ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
Pasen en Hemelvaart - Het kruis van Damiano
Het kruis van Damiano
De Christus van San Damiano
door Teun Kruijswijk Jansen
In Assisi hangt het origineel van dit Kruis van San Damiano, dat in het leven van Franciscus een enorme verandering betekende. Hij begon, nadat hij het in 1206 voor het eerst zag, een leven vanuit het geloof en voor de kerk. Je vraagt je dan af: wat is dat toch wat dat kruis, ruim 2 meter hoog, kon losmaken bij Franciscus, maar mogelijk ook bij ons?
Dit kruis is eigenlijk een ikoon van geloven. Zo'n afbeelding is open: ieder kan er op eigen manier door aangesproken worden. Je zou kunnen zeggen: beelden zijn lichter verteerbaar dan theologische stellingen of dogma's. Het bijzondere van dit Kruis van San Damiano is dat het een beeld van Christus geeft dat zo anders is dan we kennen, omdat Goede Vrijdag, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren erop samenvallen. En dat is een prachtig thema op een zondag tussen Pasen en Pinksteren.
We zien Jezus als gekruisigde, maar van wie de armen niet meer hangen. Hij strekt, lijkt het, zijn handen uit naar jou als kijkende mens als het ware om je te omarmen… Vreemd: zijn hoofd is niet meer gebogen maar opgericht. Zijn ogen zijn open, kijken de wereld in. Hij kijkt je niet direct aan, maar ziet wel. Wat ziet hij? En dan al die mensen om hem heen! Jezus is niet meer los te zien van al die mensen. Wie zijn het toch en wat zeggen ze, stralen ze uit?
Nu zoomen we in, ik licht wat details uit, zodat het kruis nog meer kan gaan spreken. Om het kruis en de figuren heen is een schelpenrand geschilderd. Deze schelpen staan voor de eeuwigheid, voor – zeg maar – geborgenheid in God. Zo is binnen die rand Gods liefde verbeeld door de kleur rood. Binnen die rand, helemaal onderaan, gaan haast onzichtbaar mensen onderweg. Dezen zijn niet lang geleden, toen het kruis schoongemaakt werd weer tevoorschijn gekomen. Pelgrims zijn het, onderweg naar hun bestemming.
Dan: Jezus hangt niet maar staat. Zo kennen we het niet. Hij staat op een rots. En Jezus ziet. Hij is hier niet alleen een dode met het hoofd voorover gebogen en gesloten ogen zoals wij hem vooral uit afbeeldingen kennen. Zijn lichaam is licht en groot, alsof hij voor de anderen staat. Hij overtreft ze. Zijn hoofd is krachtig opgeheven en zijn ogen wagenwijd open. Zo is hij de Lévende. Op zijn hoofd dan ook geen doornenkroon, maar een stralenkrans die wil zeggen: zijn leven bereikt zijn top op het moment dat hij het verliest. Aan het kruishout wordt hij bron van leven voor alle mensen.
De omstanders leven uit die bron. Rond zijn middel staan de vrouwen die het graf leeg vonden, de Maria's. En links Johannes die Jezus' moeder wijst: hij is het! Rechts de Romeinse Honderdman uit het evangelie die riep: deze moet wel de zoon van God zijn! Daarboven engelen en andere getuigen en daar weer boven de kruistitel: Jezus van Nazareth Koning der Joden!
En dan in de overdadig rode cirkel: de opgestane Heer met zijn rechterarm omhoog, sprekend tot zijn discipelen. Zijn kruis wordt nu richtingwijzer, het is Hemelvaart en wordt Pinksteren. Zie bovenin de aanwijzende hand van God die uit de hemel komt: hij is het, van wie Ik houd! Zo kunnen wie achterblijven, de leerlingen, nu ook verder: ook hun kleren worden rood en goud. Goede Vrijdag, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren komen samen in alle glorie naar ons toe: niet jullie hebben mij, maar ik heb jullie uitgekozen.
Jezus ondervond weerstand tijdens zijn leven en nog altijd. Het mooie en verrassende is dat dit op deze ikoon ook een plek vond. Rechts naast de getuigen van de opstanding bij het kruis is een heel klein blauw mannetje geschilderd. Dit is de spotter uit Mattheus (Matt. 27:10): ‘Als je werkelijk de zoon van God bent,’ riep hij, ‘kom dan van het kruis af!’ Ook voor hem is een plaatsje binnen de schelpenrand van Gods geborgenheid! Misschien is het ook de spotter, de twijfelaar, in onszelf wel, gevallen uit de kracht van deze onvoorwaardelijke liefde. Christus kiest ons echter en heeft ons lief. Hij kijkt naar onze wereld. Dat is niet alleen een verhaal van vroeger, maar ook van nu. Je bent omdat je bemind wordt. Zijn liefde door de dood heen kan ons meetrekken.
********
Het kruis van San Damiano is omstreeks het jaar 1100 op grof linnen gespannen op notenhout geschilderd in Romaanse stijl. Het kruis is 2.10 m hoog en 1.30 m breed. Het bevindt zich in een zijkapel van de Santa Chiara in Assisi. In de kerk van San Damiano hangt nu een kopie.
Boek: De Christus van San Damiano door Jaques Wijnen, Minderbroeders Den Bosch 1999.
Lees meer: Psalm 40, 1-12 en Johannes 15, 9-17
Teun Kruijswijk Jansen is emeritus-predikant van de PKN, lid van de Iona Community en lid Beroepsvereniging Geestelijke Begeleiding. www.Aandachtdoetgoed.nl