ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Maafa gedachtenisraam - BM - Victoria E Jones
Maafa gedachtenisraam in Chicago
Uit de diepten: Christus’ lichaam als slavenschip
door Victoria Emily Jones
In het hart van de West Garfield Park buurt van Chicago staat een kerk in Franse romaanse stijl, gebouwd in 1910-1911, die een kerkelijk thuis biedt aan de New Mount Pilgrim Missionary Baptist. Toen deze overwegend zwarte gemeente het gebouw in 1993 kocht van het katholieke aartsbisdom van Chicago, erfde ze een aantal glas-in-loodramen en muurschilderingen die Jezus, Maria en een aantal andere bijbelse figuren en heiligen als blanke mensen afbeeldden. Sommige van deze kunstwerken, met name de drie grote roosvensters, hadden structurele schade.
In plaats van veel uit te geven aan het repareren van de roosvensters besloot dominee Dr. Marshall E. Hatch Sr., de senior pastor, om ze te vervangen door nieuwe ramen die beter aansloten bij de geloofsverhalen van zijn parochianen. Het meest opvallende van de drie nieuwe vensters is het Maafa gedachtenisraam op de muur links van het altaar, dat een afbeelding van de Tenhemelopneming van Maria verving. Het werd ingewijd op 17 december 2000.
Maafa (mah-AH-fah) is een Swahiliwoord dat grote ramp of tragedie betekent. Sinds het einde van de jaren ’80 wordt het gebruikt om te verwijzen naar de trans-Atlantische slavenhandel van de 16de tot de 19de eeuw, waarbij tien tot twaalf miljoen Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen uit hun huizen werden ontvoerd en naar Amerika werden gebracht om zonder betaling op plantages te werken, waardoor de rijkdom van hun blanke slaveneigenaren werd opgebouwd.
Op basis van een illustratie van Tom Feelings uit zijn buitengewone boek The Middle Passage: White Ships / Black Cargo (1995) herdenkt het raam de Maafa door middel van een evocatie van de middenpassage, de tweede poot van de driehoekvormige handelsroute. Tijdens deze aangrijpende reis van twee tot drie maanden over de Atlantische Oceaan stierven minstens twee miljoen tot slaaf gemaakte Afrikanen aan ondervoeding, uitdroging, ziekte, geweld of zelfmoord.
Op de afbeelding van Feelings strekt een Afrikaanse Christusfiguur zijn geketende armen uit alsof hij aan het kruis hangt. Zijn lichaam bestaat uit de beroemde schematische weergave van de met mensen volgestouwde vrachtruimte van het slavenschip de Brookes, dat in 1788 in Engeland werd gebouwd en in de 19e eeuw veel werd gekopieerd. Het perspectief is zodanig dat we van boven op een lichaam-in-de-vorm-van-een-slavenschip kijken, dat tegelijkertijd ook een kruisiging vormt en naar boven opstijgt. De Zoon van God draagt het lijden van de zonen en dochters van God, het voelend in zijn eigen lichaam. Hij draagt het slavenschip als een enorme wond die hem voor altijd zal tekenen.
Het raam gaat over afdalen en opstijgen. De psalmist schreef: ‘Als ik mijn bed in de hel maak, zie, gij [God] zijt daar’ (Psalm 139:8b). In zijn grote medelijden daalt God met zijn kinderen af in de diepten. Onderdeks in de miserabele buik van de duizenden slavenboten die de Atlantische Oceaan doorkruisten leed Jezus met degenen die binnen in het schip geketend waren. De armen van Christus zijn eveneens geketend, merkt Marshall Hatch Jr. op die het MAAFA Redemption Project van de kerk leidde, ‘maar hij beweegt zich omhoog. En op een gegeven moment zullen die ketens breken. Dat is de hoopvolle boodschap die erdoorheen straalt.’ Zo gedenkt het raam zowel tragedie als triomf. Het eert de mensen die zijn gestorven zijn, terwijl het ook degenen eert die volhielden tot aan hun vrijheid.
De rand rondom het centrale beeld van het raam roept parochianen op tot ‘Remembrance’ (gedenken). Ze moeten hun geschiedenis in gedachtenis houden, de grote catastrofe die hun voorouders hebben doorstaan. En na het onder ogen zien van de waarheid moeten zij zich inzetten om de erfenis van slavernij en racisme in de sociale en religieuze sferen van Amerika en in hun eigen ziel te beëindigen.
Twee cirkels in de onderste rand tonen respectievelijk een kaart van Afrika en een communietafel bedekt met kentestof, een brood en een kruik wijn. De cirkel in het midden toont het open Woord van God, dat christenen gidst in hun werk voor gerechtigheid en verzoening.
Middels een krachtige nieuwe toepassing van oude christelijke beeldtaal biedt het Maafa gedachtenisvenster West Garfield Park een gemeenschappelijk symbool dat getuigt van wat Afro-Amerikanen als volk hebben doorgemaakt. Het raam herinnert de gemeente er bovendien aan dat zij een opgestane Christus aanbidden die ketenen verbreekt en dood omzet in nieuw leven.
*******
Dit artikel is een samengevatte en aangepaste versie van het artikel “Stained glass in West Side Chicago church reclaims an identity for Black youth.” op Art & Theology.
Maafa gedachtenisraam, 2000. Ontworpen door Marshall E. Hatch Sr. in samenwerking met Botti Studio of Architectural Arts, gebaseerd op een illustratie in The Middle Passage van Tom Feelings. Glas-in-loodraam, diameter 7.60 m. New Mount Pilgrim Missionary Baptist Church, West Garfield Park, Chicago. Foto: Victoria Emily Jones.
Victoria Emily Jones, assistent-redacteur van ArtWay, woont in de Verenigde Staten in de regio Baltimore, waar zij werkt als freelance redacteur. Zij blogt op ArtandTheology.org over manieren waarop kunst een nieuwe omgang met de Bijbel kan stimuleren. Zij is bestuurslid van de Eliot Society, kunstcurator voor het Daily Prayer Project en heeft meegewerkt aan de Visual Commentary on Scripture en aan de Encyclopedia of the Bible and Its Reception. Volg haar op Instagram @art_and_theology.
ArtWay beeldmeditatie 29 september 2024