt mensen bewust van hun eigen tradities. Dat verrijkt de beleving. Koos Sluiter schrijft iedere week een korte beeldmeditatie. O.v.v. ‘vragen om kunst’ is het mogelijk om je via geloveninkunst@gmail.com hierop te abonneren.
 
*******
 
KUNSTNIEUWS
 
NIEUW OP ARTWAY – Beeldmeditatie van Dries van den Akker s.j. bij een verguld houtreliëf over Johannes de Doper uit ca. 1750 in de Notre Dame van Rumengol, Bretagne. Bij A/B jaar, Epifanie 1. Klik hier
 
EXTRA RONDLEIDINGEN IN MUSEUM HELMANTEL – De aanmeldingen voor de rondleidingen bij de tentoonstelling De kerken van Helmantel liepen dit jaar hard. Zo hard, dat binnen een aantal weken alle rondleidingen al volgeboekt waren. Daarom organiseren we op donderdag 19 september twee extra rondleidingen. Zonder gebak en lunch, maar verder wel gelijk aan de volgeboekte ochtendsessies. Kosten zijn € 15 p.p. De starttijden zijn: 13:30 en 15:00 uur en er is plaatst voor 15 personen per rondleiding. Aanmelden kan hier. De tentoonstelling loopt nog tot 2 november, do t/m zaterdag 13 – 17 uur.
 
OPEN ATELIER DAVITHA – op zaterdag 14 september, 10.00-16.00 uur, Grote Muntweg 13, Kootwijkerbroek. Opruiming, kunst met korting vanwege verhuizing. Kunstuitleen 3 maanden gratis en schilderijen en prenten tot 50% korting. Live muziek; koffiedrinken in de tuin; bekijk het binnen- & buitenatelier; expositie; alles wat je wilt weten over kunstuitleen & kunst kopen; neem gratis materialen mee van de overvloedtafel. Home | Davitha
 
JAN PIETER GOOTJES IN KAMPEN – t/m 15 september, Bovenkerk Kampen: Tentoonstelling KNOWN van Jan Pieter Gootjes. KNOWN, je wordt gekend, wat er is kent jou. In de kooromgang bij het hoogkoor van de Bovenkerk en in een aantal straalkapellen die grenzen aan de kooromgang worden de werken tentoongesteld. Vanuit het thema KNOWN laat Gootjes negen werken zien die een verbinding hebben met verhalen uit de bijbel. In augustus en september worden speciale ontmoetingsmomenten met Jan Pieter Gootjes georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten krijgen bezoekers de gelegenheid om rechtstreeks met de kunstenaar in gesprek te gaan, vragen te stellen en meer te leren over zijn inspiratiebronnen en werkprocessen. Dit staat op de volgende data gepland: 31 augustus en 14 september, start om 11.15 uur in de kooromgang. Openingstijden: maandag en dinsdag 13.30-17.00 uur, wo tot zaterdag woensdag, 11.00-17.00 uur. Bovenkerk, Koornmarkt 28, 8261 JX Kampen
 
SYMPOSIUM FIGURA DIVINA: IS KUNST WOKE? – 19 september in de Geertekerk te Utrecht: een symposium over moraal in kunst en literatuur. Twee voorbeelden uit februari 2023. De kinderboekenauteur Pim Lammers trad terug als dichter voor de komende Kinderboekenweek. Hij werd geattaqueerd van radicaal-rechtse en conservatief-katholieke zijde, maar ook door een organisatie als ‘Free a Girl’, omdat hij pedofilie zou verheerlijken. In dezelfde maand ontstond heftige discussie over het besluit van de Britse erven van Roald Dahl om zijn kinderboeken te onderwerpen aan correctie door ‘inclusive sensitivity readers’. In het verleden speelden zich heftige morele debatten af rond het werk van een componist als Richard Wagner, beeldend kunstenaars als Emil Nolde, Pablo Picasso, Ai Weiwei, Judy Chicago, auteurs als Louis-Ferdinand Céline, Knut Hamsun, Vladimir Nabokow, Gerrit Achterberg, Lucebert. Alle reden om de ingewikkelde thematiek rond kunst, literatuur en moraal bespreekbaar te maken – een debat dat vooral in de literatuurwetenschap al geruime tijd gaande is. Door een subsidie zijn de deelnamekosten verlaagd naar 25 euro. 
 
