Andriessen, Mari - BM - Rob den Boer

Mari Andriessen: De Heilige Barbara 

Op zoek naar een nieuw leven 

door Rob den Boer 

Alsof ze vredig in een sarcofaag rust, kijkt de Heilige Barbara ons op de Markt van Culemborg aan. Haar beeltenis is ingemetseld in de torengevel van de Binnenpoort, net boven de onderdoorgang. Beeldhouwer Mari Andriessen beitelde op haar linkerhand een toren, een van haar voornaamste attributen. 

Barbara van Nicomedië, een stad in het Romeinse Rijk in een gebied dat nu tot Turkije behoort, was volgens de legende buitengewoon mooi. Haar vader had zijn dochter daarom in een toren opgesloten en liet een afzonderlijk badhuis voor haar bouwen. Zo kon hij haar aan de begerige ogen van talrijke jongemannen onttrekken. Zelf had ze in zijn afwezigheid de bouwlieden opdracht gegeven in de muur van het badhuis niet twee, maar drie vensters aan te brengen. Die weerspiegelden voor haar de heilige Drievuldigheid: Vader, Zoon en heilige Geest. Zo had ze  symbolisch uitzicht op een nieuw leven in de genade van Jezus Christus. 

Barbara had zich al jong tot het christendom bekeerd. Dat verwierf zich in haar tijd, de 3e eeuw na Christus, snel aanhang in het gehele Romeinse Rijk. In opdracht van haar heidense vader werd ze om haar geloof gefolterd, maar haar wonden genazen iedere keer op miraculeuze wijze. Toen haar vader haar uiteindelijk met een zwaard onthoofde, werd hij door de bliksem dodelijk getroffen. Daarom omklemt Barbara in de gevelsteen in haar rechterhand een palmtak, het symbool van de heiligen die de marteldood zijn gestorven. 

Door haar tragische levenseinde werd Barbara al snel een heilige. Ze werd beschermvrouwe van mensen die gevaarlijk werk deden zoals artilleristen, brandweermannen en later ook mijnwerkers. Werklieden die met de dood in aanraking kwamen, bijvoorbeeld doodgravers, konden ook op haar bijstand rekenen. En bouwers, vanwege de toren. In 1421 stichtte Hubrecht III, heer van Culemborg, in de Grote Kerk in Culemborg een aan Barbara gewijd kapittel. Dagelijks werd daar door een groep mannen gebeden, waarschijnlijk om Hubrecht voor een plotselinge dood te behoeden. Sinds die tijd is de kerk naar Barbara vernoemd en is zij de beschermheilige van de stad. 

Tijdens de Reformatie werd in 1566 de eerste calvinistische kerkdienst van ons land gehouden in het washuis van het grafelijk Kasteel van Culemborg. In september van dat jaar woedde de Beeldenstorm door het land. Ook de Barbarakerk in Culemborg bleef niet gespaard, de sporen zijn nog steeds zichtbaar. Twaalf jaar later raakte de rooms-katholieke parochie de kerk definitief kwijt aan de protestanten die er nog steeds samenkomen. Pas in de 19e eeuw mochten katholieken hun geloof weer in het openbaar belijden en leefde de Barbaraverering weer op. Vlakbij de oude kerk werd in 1886 een geheel nieuwe rooms-katholieke Barbarakerk ingewijd. Altijd als ik door het raam van de trein uit Utrecht in de verte die twee kerktorens, een stompe en een spitse, gebroederlijk naast elkaar zie oprijzen, weet ik dat ik thuiskom. 

Al zeventig jaar is de Heilige Barbara vereeuwigd in een gevel van de Binnenpoort. Het is een toren van meerdere verdiepingen met een poort die toegang geeft tot de Markt. Tijdens de restauratie in 1940-1943 werd aan de marktzijde een nis uit de 16e eeuw ontdekt. Mari Andriessen was voor de Tweede Wereldoorlog al een bekend beeldhouwer, gespecialiseerd in gevelstenen op bijbelse thema's. Zijn weergave van de Heilige Barbara werd in de nis geplaatst. Het beeld harmonieert door de heldere vormentaal en de zandkleurige steen prachtig met de architectuur. De beschermvrouwe van de torens is nu eens niet opgesloten, maar prominent aanwezig op de torengevel. 

