ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik

B jaar Trinitatis - Hagelstange Jezus en Nicodemus

Gustav Hagelstange: Gesprek tussen Jezus en Nicodemus
 
 
Opnieuw geboren worden
 
Dries van den Akker s.j.
 
De kunstenaar toont ons Jezus in gesprek met Nicodemus. Twee stille gestalten. Zomaar ergens in de ruimte geplaatst. Dat klopt met Johannes’ verhaal in Johannes 3. Hij vertelt alleen maar dat Nicodemus in de nacht naar Jezus toekwam. Geen nadere plaatsaanduiding.
 
Johannes vermeldt uitdrukkelijk dat het nacht was toen Nicodemus kwam. Dat kan vele betekenissen hebben. Het kan erop duiden dat zijn gang naar Jezus eigenlijk het daglicht niet verdroeg, omdat een Farizeeër nu eenmaal niet bij Jezus in de leer ging. Het kan natuurlijk ook gewoon een aanduiding zijn van het tijdstip waarop het gesprek plaatsvond. Maar dat ligt juist bij Johannes niet voor de hand. Bij hem hebben vele woorden een dubbelzinnige betekenis: naast de gewone inhoud hebben zij een goddelijke lading. Welnu, even tevoren zegt Johannes dat Jezus naar Jeruzalem was gekomen ter gelegenheid van het paasfeest (2:13). Suggereert Johannes dat het gesprek tussen Jezus en Nicodemus zich afspeelde in de paasnacht? Het onderwerp van gesprek lijkt dat te bevestigen. Het gaat erom opnieuw, van boven, geboren te worden, uit water en geest. Juist zoals ooit de hele schepping geboren werd, toen Gods Geest over de wateren zweefde! Is dat niet wat christenen vieren in de paasnacht?
 
Er is dus veel voor te zeggen dat we ons bevinden in de paasnacht. Misschien wordt dat nog eens geïllustreerd door wat Johannes even verderop in zijn tekst optekent: ‘Wie de waarheid doet, gaat naar het licht…’ (3:21). Dat is precies wat Nicodemus doet: vanuit de nacht waarin hij verkeert (wellicht de nacht van het ongeloof?) is hij naar het licht gegaan in de persoon van Jezus. Met dat woord immers wordt Jezus aangeduid in de aanvang van Johannes’ evangelie: dat Hij het licht was: ‘In Hem was leven en het leven was het licht van de mensen’ (1:4).
 
Wanneer we nu het beeld aandachtig beschouwen, valt ons op dat beide mannen lijken te zwijgen. Het zijn veeleer Jezus’ handen die spreken. Ze maken een zegengebaar. Ze wekken de indruk dat ze Nicodemus het liefst in de goede richting zouden willen duwen, maar Jezus houdt zich beschroomd in. Waar Jezus zijn ogen heeft neergeslagen, kijkt Nicodemus nog met lege ogen in de verte. Hij denkt na over wat hij gehoord heeft. Zijn hoofd lichtjes opzij in Jezus’ richting, in de luisterhouding. Hij weet het allemaal zo net nog niet; zíet het nog niet. Het mooie van de afbeelding zit hem ook in het feit dat Jezus niet de aandacht op zichzelf richt, maar Nicodemus een perspectief wil bieden, toekomst, visioen in de verte.
 
Misschien durf ik het aan mijzelf te herkennen in Nicodemus. Dan zou ik mogen geloven dat Jezus achter mij staat, zich rakelings intiem naast mij bevindt; mij met zachte, tedere hand in de richting stuurt van…? Van mijn levensvisioen?
 
Een laatste detail. Zowel Jezus als Nicodemus zijn afgebeeld op blote voeten. Grijpt de kunstenaar daarmee terug op de middeleeuwse beeldtaal? Daar zijn blote voeten symbool voor het gaan van Gods weg. Zo werden de apostelen zeer dikwijls afgebeeld met blote voeten: dat duidde aan dat ze volgeling van Jezus waren. Gaat dat hier ook op? Dan zou dat betekenen dat Nicodemus Jezus al volgt met zijn voeten (hij is immers vanuit de nacht naar het licht toegekomen!), waar zijn ogen en begrip klaarblijkelijk zo ver nog niet zijn…
 
*******
 
Met toestemming overgenomen van www.beeldmeditaties.nl.
 
Gustav Hagelstange: Gesprek tussen Jezus en Nicodemus, 1948,  klei. Paderborn, Duitsland, privébezit.
 
Dries van den Akker s.j. (1945-2022) werd geboren op 3 april 1945 in Delft. Hij studeerde filosofie in Nijmegen en theologie in Amsterdam en Parijs. Hij ontving de priesterwijding in 1976 in Groningen. In 1977 studeerde hij af met een doctoraalscriptie over patristiek en catechese aan de KTHA in Amsterdam. In 1983 deed hij zijn laatste geloften. Lesgeven zat hem in het bloed. In 2020 verscheen zijn boek Ga anders denken over het Evangelie van Markus. Tot aan zijn overlijden was hij redacteur van webmagazine Ignis. Lees meer
 
ArtWay beeldmeditatie 26 mei 2024