CREATIEVE RETRAITE – 20-22 september begeleidt Elisabeth Baron een retraite in klooster Nieuw Sion in Diepenveen. Rust, ruimte, verstilling, bezinning, inspiratie en creativiteit zijn de belangrijkste elementen van deze creatieve retraite. De retraite is een mooie manier om stil te staan bij wat er in jou leeft aan emoties, verlangens en behoeftes; wat vind je belangrijk, waar sta je nu en waar wil je naartoe. Hier kun je op een creatieve manier mee aan de slag gaan en waar nodig, dieper op ingaan. Verder kun je heerlijk wandelen in de prachtige bosrijke omgeving van het klooster, word je verwend met vegetarische maaltijden en kun je meedoen met de getijdengebeden in de kloosterkerk. Meer informatie vind je hier
 
KANDINSKY IN H'ART MUSEUM AMSTERDAM – t/m 10 november, H’ART Museum, Amstel 51, Amsterdam: Kandinsky (1866-1944). Speciaal voor deze tentoonstelling reizen meer dan 60 kunstwerken uit de Parijse collectie van het Centre Pompidou naar Amsterdam. Het belooft een bijzondere overzichtstentoonstelling te worden: van Kandinsky’s vroege figuratieve werk tot aan zijn wereldberoemde abstracte schilderijen. Een persoonlijke reis die hem tot een van de pioniers van abstracte kunst maakte. Kandinsky is te zien vanaf woensdag 19 juni tot en met zondag 10 november 2024. Dagelijks geopend van 10:00 - 17:00. Tickets zijn hier verkrijgbaar. Lees meer

WHAT REMAINS #2 IN LEUVEN – 1 september – 31 oktober, KADOC-KU Leuven, Vlamingenstraat 39, Leuven: What Remains#2, een samenwerking van KADOC met de Accademia di Belle Arti di Bologna en met de onderzoeksgroepen FRAME (PXL-MAD School of Arts & UHasselt) en Palettes (KU Leuven). De opening vindt plaats op zondag 1 september om 15u30. Vanaf 13u30 kunt u enkele lezingen bijwonen. Vanaf 1 september vormt de KADOC-kapel tot 31 oktober het kader voor de kunsttentoonstelling What Remains#2. Die is het resultaat van een artistiek onderzoeksproject over de vergankelijkheid als nieuw begin. Ze brengt kunstenaars en academici uit België en Italië samen voor een dialoog met de vele beeldende en inhoudelijke lagen van KADOC als documentatie- en onderzoeksinstelling voor religie, cultuur en samenleving. U bent van harte welkom.  Meer info vindt  u op deze webpagina
 
ZOMERTENTOONSTELLING ANTWERPEN LINKEROEVER – t/m 29 september, Sint-Anna-ten-Drieënkerk te Antwerpen-Linkeroever: niet minder dan 11 kunstenaars uit binnen- en buitenland tonen schilderijen, beeldhouwwerk, fotografie, grafiek, keramiek en installaties die geïnspireerd zijn op de zee. Via de Schelde en ons schelpjeszand op Sint-Anneke is er immers een innige band tussen Linkeroever en de Noordzee! GRATIS TOEGANG. De tentoonstelling is elk weekend open van 14.00 uur tot 17.00 uur, uitgezonderd 28 juli, 25 augustus en 29 september tot 16.00 uur wegens concerten.
 
HEILIGE VROUWEN IN KAMPEN – t/m 29 september, Ikonenmuseum Kampen: IKONA | Heilige vrouwen in de orthodoxe kunst. IKONA is de eerste tentoonstelling die zich richt op de uitbeelding van heilige vrouwen in de orthodoxe iconenschilderkunst en wil bijdragen aan het beeld van vrouwen in andere culturen en hun historische ontwikkeling traceren. Meer dan zeventig ikonen uit de drie musea en van particuliere bruikleengevers illustreren het brede spectrum van vrouwelijke heiligheid. Het christelijke beeld werd vooral gevormd door Eva en Maria, maar naast martelaren, kluizenaars en nonnen waren er ook machtsbewuste heersers die als heiligen werden vereerd. In deze tentoonstelling willen we ons publiek de spannende verhalen van deze vrouwen vertellen en vragen wat ze ons vertellen over de machtsverhoudingen tussen de seksen. Lees meer
 
DIRCK VAN DELEN IN ZIERIKZEE – t/m 17 november 2024, Stadhuismuseum Zierikzee: Dirck van Delen. Een Zeeuwse meester uit de Gouden Eeuw. Dirck van Delen (1604-1671) kan wel de Zeeuwse meester van het perspectief worden genoemd. De architectuurschilder is weliswaar geboren in Heusden, maar brengt het grootste deel van zijn leven door in Arnemuiden. Hij bekleedt daar talloze bestuurlijke functies, waaronder lange tijd die van burgemeester. Ondertussen werkt hij aan zijn oeuvre. Deze zesde expositie in de reeks Zeeuwse meesters uit de Gouden Eeuw toont de drie thema’s uit het oeuvre van Dirck van Delen: paleishoven, zaalinterieurs en een kerkinterieur. Bij de tentoonstelling is een gelijknamige publicatie verschenen, geschreven door Dirck van Delen-kenner bij uitstek Bernard M. Vermet. De uitgave van WBooks telt 96 pagina’s en toont ruim 153 afbeeldingen. Het is verkrijgbaar in de winkel van het Stadhuismuseum Zierikzee en bij de erkende boekhandel in heel Nederland en Vlaanderen. Prijs € 17,95. Lees meer
 
