ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik

A/B jaar, Epifanie 1 - Rumengol: Johannes de Doper

A/B jaar, Eerste zondag van Epifanie
 
 
 
In de Notre Dame van Rumengol, Bretagne: Johannes de Doper
 
Dries van den Akker s.j.

Eerst gepubliceerd op http://www.beeldmeditaties.nl
 
De kunstenaar heeft in het midden van zijn afbeelding een boom geplaatst. Zo brengt hij onderscheid aan tussen de personen links en rechts. Links zien we Johannes de Doper met lange afhangende haren, gekleed in een mantel van kameelhaar; de kop van de kameel zit nog onder aan zijn gewaad en bungelt ter hoogte van zijn voeten.
 
Matteüs en Markus leggen er de nadruk op dat Johannes gekleed ging in een mantel van kameelhaar met een leren gordel om zijn lendenen (Matteus 3:4; Markus 1:6). Daarmee lijkt Johannes als twee druppels water op Elia. In het Oudtestamentische Bijbelboek 2 Koningen 1:8 beschrijven boden van de toenmalige koning een hun onbekende man die hun een voorspelling over de koning had gedaan: ‘Het was iemand met een harenmantel en een leren gordel om zijn middel.’ Toen zei de koning: “O, dan was het Elia!” Zo moeten ook wij bij de beschrijving van Johannes tot de conclusie komen dat hij als twee druppels water lijkt op Elia. Van Elia werd aangenomen dat hij aan de Messias vooraf zou gaan. Als in Johannes Elia dus is gekomen, mogen we in Jezus de Messias, de Christus, herkennen. Dat is precies wat Jezus aan zijn leerlingen antwoordt, wanneer zij vragen: ‘Waarom zeggen de Schriftgeleerden toch dat eerst Elia moet komen?’ (Matteus 17:10). Hij zegt dan: ‘Inderdaad, Elia komt eerst om alles te herstellen…’ Met andere woorden: Elia moet de weg vrijmaken voor de Messias. ‘Ik zeg u zelfs - zo gaat Jezus voort - Elia is reeds gekomen, maar zij hebben hem niet herkend, doch naar willekeur met hem gehandeld.’ Toen begrepen de leerlingen dat Jezus over Johannes de Doper had gesproken.
 
Consequent beeldt de kunstenaar áchter Johannes dus een lammetje af: dat is immers een verwijzing naar Christus. Volgens de evangelist Johannes wees de Doper op Christus met de woorden: ‘Zie het Lam Gods’ (Johannes 1:29,36). Zo gaat op de afbeelding Johannes inderdaad voor Christus uit. Zowel de blikrichting van het Lam als de vinger van Johannes’ rechter hand zijn op de hemel gericht. Daar ligt het initiatief van dit alles; daar ook ligt onze uiteindelijke bestemming.
 
Rechts van de boom bevinden zich de toehoorders. Op de voorgrond een zittende man die aandachtig luistert. Hij heeft de hand aan de kin. In de kunst is dat vaak een teken van overpeinzing, van overweldigd worden door de grote dingen van het leven die te denken geven. Zo te zien neemt hij de woorden van Johannes dus in zich op. Achter hem staat een man met een typische Jodenhoed op het hoofd. Het lijkt erop dat hij een kostbare bontmantel aanheeft. Naar zijn gezichtsuitdrukking te oordelen beleeft hij weinig plezier aan wat hij te horen krijgt. Zou dat komen omdat Johannes preekt dat mensen die veel hebben, moeten delen met mensen die weinig of niets hebben? Achter de twee mannen staan nog twee vrouwen. De vrouw achter de man met de hoed heeft meer aandacht voor haar buurvrouw dan voor Johannes. Of zou ze meteen commentaar geven op wat ze hoort? De achterste vrouw luistert met de armen over elkaar; ook vaak een houding van afweer.
 
Waar zou mijn plaats zijn op deze afbeelding? Welke houding zou ik aannemen?
 
Rumengol, Notre Dame, Bretagne: Johannes de Doper, ca 1750, verguld houtreliëf.
 

A jaar Bijbellezingen: Jesaja 42:1-7(9); Psalm 89:20-28; Handelingen 10:34-38; Matteüs 3:13-17

B jaar Bijbellezingen: Jesaja 55:1-11; Daniël 3:52-56; Marcus 1:1-11(13)