ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst -> Materiaal voor kerkelijk gebruik
B jaar veertigdagen 2 - Chagall Visioen van Elia
Marc Chagall: Het visioen van Elia
‘Tot niemand onzer komt Gij onomwonden’
door Sophie van den Berg-Hofstee
In het bijbelboek 1 Koningen hoofdstuk 19 lezen we hoe de grote profeet Elia de woestijn in is gevlucht. Hij is gevlucht uit angst voor koningin Izebel die het op zijn leven voorzien heeft. In de woestijn loopt Elia door tot aan de berg Horeb, die de berg van God wordt genoemd. Hij gaat er een grot binnen om er de nacht door te brengen. Dan roept God hem: Elia, wat doe je hier? En na Elia’s antwoord vol bitterheid en zelfbeklag, roept God hem opnieuw: ‘Kom naar buiten, en treedt hier op de berg voor mij aan.’ God nodigt Elia uit om voor zijn aangezicht te komen. Dan lezen we:
En daar kwam de Heer voorbij. Er ging een grote, krachtige windvlaag voor de Heer uit, die de bergen spleet en de rotsen aan stukken sloeg, maar in die windvlaag bevond de Heer zich niet. Na de windvlaag kwam er een aardbeving, maar in die aardbeving bevond de Heer zich niet. Na de aardbeving was er vuur, maar in dat vuur bevond de Heer zich niet. Na het vuur klonk het gefluister van een zachte bries. Toen Elia dat hoorde, sloeg hij zijn mantel voor zijn gezicht. Hij kwam naar buiten en ging in de opening van de grot staan.
Dit ontroerende gebaar van Elia die zijn mantel voor zijn gezicht slaat, heeft Marc Chagall verbeeld in zijn werk Het visioen van Elia uit 1952. We zien Elia staan tegen de donkere achtergrond van wat de grotopening lijkt te zijn. Zijn rechterarm slaat hij beschermend voor zijn gezicht. Met zijn linkerhand om zijn middel lijkt hij zichzelf staande te willen houden. Boven hem zien we in vogelvlucht een serafijn aan hem verschijnen. De oranje, geelachtige gloed van zijn vleugels verwijst naar het vuur waarmee de Godsverschijning gepaard gaat: ‘het vuur als Uw heraut vooruitgezonden,’ zoals Willem Barnard schrijft in zijn gedicht over Elia (zie hieronder). Rechtsboven etste Chagall een soort donkere tornado als verwijzing naar de krachtige windvlaag van de Epifanie.
In Elia’s gebaar, het slaan van zijn hand voor zijn gezicht, schuilt eerbied en ontzag. Het drukt iets uit van de vreze des Heren zoals daar in de Bijbel over gesproken wordt. Een vrees die niet zozeer te maken heeft met angst maar met een soort heilige huiver. Dit sprekende gebaar van Elia weerspiegelt de verblindende glorie van God en zijn ontzagwekkende majesteit tegenover de nietigheid van de kleine mens. God is het mysterium tremendum en fascinans, zoals de beroemde theoloog Rudolf Otto dat noemde. Een mysterie dat ons doet huiveren. Een mysterie waarvoor we terugdeinzen en ons gezicht afschermen, maar dat ons tegelijkertijd fascineert en aantrekt.
Dit gebaar van Elia doet terugdenken aan Mozes, die zijn gezicht bedekt als God zich aan hem bekend maakt bij de brandende doornstruik in Exodus 3, ‘want hij durfde niet naar God te kijken’. Het doet ook denken aan hoe God aan Mozes voorbijtrekt op de berg Sinaï in Exodus 33. Daar is het God zelf die beschermend zijn hand voor Mozes houdt totdat Hij voor hem langs is gegaan, omdat Mozes het niet aan zou kunnen om God te zien.‘Geen mens kan mij zien en in leven blijven.’
Wanneer God zich aan ons openbaart zit er altijd een dun laagje tussen. Een stukje stof van Elia’s mouw, een sluier, een beschermende hand, een woord, een beeld: ‘Tot niemand onzer komt Gij onomwonden.’
Elia, een lied
Gij gaat voorbij. Een grote ademtocht,
alles wat vastomlijnd leek staat te beven –
In de emotie heb ik U gezocht,
Gij waart er niet. Niets dan mijn eigen leven.
En de ontreddering ging voor U uit,
het vuur als Uw heraut vooruitgezonden –
Ik bleef alleen in mijn eenzelvigheid,
tot niemand onzer komt Gij onomwonden.
En dan, als niets meer spreekt, alles blijft stom,
achter een sluier soms, uit een stil midden
is er een stem. Gij spreekt, maar andersom:
als ik niets hoor, als ik niets weet te bidden.
Willem Barnard
*******
Marc Chagall: Het visioen van Elia, 1952, ingekleurde ets, 30 x 18,8 cm.
Marc Chagall (1887-1985) is een van oorsprong Russische kunstenaar. Hij werd in zijn werk beïnvloed door zijn afkomst, het Russische getto Vitebsk en zijn joodse geloof. Zijn stijl werd beïnvloed door het kubisme, fauvisme en surrealisme.
Sophie van den Berg-Hofstee is predikant van de Maartenskerk, Doorn.
ArtWay beeldmeditatie 4 februari 2024