Op de Binnenpoort zien we het getal drie terugkomen. Aan de bovenkant door de drie hoge blinde vensters rondom. Daaronder in de drie kleine kijkgaten die boven elkaar in de gevel zijn verwerkt. 

Aan de andere kant van de Binnenpoort, op de Varkensmarkt, werd in 1836 een oudkatholieke kerk gebouwd, die ook aan Barbara is gewijd. De drie vensters die Barbara liet aanbrengen in haar toren, weerspiegelen zich in drie kerken die haar naam dragen, katholiek en protestant. De drie torens geven samen zicht op de Drie-eenheid. Voor mij staan ze symbool voor kerken die elkaar in deze tijd weer opzoeken en christenen die in al hun verscheidenheid weer een worden in Christus. 

******* 

Mari Andriessen: De Heilige Barbara, geplaatst in 1943, steen. Foto's: Rob den Boer.

Mari Andriessen werd in 1897 in Haarlem geboren in een katholieke familie. Zijn vader Nico en broer Willem waren musici, zijn broer Hendrik was een bekende componist. Na de afronding van zijn opleiding aan de Rijksacademie van Beeldende Kunst in 1923 kreeg Mari Andriessen vanwege zijn katholieke afkomst vooral opdrachten van kerken en christelijke bouwverenigingen. Hij vervaardigde streng gestileerde gevelstenen en beelden naar bijbelse thema's, geïnspireerd door Middeleeuwse voorbeelden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog weigerde Andriessen lid worden van de Nederlandsche Kultuurkamer, waardoor hij geen opdrachten meer kreeg en niet mocht exposeren. Hij ging in het verzet en hield onder andere Joodse onderduikers in zijn huis verborgen. Na de oorlog wilden vele gemeenten een oorlogs- of verzetsmonument hebben en dat leverde Mari Andriessen veel opdrachten op. Bekende werken van hem zijn De Dokwerker in Amsterdam (brons, 1952), het Monument burgerslachtoffers in Nijmegen (kalksteen, 1959) en Anne Frank bij de Westerkerk te Amsterdam (brons, 1975). Later kreeg hij ook grotere opdrachten, onder andere voor monumenten ter ere van Cornelis Lely op de Afsluitdijk (brons, 1953), Albert Plesman in Den Haag (brons, 1958) en Koningin Wilhelmina in Utrecht en Amsterdam (beiden in brons, 1967). Karakteristiek voor de beelden van Mari Andriessen zijn de krachtige compositie, de heldere opbouw en de vereenvoudiging van het detail. Samen met Wessel Couzijn en Nic Jonk nam Mari Andriessen het initiatief tot oprichting van de Academie '63, later Ateliers '63, een tweede fase opleiding voor beeldend kunstenaars. Mari Andriessen overleed in 1979 in Haarlem; hij werd 82 jaar. 

Rob den Boer (Utrecht, 1968) bouwde na zijn studie Beeldende Kunst en Vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een veelzijdige beroepspraktijk op als beeldend kunstenaar. Hij maakte vele series etsen, litho's en houtskooltekeningen. Later begon hij ook pasteltekeningen te maken, waarin hij voor het eerst sinds jaren kleur gebruikte. Als thema koos hij vaak gedichten waaronder 'Meeresstille' van Goethe. Rob den Boer exposeert zijn werk regelmatig in Nederland, Duitsland en andere landen. Zijn werk bevindt zich in particuliere collecties in Nederland, België, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Bermuda. Hij woont in Culemborg en is lid van Maatschappij Arti & Amicitiae in Amsterdam. Hij is belijdend lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Voor meer, zie www.robdenboer.nl. 

ArtWay beeldmeditatie 19 januari 2014