CHRISTENDOM EN SLAVERNIJ IN CATHARIJNECONVENT – t/m 22 september, Catharijneconvent, Utrecht. Kom deze zomer naar Christendom en slavernij. Een Nederlands verhaal. Aan de hand van historische bronnen, persoonlijke reflecties, onderbelichte perspectieven en hedendaagse kunst biedt de tentoonstelling inzicht in de vaak onbesproken relatie tussen het christendom en het Nederlandse slavernijverleden. Het christendom had een cruciale invloed op het denken over slavernij.  Dit is de grootste en meest omvattende tentoonstelling ooit over dit onderwerp ooit. Lees meer
 
SYMPOSIUM EN EXPOSITIE PLATFORM KERK & KUNST – symposium zaterdag 5 oktober, expositie 5 oktober – december. Vanaf nu kun je je aanmelden voor het symposium Zoals een mantel om mij heen geslagen op zaterdag 5 oktober in de Jacobikerk in Utrecht. Deze regel komt uit een lied van Huub Oosterhuis en dit lied heeft het Platform Kerk & Kunst geïnspireerd om samen met de Jacobikerk in Utrecht in het najaar een expositie te organiseren. Op zaterdag 5 oktober wordt deze expositie geopend met een symposium. In onze tijd van veel eenzaamheid neemt de behoefte aan echt contact toe. Al eeuwenlang speelt de kerk een rol in contact: de zichtbare ontmoeting tussen mensen onderling en de ontmoeting tussen God en mens. Daarom willen de Jacobikerk en het Platform Kerk & Kunst met een expositie aandacht vragen voor het verlangen naar echt contact en geborgenheid. De geselecteerde kunstwerken worden van oktober tot december tentoongesteld in het Noorderkoor van de Jacobikerk. Lees hier meer.
In het ochtendprogramma van het symposium zullen drie kunstenaars Wout Herfkens, Marjan Beuker en Jelle Korevaar een presentatie geven over hun projecten. Deze projecten sluiten mooi aan bij het thema van deze dag. 's Middags worden er diverse workshops georganiseerd. Meer informatie hierover vind je binnenkort op onze website. Het symposium begint om 10.30 uur en we sluiten het programma met elkaar af om ongeveer 15.30 uur. De toegangsprijs is € 37,50 en dat is inclusief koffie/thee en een heerlijke lunch. Meer info en opgeven: www.platformkerkenkunst.nl
 
DE BLAUWE KOEPEL CONFERENTIE 2024 – 17 oktober 2024, Thema: Kleur jouw identiteit. In deze conferentie willen we ons samen verdiepen in het thema hoe je kunstonderwijs als meerwaarde kunt vormgeven in het christelijk onderwijs, voor vorming van de leerlingen. Keynote spreker zal zijn Dr. Gert Biesta. Hij is misschien wel de bekendste pedagoog van Nederland en heeft veelvuldig gepubliceerd over (kunst)onderwijs. Tijdens de conferentie wordt de winnaar bekendgemaakt van onze Essaywedstrijd. Dr. Gert Biesta zal met zijn bijdrage aansluiten bij de resultaten van deze wedstrijd.
Locatie is de Sacristie in de Domkerk in Utrecht.
Aanvang is 14.30 uur.
Kosten van 20,- tot 100,- euro, afhankelijk van of je kunt declareren en hoe lang je blijft (zie voor de details onze website). Naast de bijdrage van hoogleraar pedagogiek Dr. Gert Biesta, is er een interactief gedeelte. Hierin gaan we praktisch en inhoudelijk aan de slag. Afrondend is er voor belangstellenden een gesprek over concrete plannen n.a.v. de conferentie. Aanmelden: info@deblauwekoepel.nl
 
Bekijk meer actuele tentoonstellingen, symposia, lezingen, boeken, podcasts, video's, ArtWay nieuws en meer, hier 
 
ArtWay is een website met materiaal voor kerken en individuen die kunst en geloof met elkaar willen verbinden.
 
ARTWAY: OPENING EYES, HEARTS AND MINDS