ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Boeken
Jan de Jong: Voorbij het Woord
Besproken
Jan L. de Jong, Voorbij het Woord, Beeldende kunst als bron van Bijbeluitleg, Boekencentrum - Zoetermeer, 2009. 90 pg. E. 9,90. ISBN 978 90 239 2390 9
door Alfred C. Bronswijk
Ooit gingen het christendom en de beeldende kunst gearmd door het leven. De kunst was de dienstmaagd van de theologie: de christelijke geloofsleer bediende zich ruimschoots van de beeldtaal van de kunstenaar en ook de bijbelse verhalen zijn door de eeuwen heen in beeld gebracht en hebben indrukwekkende kunstwerken opgeleverd.
Maar dat samengaan van kunst en geloof lijkt nu voorgoed voltooid verleden tijd. De gewijde kunstvoorwerpen hebben hun heiligheid verloren. Het zijn museumstukken geworden. Hun voorstellingen, hun symboliek, hun boodschap – ze worden allemaal nauwelijks nog begrepen. Laat staan dat moderne gelovigen ermee in gesprek zouden willen gaan.
Kracht van het boekje
De kracht van het sympathieke boekje van Jan L. de Jong – kunsthistoricus te Groningen – is dat het bruikbare instrumenten biedt om de dialoog met de geloofskunst tóch op te pakken. Niet zozeer om het kunsthistorische peil van de individuele lezer op een hoger plan te brengen, ofschoon het boekje op dat punt ook veel te bieden heeft. Voorbij het Woord is vooral een handreiking om eigen geloof- en bijbelvisies te verdiepen door te kijken naar religieuze kunstwerken. Om zo, al kijkend, te ontdekken hoe bijbelse verhalen en thema’s in een ander licht geplaatst kunnen worden, én ook werden.
Dit Toerboekje – uit de reeks die het gesprek over allerlei thema’s binnen de kerkelijke gemeente wil bevorderen – voorziet dan ook in een praktische instructie om in vier bijeenkomsten methodisch met een groep aan de slag te gaan. De aanwijzingen zijn sober, maar voldoende. Centraal staat de vraag: in hoeverre kunnen vroegere beelden het huidige verstaan van de Bijbel verbreden.
Bijbel en beeldexegese
Zoals de ondertitel suggereert is de Bijbel hét referentiepunt voor de Jong. Het gaat dus om de zgn. beeldexegese. In acht hoofdstukjes – deels bewerkingen van vroegere artikelen voor de Protestantse Kerkbode in de provincie Groningen – toont de Jong aan hoe kunstenaars in de loop der eeuwen beeldend en creatief, soms ook curieus, met bijbelteksten zijn omgesprongen. Hij legt uit hoe kerkelijke voorschriften of verboden, maar ook specifieke symbolen en apocriefe verhalen, een rol spelen in de weergave van bijbelverhalen. Ook maakt hij de lezer vertrouwd met de kerkelijke discussies over de grenzen van de kunst. Een twistpunt dat binnen het van origine beeldvijandige christendom de eeuwen door heeft gespeeld.
Verschillende topwerken en topkunstenaars – o.a. Lorenzetti, Memling, van Leyden, Rubens, Rembrandt, Bloemaert, de Bray – komen aan bod, geflankeerd door zwart-wit foto’s én – een verademing – ook in een extra kleurenkatern.
Verder dan het Woord
Gelukkig gaat niet alleen de oude doos open. Het zijn niet alleen religieuze kunstwerken van vroeger die worden uitgelicht. Jan de Jong toont ook aan dat het beeld vandaag nog heel wat stappen verder kan gaan dan het Woord. Want kunst is niet alleen maar mooi en bijbelkunst hoeft het niet per se uit te beelden of te illustreren, maar kan ook toevoegen, provoceren, choqueren en confronteren, voorbij het Woord. Zo de chocolade Christus van Cavallaro (2007): artistieke provocatie, opdat de beschouwer in beweging komt. En om die beweging is het de auteur van Voorbij het Woord ten diepste begonnen…
Maar dat samengaan van kunst en geloof lijkt nu voorgoed voltooid verleden tijd. De gewijde kunstvoorwerpen hebben hun heiligheid verloren. Het zijn museumstukken geworden. Hun voorstellingen, hun symboliek, hun boodschap – ze worden allemaal nauwelijks nog begrepen. Laat staan dat moderne gelovigen ermee in gesprek zouden willen gaan.
