ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik

Goede Vrijdag - Kruisweg van Aad de Haas

De kruisweg van Aad de Haas in Landgraaf

4e statie: Jezus valt voor de eerste keer
 
door Fons Litjens
 
Op handen en voeten zit Jezus op de grond. Als een hond wordt hij door een van de soldaten aan de lijn gehouden. Hij heeft zijn hoofd opgeheven en kijkt mij met vragende ogen aan: wie ben ik nog?
 
Achter hem zijn twee soldaten met elkaar in gesprek. De linkersoldaat met de helm zegt iets tegen zijn meerdere met de pet, die met samengeknepen mond toehoort. Wat wordt hier gecommuniceerd? De groene kleur van hun legeruniformen bedekt de hele bodem en het kruis, maar Jezus wordt er niet door besmet.
 
Links staat een kale boom in bloei. Waarom staat dat boompje daar nu? De bloeiende bomen zullen opnieuw in beeld verschijnen op de statie van de verrijzenis, de opstanding. Nu Jezus voor de eerste keer tegen de grond gaat, kondigt de opstanding zich al voorzichtig aan.
 
 
Ik voel mij geïntimideerd door die twee militairen die daar met elkaar iets staan te bespreken, terwijl ik niet kan horen wat zij zeggen. De vragende blik van Jezus snijdt door mijn ziel.
 
God, waar was U, tijdens de kruisweg van Jezus?
Waar bent U, wanneer mensenkinderen vallen
in de handen van anderen?
Houd U niet ver van wie tot U roepen.
Neem ons bij de hand en doe ons opstaan,
zoals U hem deed opstaan: Jezus, de levende.
Amen
 
*******
 
Deze en onderstaande tekst is overgenomen uit: Fons Litjens (tekst) en Leon van Dorp (foto’s): De passie in kleur. De kruisweg van Aad de Haas in Landgraaf,Stichting Midden onder U – Maastricht, 2011. De uitgave in A5-formaat bevat 40 bladzijden, waarvan 20 in kleur. Prijs: € 9,75. Van de achttien staties is ook een cd-rom verkrijgbaar à € 15,00. 
 
Fons Litjens is pastor van de Parochie Sint Augustinus, Vijfhuizen en van de Parochie Onze Lieve Vrouw Geboorte, Halfweg.
 
Aad de Haas (1920-1972) groeit op in een katholiek Rotterdams milieu. Hij studeert aan de Academie van Beeldende Kunsten, waar hij het bombardement van de havenstad en de verwoesting van de academie en van al zijn werk meemaakt. Zijn kritische etsen worden door de bezetter als ‘entartet’ bestempeld en hij belandt voor een half jaar in de gevangenis. Na zijn vrijlating duikt hij met zijn vrouw Nel Koekman in Zuid-Limburg onder, waar hij zijn verdere leven zal blijven. Vanaf 1952 woont hij op kasteel Strijthagen in Schaesberg (gemeente Landgraaf).
 
De naam van Aad de Haas is vooral verbonden met het conflict om zijn onorthodoxe muurschilderingen en kruiswegstaties in de Cunibertuskerk te Wahlwiller, waartegen de kerkelijke autoriteiten grote bezwaren hebben. Eigenhandig draagt de verbitterde kunstenaar op Goede Vrijdag 1949 de kruiswegstaties de kerk uit. Twee dagen eerder schrijft hij aan een vriend: ‘Vrijdag bidden ze de kruisweg in Wahlwiller. Vijftiende statie: Onze Lieve Heer vliegt de kerk uit.’ Pas in 1981 keren de staties terug naar de kerk en de kunstenaar wordt postuum gerehabiliteerd.
 
 
In 1957 krijgt hij, ondanks tegenwerking van kerkelijke zijde, de opdracht om de kapel van het Sint-Jozefziekenhuis in Heerlen te voorzien van wandschilderingen en een kruisweg. Aad de Haas voegt vier staties aan de traditionele kruisweg toe: de intocht in Jeruzalem, de verrijzenis, de ontmoeting met Maria Magdalena en een wonderlijk pinkstertafereel. De kruisweg wordt met olieverf direct op de muur geschilderd. Het kunstwerk krijgt veel lof, maar ook veel kritiek. Wanneer het ziekenhuis nog geen elf jaren later gesloten wordt en de kapel wordt afgebroken, laat de bij de sloop betrokken aannemer Hubert van Heel de achttien staties uit de muur zagen en ergens opslaan. Na een periode van verwaarlozing worden de staties gerestaureerd. De statie van de verrijzenis wordt aangebracht in de kapel van het nieuwe ziekenhuis, nu het Medisch Centrum Atrium. De statie van de intocht in Jeruzalem gaat naar het Eijkhagencollege in Landgraaf. Veertien staties worden in 1988 in bruikleen gegeven aan het gemeentebestuur van Landgraaf en krijgen een ereplaats in het nieuwe raadhuis, waar zij nog steeds in de burgerzaal te bewonderen zijn. Sindsdien heet deze kruisweg van Aad de Haas ‘de kruisweg van Landgraaf’. De twee ontbrekende staties (‘Jezus valt voor de derde keer’ en ‘De geest van Jezus aan het werk’) zijn waarschijnlijk verloren gegaan.
 
Het is heel bijzonder om de kruisweg van dichtbij te bekijken op de overloop in het gemeentehuis, waar ambtenaren van de ene naar de andere kamer lopen. De kleuren zijn heel fel en helder en zijn met korte, snelle streken aangebracht, soms in dikke klodders. De expressieve kruisweg draagt het handschrift van de kritische, profetische en strijdlustige kunstenaar die Aad de Haas is. Deze levenshouding brengt hem tijdens de oorlog in aanvaring met de Duitse bezetter. De moedwillige verwoesting van steden door de Duitsers en de geallieerden en de wrede vervolging van onschuldigen maken een onuitwisbare indruk op de nog jonge kunstenaar. De geruïneerde steden van Europa bevinden zich op de achtergrond van bijna elke statie. De Romeinse soldaten uit het lijdensverhaal van Jezus hebben de gedaante van Duitse soldaten aangenomen. In de persoon van Jezus kijken de ontelbare slachtoffers van oorlog en geweld ons aan. Na de oorlog komt Aad de Haas in conflict met de kerkelijke overheid. Hij is een diepgelovig mens, maar heeft ook een grote hekel aan machtsmisbruik en huichelachtigheid.