ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kerk en kunst
België: Sint Pauluskerk, Westmalle
Sint Pauluskerk te Westmalle, België
Organische eenheid en eenvoud in het bos
door Albert Hengelaar
Hoe kun je een kerk verstoppen en toch opvallend maken? Een goed voorbeeld hiervan is in België te vinden. Daar heeft de vroeg overleden architect Marc Dessauvage (1931-1984) in Westmalle de meest markante van zijn in totaal 15 uitgevoerde kerkontwerpen nagelaten. Een project dat tevens het stempel draagt van de visionaire plaatselijke kapelaan en volgens Dessauvage ook van de bouwcommissie, die hem vroeg het ontwerp te ‘milderen’. De architect toont zich hierover dankbaar. Het heeft hem geholpen bij de evolutie van zijn opvattingen over ‘een heldere, directe en dienstbare architectuur’.
De vraag waarmee we begonnen is verwarrend. Immers, het landschap van West-Europa is door niets meer gemarkeerd dan door kerken. Of het nu in een dorp is of een grote stad, aan zee of in de bergen, de kerktoren fungeert nog steeds als fysieke routeplanner. Niet in Westmalle. Je rijdt het dorp uit en slaat een bosweg in, waar na 50 meter de parkeerplaats van de kerk te vinden is. Door de aparte vormgeving weet je dat je bij een bijzonder kerkgebouw bent aangeland. Een robuust betonnen kruis staat beschermend voor het gebouw dat verder is omringd door bossen. Het parochiecentrum is alleen te bereiken via een bospad. En zo is het bedoeld.
Voor het binnengaan heeft het kerkgebouw een wat donkere uitstraling, een gevoel dat binnen meteen verdwijnt. De ontvangstruimte communiceert door maximaal raamoppervlak met de natuur rondom. Een ornamentele tuinmuur bevat door een verlaging de suggestie van een uitkijkraam.
Overal in dit ruim opgezette gebouw zie je dezelfde materialen terugkomen: bakstenen, grijs beton, betonnen pilaren, ramen met houten omlijstingen en witte plafonds. Deze soberheid verleent het geheel een sfeer van rust en kalmte. Binnengekomen in de kerkzaal word je allereerst getroffen door de meerkantige vorm. De banken zijn opgesteld in drie segmenten in de richting van elkaar en het altaar.
Zittend in een kerkbank en kijkend in de richting van het liturgisch centrum heb je nergens meer horizontaal oogcontact met buiten. Er zijn echter wel grote schuine bovenramen. Alle licht komt van boven. Door de ramen niets dan licht, lucht en bomen. De architect: ‘De natuur doorstroomt het gebouw, maar zonder het van zijn intimiteit rond het koor te beroven. Die intimiteit wordt, hoe paradoxaal ook, erdoor vergroot. Het licht valt nu immers van recht omhoog en beschrijft daardoor een mooie cirkel om het altaar heen.’
Erik De Smet schrijft in Kerk en Leven dat Dessauvage volmaakt de visie van het Tweede Vaticaans Concilie aanvoelde. Dat klinkt duidelijk door waar de architect spreekt van een ‘lossere opstelling in ongelijke groepen die zich veel spontaner rond de priester scharen’. De architect heeft willen aanknopen bij de ‘villastijl’. Een geestelijke huiskamer zogezegd.
Her en der voegen beelden hun betekenis toe aan de grote bakstenen wanden. Vooral het kruisbeeld van Rik Van Schil uit 2005 verdient bijzondere vermelding. Naar de blik in Jezus’ ogen kun je lang kijken: liefdevol en teder, vol rust en vol wijsheid. Daarnaast zijn er ook nog twee beelden van Jan Ceustermans, gemaakt rond 1960.
De gemeente in Westmalle houdt dit gebouw ook nu nog, lang na het verscheiden van kapelaan en architect, optimaal in ere. De artistieke gaven van gemeenteleden worden ingezet en de kerk is ook voor klassieke concerten beschikbaar.
Voor koffie kan men in de grote ontvangstruimte niet terecht. Daarvoor gaat men eerst via het bospad naar het parochiecentrum. De kerk is zondags gereserveerd voor de eredienst. Zo wordt goed zichtbaar waarvoor je hier bent.
Foto’s Michaël Marynissen