Goede Vrijdag - Menora van Roger Wagner

 Roger Wagner: Menora   

 Hoop 

door Nigel Halliday 

Anders dan de meeste hedendaagse christelijke schilders houdt Roger Wagner zich rechtstreeks bezig met bijbelse verhalen. Evenals Giotto en Duccio in hun tijd plaatst Wagner deze verhalen in een hedendaagse omgeving. Zo lopen Jezus en Petrus op het water tegen een achtergrond van een stad met havens en flatgebouwen. Abraham onderhoudt zich met de drie engelen bij een cementfabriek. In Menora laat Wagner de kruisiging plaatsvinden op het terrein voor de Didcot krachtcentrale, een niet te missen element in het landschap nabij Oxford waar de schilder woont. 

Het schilderij staat niet zozeer stil bij het lijden van Christus, maar nodigt ons veeleer uit om na te denken over de betekenis en het doel van de kruisiging. Het is een rijk beeld vol schoonheid en ambiguïteit. 

Op de voorgrond lijken verloren individuen en groepjes mensen zich doelloos op te houden in het zompige veld. Sommigen houden elkaar vast, anderen zijn geïsoleerd in hun wanhoop. Zij doen denken aan de beelden van overlevenden van de concentratiekampen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. De figuren zijn echter afkomstig van afbeeldingen van de oorlog in De Krim in 1942, waarop mensen op zoek zijn naar hun geliefden tussen de lichamen op het veld. Zo legt dit schilderij de verbinding tussen het lijden van Joden en andere volkeren. 

De elektriciteitscentrale verwijst naar de Menora, de zevenarmige kandelaar uit het Oude Testament die de aanwezigheid van God symboliseert. De meningen over de centrale zijn verdeeld. De lezers van Country Life verkozen de installatie tot het op twee na lelijkste gebouw in Groot-Brittannië. De rook maakt de vervuiling en aantasting van het milieu zichtbaar. Er zijn echter ook mensen die de aanblik van de centrale ontzagwekkend en overweldigend vinden. De schilder deelt blijkbaar deze reactie, hoewel de torens ook doen denken aan de verschrikkelijke ovens van de concentratiekampen en daarmee aan de vreselijke misdaden die mensen elkaar aandoen. 

Op het schilderij wordt een vraag aan de orde gesteld die velen van ons blijft achtervolgen. Op de voorgrond zien we de ellende van de mensheid en haar niet te bevatten lijden. Op de achtergrond zien we de macht van God, ontzagwekkend maar schijnbaar zonder mededogen of medeleven. Waarom, zo vragen wij ons telkens weer af, komt God niet tussenbeide? Kan het hem dan niets schelen? 

Wagner preekt niet, maar reikt wel een bijbels antwoord aan: tussen de Menora en de het menselijk lijden in staat het kruis van Jezus. Twee totaal verschillende beelden van de macht van God zijn hier naast elkaar gezet: de ontzagwekkende macht van God die het universum heeft gemaakt en onderhoudt en de al even ontzagwekkende macht van God die de dood en de zonde heeft overwonnen door zwakheid en zelfopoffering aan het kruis. 

De zonde heeft een onontwarbare rotzooi van de wereld gemaakt. We stapelen kwaad op kwaad. Wij zijn allen zowel zondaars als slachtoffers van de zonde van anderen. Wijzen de figuren bij het kruis naar Jezus in hoop of klagen ze hem aan? God zelf is echter de meest beschadigde partij. De kruisiging vormt het hoogtepunt van Gods reddingsplan waarin God de zonde aanpakt door zelf het volle gewicht van het kwaad op zich te nemen. 

Het valt vaak niet mee om aan buitenstaanders de ‘werking’ van het kruis uit te leggen, maar wat we wel begrijpen is dat God verre van passief en onbewogen is. Hij offerde zijn eigen Zoon om het rijk van Satan terug te dringen, het kwaad te overwinnen, gevangenen hun vrijheid weer te geven en uiteindelijk alles nieuw te maken. 

De donkere lucht en de gedempte kleuren, karakteristiek voor Wagners werk, scheppen een benauwde en bedrukte sfeer. Zij geven de voorstelling een onnatuurlijke helderheid, die duidt op een diepere betekenis. Ondanks de donkere lucht en de duistere figuren verlicht een helder licht het tafereel van rechts en geeft hoop. 

Ik heb mij meer dan eens afgevraagd waarom Wagner de velden onder water heeft gezet, vooral aan de rechterkant van het schilderij. Het doet me denken aan het schilderij De doop van Christus van Piero della Francesca, waarop de reflectie van de lucht in de rivier een verbeelding lijkt te zijn van ‘de hemel op aarde’. De doop van Jezus symboliseerde zijn identificatie met de mens. Hier herinnert het water ons aan Gods aanwezigheid onder ons: Jezus weerspiegelt de heerlijkheid van God in onze gebroken en lijdende wereld en geeft ons hoop. 

******* 

Roger Wagner:  Menora, 1993, olieverf op doek, 157 x 196 cm; Ashmolean Museum, Oxford, permanent uitgeleend aan St Giles’ Church, Oxford. 

Roger Wagner (1957) studeerde Engels in Oxford en studeerde daarna bij Peter Greenham aan de Royal Academy of Art. In 1994 had hij een expositie in het Ashmolean Museum, van 1995 tot 1998 reisde een expositie over het boek Job langs zes Engelse kathedralen en in 2001 vond een overzichtstentoonstelling plaats bij The Prince’s Foundation. Wagner maakte meerdere boeken met illustraties bij psalmen en gedichten. Zijn raam The Flowering Tree werd in 2012 geïnstalleerd in St Mary's Iffley. Roger Wagners werk bevindt zich in het Fitzwilliam Museum in Cambridge en in privécollecties in Engeland, Ierland, Zwitserland, Australië en Amerika. Voor meer, zie www.rogerwagner.co.uk. 

Nigel Halliday is een freelance schrijver, kunstgeschiedenisdocent en een van de voorgangers van Hope Church, Greatham, Engeland. Zie www.nigelhalliday.org.   

ArtWay beeldmeditatie 23 maart 2014