Kracht van het boekje
De kracht van het sympathieke boekje van Jan L. de Jong – kunsthistoricus te Groningen – is dat het bruikbare instrumenten biedt om de dialoog met de geloofskunst tóch op te pakken. Niet zozeer om het kunsthistorische peil van de individuele lezer op een hoger plan te brengen, ofschoon het boekje op dat punt ook veel te bieden heeft. Voorbij het Woord is vooral een handreiking om eigen geloof- en bijbelvisies te verdiepen door te kijken naar religieuze kunstwerken. Om zo, al kijkend, te ontdekken hoe bijbelse verhalen en thema’s in een ander licht geplaatst kunnen worden, én ook werden.
Dit Toerboekje – uit de reeks die het gesprek over allerlei thema’s binnen de kerkelijke gemeente wil bevorderen – voorziet dan ook in een praktische instructie om in vier bijeenkomsten methodisch met een groep aan de slag te gaan. De aanwijzingen zijn sober, maar voldoende. Centraal staat de vraag: in hoeverre kunnen vroegere beelden het huidige verstaan van de Bijbel verbreden.
Bijbel en beeldexegese
Zoals de ondertitel suggereert is de Bijbel hét referentiepunt voor de Jong. Het gaat dus om de zgn. beeldexegese. In acht hoofdstukjes – deels bewerkingen van vroegere artikelen voor de Protestantse Kerkbode in de provincie Groningen – toont de Jong aan hoe kunstenaars in de loop der eeuwen beeldend en creatief, soms ook curieus, met bijbelteksten zijn omgesprongen. Hij legt uit hoe kerkelijke voorschriften of verboden, maar ook specifieke symbolen en apocriefe verhalen, een rol spelen in de weergave van bijbelverhalen. Ook maakt hij de lezer vertrouwd met de kerkelijke discussies over de grenzen van de kunst. Een twistpunt dat binnen het van origine beeldvijandige christendom de eeuwen door heeft gespeeld.
Verschillende topwerken en topkunstenaars – o.a. Lorenzetti, Memling, van Leyden, Rubens, Rembrandt, Bloemaert, de Bray – komen aan bod, geflankeerd door zwart-wit foto’s én – een verademing – ook in een extra kleurenkatern.
Verder dan het Woord
Gelukkig gaat niet alleen de oude doos open. Het zijn niet alleen religieuze kunstwerken van vroeger die worden uitgelicht. Jan de Jong toont ook aan dat het beeld vandaag nog heel wat stappen verder kan gaan dan het Woord. Want kunst is niet alleen maar mooi en bijbelkunst hoeft het niet per se uit te beelden of te illustreren, maar kan ook toevoegen, provoceren, choqueren en confronteren, voorbij het Woord. Zo de chocolade Christus van Cavallaro (2007): artistieke provocatie, opdat de beschouwer in beweging komt. En om die beweging is het de auteur van Voorbij het Woord ten diepste begonnen…
***
Alfred C. Bronswijk, woonachtig te Deventer, is theoloog en publicist. Van zijn hand verschenen verschillende boeken over christelijke symboliek en de relatie tussen christendom en beeldende kunst.
Alfred C. Bronswijk, woonachtig te Deventer, is theoloog en publicist. Van zijn hand verschenen verschillende boeken over christelijke symboliek en de relatie tussen christendom en beeldende kunst.